افعال انسان بنا بر ضوابطی بسته به مشیت الهی است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حجت الاسلام والمسلمین حمید درایتی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان امروز در سلسله نشست های علمی خود پیرامون بحث جبر و اختیار درمدرسه آیت الله خویی، گفت: خداوند هم میل به بدی و هم عشق و علاقه به خوبی را در انسان قرار داده است و این نیز فعل الله است؛ انسان از غنا خوشش می آید کما این که از صدق و فضایل اخلاقی هم خوشش می آید و این ها در فعل انسان تأثیرگذار است.
وی افزود: از سوی دیگر، عدم ممانعت از عمل (چه معصیت چه طاعت) نیز صنع الله در فعل انسان است؛ از مرکز تصمیم گیری تا آخر فعل، کار خداوند است به این معنا که خدا می تواند فعل را منتفی و تصمیم انسان را عوض کند یا کاری کند که ابزار، عمل نکند.
حجت الاسلام والمسلمین درایتی تصریح کرد: خداوند در حوزه عصیان، خذلان دارد و گاهی بیش از خذلان و درواقع، استدراج است به این صورت که در برابر گناه انسان، نعمت می دهد تا او تصور کند خداوند دوستش دارد؛ البته خداوند برای مومنان، گاهی موانع را از جلوی انسان بر می دارد. امیرمؤمنان امام علی(ع) می فرمایند: «مِنَ الْعِصْمَةِ تَعَذُّرُ الْمَعَاصِي؛ جلوگیری و نگهداری خداوند این است که معصیت را متعذر می کند بر فرد مومن» اما این ممانعت، همیشگی نیست.
استاد سطح عالی حوزه علمیه خاطرنشان کرد: در مجموع، افعال و هدایت انسان به مشیت الهی است اما این مشیت بر اساس منطق و قابلیت است؛ خداوند موارد و ضوابط مشیت خود را تعریف کرده است، به عنوان مثال در آیه 54 سوره حج می فرماید: «وَ إِنَّ اللَّهَ لَهادِ الَّذينَ آمَنُوا إِلى صِراطٍ مُسْتَقيم» یعنی مشیت الهی برای هدایت، منوط به ایمان است. یا مواردی که می فرماید «إن للَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرين» و «وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمين».
وی اضافه کرد: قدرت نیز از دیگر موارد صنع الله در فعل انسان است هر چند می توان آن را با اراده و تصمیم یک جا گفت اما حقیقتا متفاوت است زیرا گاهی تصمیم بر فعلی هست ولی قدرت آن نیست مانند اینکه قصد و حُب ما انفاق به همه گرسنگان است ولی وسع آن را نداریم.
حجت الاسلام والمسلمین درایتی، علم را از دیگر موارد صنع الله در فعل انسان دانست و یادآور شد: مقصود از علم، علم امکانی است نه علم فعلی؛ برای رسیدن به فعل و فرار از شر، افزون بر عقل، به اطلاعات نیاز داریم. عقل، مدرک کلیات است اما برای درک جزئیات به علم و آگاهی نیاز داریم و اگر علم نداشته باشیم، مسؤولیت بودن ما از جانب خدا معنا نخواهد داشت.
وی با بیان اینکه مقصود از علم امکانی این است که من جاهل هستم و برایم تحصیل علم هم ممکن نیست و در این صورت، مسؤولیت من بی معناست، افزود: اگر خداوند نمی گفت که در برابر معصیت، روز قیامت چه عذاب هایی وجود دارد نمی توانست ما را عقاب کند بنابراین خداوند باید تکالیف اعتباری خود را بیان کند. این همان بحث قبح عقاب بلابیان در علم اصول است که می گویند بیان اعم از قطع و ظن معتبر است ولی شهید صدر معتقد است که احتمال هم منجز است./202/930/ب1