فقه نظام یا منطقه الفراغ در اندیشه سیاسی شهید صدر

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، همایش اندیشه های سیاسی شهید آیت الله سید محمدباقر صدر(ره) یکشنبه شب در سالن همایش های مدرسه عالی دارالشفاء برگزار شد.

آیت الله محسن اراکی در این همایش با اشاره به خاطره ای از شهید آیت الله صدر، اظهار داشت: سال 58 بعد از پیروزی انقلاب اسلامی وقتی مرحوم آیت الله صدر رسما قیام را علیه رژیم بعث آغاز کردند و مردم به ایشان می پیوستند پیامی از سوی ایشان توسط مرحوم سید محمدباقر مهری برای حضرت امام راحل فرستاده شد که بنده نیز به همراه ایشان نزد امام رفتیم.

وی ادامه داد: ایشان در حقیقت از امام راحل برای قیام اجازه گرفتند و تأکید کردند با توجه به اینکه قیام علیه رژیم بعث منجر به شهادت بنده و تعداد دیگری می شود با توجه به اینکه شما ولی امر مسلمین هستید الان ما چه وظیفه داریم که امام فرموده بودند آقای صدر در عراق بمانند و مقاومت کنند و خدای متعال یار و یاور ایشان خواهد بود.

عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه التزام عملی به ولایت امر و ولایت فقیه از ویژگی های خاص ایشان بود که حتی در حق یک مرجع تقلید نیز سخن امام را نافذ می دانستند، ابراز داشت: نظریه ولایت فقیه از سوی ایشان در چندین کتب مطرح شده است که در یکی از کتاب های خود، به صراحت ولایت عامه فقها را یادآور می شوند ولی مسأله مهم نظریه ایشان در رابطه با فقه نظام است.

وی ادامه داد: در اندیشه شهید صدر قانون مدنی همان جزئیات احکام حلال و حرام فقهی است که احکام معاملات و حدود و دیات و آنچه مربوط به رفتارهای مردم است از مقوله قانون مدنی شمرده می شود و از آن می توانیم مذهب اقتصادی را کشف کنیم که مجموعه ارزش هایی است که عدالت را تبیین می کند.

آیت الله اراکی با بیان اینکه اگر اصول این عدالت از منابع رفتارهای انسانی استخراج شود ما به مذهب می رسیم، تأکید کرد: به عنوان نمونه مذهب اقتصادی مبتنی بر ارزش هایی است که یک مکتب برای روابط اجتماعی به آن پایبند است که به تفاوت جوامع و زمان ها و مذاهب متفاوت می شود و به همین جهت علم الاقتصاد جامعه اسلامی با غیر اسلامی فرق دارد.

وی با بیان اینکه مذهب بستر یک علم را ایجاد می کند، ابراز داشت: مذهب اقتصادی در حقیقت نظریه عدالت در عرصه های مختلف است و همین طور در سیاست و فرهنگ و غیر آن مذهبی وجود دارد ولی مطلبی فراتر وجود دارد که از آن به فقه نظام تعبیر می شود که در اندیشه شهید صدر به آن از منطقة الفراغ یاد شده است، یعنی اگر مذهب را تبیین کردیم این مذهب اگر بخواهد در شکل یک مجموعه دستورهای اجتماعی منسجم جامعه منسجم را هدایت کند نیاز به فقه نظام دارد که فقه انسان کلان است و این فقه مرکب از حاکم و محکوم است.

عضو هیأت رییسه جامعه مدرسین عنوان کرد: فقه کلان از احکام فقه خرد که مذهب است استخراج می شود و بر مبنای آن فقه نظام تبیین می شود و در این حالت حوزه منطقه الفراغ خود را نشان می دهد که مربوط به دستورات و مقرراتی است که حاکم در چارچوب ارزش ها و اصول مذهب برای مدیریت جامعه تعیین می کند.

وی ادامه داد: منطقة الفراغ در حقیقت آن منطقه ای است که باید به وسیله حاکم و فرمانروا و نظام حاکمیت برای مدیریت جامعه تبیین شود و برخواسته از همان فقه خرد است.

آیت الله اراکی با بیان اینکه در فقه نظام یا منطقة الفراغ تکالیف شکل دیگری به خود می گیرد، ابراز داشت: به همین جهت یک مستحب شرعی در فقه خرد گاهی در فقه نظام واجب می شود، به عنوان مثال در فقه خرد یا مذهب، نظافت مستحب است و همین رعایت نظافت در فقه نظام تبدیل به واجب برای حاکم می شود که فضای جامعه را پاکیزه نگاه دارد.

وی خاطرنشان کرد: منطقه الفراغ در فقه اقتصادی و فقه حکومتی شهید صدر مربوط به فضای حاکمیتی است که در فقه نظام و فقه کلان تعبیر می شود و رفتار جمعی و اراده حکومتی بر آن حاکم است.

دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذهب اسلامی در پایان با بیان اینکه کتاب های شهید صدر برای امروز مورد نیاز جامعه است، خاطرنشان کرد: این کتاب ها متأسفانه به صورت کامل در حوزه مطرح نشده و در حوزه ها محجور مانده است و همین می شود که انسانی در صدا و سیما می آید و می گوید مسائل اقتصادی به فقیه مربوط نیست، چراکه فقهی که توسط امثال ایشان تبیین شده هنوز در جامعه مطرح نشده است./1330/پ202/ی