سرمنشأ فلسفه و فقه فعل خداوند است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حضرت آیتالله عبدالله جوادی آملی، در درس تفسیر خود در مسجد اعظم به ادامه تفسیر سوره مبارکه قمر پرداخت و با اشاره به آیه «إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ»، گفت: در بخش پایانی سوره مبارکه قمر چند قانون کلی را بیان کردند، یکی از آن قوانین کلی این است که بین صنعت و خلقت فرق است، صنعت از هر نظر تابع قانون است و خلقت از هر نظر متبوع قانون است.
وی افزود: بیان ذلک این است که یک صنعتگر چه در آسمان و چه در زمین بخواهد کاری انجام بدهد، چه کار دریایی، زمینی، فضایی یا سمایی باید از موادی استفاده کند، هر مادهای بالاخره یک قدرتی، یک استحکامی و یک اثر مخصوص خودش را دارد، این صنعتگر اگر بخواهد از مواد دریایی، صحرایی و فضایی بهره بگیرد تابع آن ماده است، او اگر بخواهد از آهن استفاده بکند به اندازه قدرت آهن از آن استفاده میکند و اگر از چوب، سنگ و بتون و از آب و هوا بخواهد کمک بگیرد تابع آنان است، صنعت تابع قانون است، اما خلقت متبوع اینها است.
مفسر برجسته قرآن کریم با بیان اینکه چون قبلا چیزی نبود تا ذات اقدس اله از آنها عالم را بسازد، لامنشیء ساخت، کار خدا ابداع و نوآوری است، اظهار کرد: پس صنعت در بخش علل مادی تابع قانون است و خلقت در بخش علل مادی متبوع قانون است، او هر جور زمین را آفرید زمین اثر دارد و هر جور هوا را آفرید اثر دارد و همینطور دریا و مانند آن اثر خاص خود را دارد.
وی با تأکید بر اینکه از نظر علل فاعلی و غایی هم صنعت تابع قانون است، اظهار کرد: از نظر مبدأ فاعلی و مبدأ غایی، هر صنعتی یک صنعتگر خاص دارد و یک منظور مخصوص دارد، هر صنعتگری نمیتواند این کار را انجام دهد، یک صانع مخصوص لازم دارد و هر مصنوعی هم به درد هر کار نمیخورد به درد کار مخصوص میخورد، یک قانون پیشنوشته ثابت در عالم هست که آن کار از فلان شخص و از فلان قدرت ساخته است و نه هر کسی و فلان کار برای فلان هدف است و نه اهداف دیگر، از نظر علل اربع یعنی مادی و صوری و فاعلی و غایی، صنعت تابع قانون است، اما خلقت متبوع قانون است.
حضرت آیتالله جوادی آملی ابراز کرد: ما یک قانون نوشتهای در عالم نداریم که ذات اقدس اله تابع آن قانون باشد، او زمین را میآفریند لامنشیء، نه از اشیایی که قبلا موجود بودند زمین را آفرید، این از بیانات حضرت صدیفه کبری(س) در خطبه فدکیه است، در بیانات حضرت امیر(ع) در بعضی از خطبهها هم است، اگر کار خداوند نوآوری است چیزی در عالم نیست که فعل خداوند تابع آن باشد از نظر مبدأ مادی و صوری، مبدأ فاعلی که خود خداوند است و مبدأ غایی اگر هدف به فعل برگردد آن منافع فراوانی است که خدای سبحان طرزی این امور را ایجاد میکند که آن منافع برش مترتب باشد چون حکیم است و از جهتی که غنی محض است نیاز به چیزی ندارد، پس کار خداوند متبوع قانون است و ما قانون را از کار خداوند میگیریم.
وی ادامه داد: بشر قانون را از کار خداوند میگیرند، ما عدل و ظلم را از کار خداوند میگیرند، اما کار خداوند متبوع عدل است، یعنی اشیا را میآفریند برای هر شیء لوازم و آثار قرار میدهد و آن میشود حق آن شیء، چون کار خدا متبوع قانون است و کار مخلوق تابع قانون است، لذا ذات اقدس «لایسئل عما یفعل و هم یسئلون»، نه اینکه سؤال از خدا بد است؟ بلکه سؤال از خداوند محال است، ما چه سؤال بکنیم؟ از خدا سؤال بکنیم چرا زمین را از فلان چیز خلق کردی و از فلان چیز خلق نکردی، چیزی در عالم نبود، از خداوند بپرسیم چرا زمین را این طور مهندسی کردی و آنطور مهندسی نکردی، قانون و شیءای در عالم نبود، برای همین سؤال از خدا محال است.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم با بیان اینکه دیگران تابع قانون هستند و ذات اقدس اله فعلش منشأ پیدایش قانون است، اما از آنجهت که حکیم است همه افعالش دارای منافع اهداف عقلایی و عدل محض و مانند آن است، خاطرنشان کرد: لذا خود قرآن کریم در سه بخش علل اشیا را ذکر میکند، میفرماید فلان گروه را ما به دوزخ بردیم چون گناه کردند و فلان گروه را به بهشت بردیم چون اطاعت کردند، کارها را معلل میکند و گاهی علت این کارها را اسمای حسنای خداوند ذکر میکند، چون ذات اقدس اله این کمال را دارد برابر این کمال تواب و توبهپذیر و غفور است.
وی گفت: این دو گونه از تعلیل که گاه به افعال مردم تعلیل و گاه به اسمای حسنای خود تعلیل میکند، به این دلیل است که ذات اقدس اله چون عادل و حکیم است کیفر تبهکاران را به آنان خواهد داد و حق مظلوم را از ظالم خواهد گرفت و چون رؤوف و مهربان است توبه توابان را میپذیرد، هر چیزی برای ما نظم خاصی دارد،
حضرت آیتالله جوادی آملی ادامه داد: خداوند چون حکیم محض است، جز خیر و حق و عدل از او صادر نمیشود، ائمه(ع) به ما آموختند این مطلب را تا از خطر تفویض نجات پیدا کنیم، برخی میگویند خدا باید عدل و حق انجام دهد اما امامیه میگوید ما یقین داریم خدای حکیم جز خیر نمیکند و جز عدل از او صادر نمیشود، فلان چیز بد است برای اینکه ضرر دارد، فلان کار ظلم است برای اینکه حق کسی را از او میگیرد، قانون را چه قانون فلسفی، کلامی و ریاضی و چه فقهی همه این قوانین و علوم از فعل خداوند به دست میآید.
وی با اشاره به اینکه تمام قوانین ثابت و سیار از فعل خداوند به دست میآید، گفت: چون خداوند دو نوع فعل دارد هم فعلی دارد که مال لیل و نهار است و گذرا است و هم فعل ثابتی دارد و هم «ما عندکم فان» و هم «ما عندالله باق» دارد، ما قوانین زوالپذیر را از فعل زوالپذیر خداوند به دست میآوریم و قوانین ثابت غیرزوالپذیر را از فعل ثابت ذات اقدس اله میگیریم./914/پ۲۰۲/ج۱