نگاهی به رویکردهای وحدت بخش آیت الله شهید بهشتی

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از روابط عمومی دانشگاه مذاهب اسلامی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد حسین مختاری رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی و استاد سطوح عالی حوزه و دانشگاه به مناسبت سالروز شهادت مظلومانه آیت الله دکتر بهشتی در یادداشتی به نقش موثر و بی بدیل ایشان در بحث وحدت اسلامی و رویکردهای وحدت بخش آیت الله شهید بهشتی پرداخته است.

مشروح این یادداشت را در ادامه می خوانید:

ضرورت وحدت در میان مسلمانان و نیز اجتناب از اختلاف و تفرقه برای دست یابی به رشد و تعالی امت اسلامی برهیچ کس پوشیده نیست، زیرا سعادت ملت های آزاده و مسلمان، در گرو وحدت میان آنها است ، همچنين تفرقه و اختلاف منشأ شقاوت ملت هاي اسلامي است.

در این میان باید به رویکردهای وحدت بخش آیت الله شهید بهشتی اشاره نمود که شکوه اندیشه تقریبی آن عالم شهید، جایگاهی والا برای ایشان رقم زده است.

وحدت به مثابه استراتژی در سایۀ نفی رویکرد تاکتیکی

واکاوی رفتار و گفتار شهید بهشتی نشان می دهد آن عالم شجاع، به مولفۀ وحدت نه به عنوان یک مسالۀ معمول بلکه به عنوان یک نیاز مبرم می نگریست، از این رو نگاه خاص ایشان که با کادرسازی و ایجاد تشکیلات منظم توأم می شد در عمل به ایجاد شبکه های دوستانه و بردارانه با برادران اهل سنت تبدیل شد، لذا ایمان راسخ آیت الله بهشتی به مقولۀ وحدت، نه به عنوان تاکتیک بلکه در راستای تداوم حیات امت اسلامی قابل توجه است.

هم چنین اهتمام روز افزون آیت الله شهید بهشتی به مبانی فکری و نظری فقهای فریقین در راستای ارتقای تقریب اسلامی در جای خود مثال زدنی است؛ لذا از دیدگاه آن یار وفادار امام خمینی(ره) بسیاری از اختلافات رایج در میان مسلمانان منبعث از جهل و نا آگاهی است.

احیای فرهنگ گفت وگو و ارتقای همگرایی جهان اسلام

ترویج مطالعات میان مذهبی و انجام دیدارهای فراوان با علمای اهل سنت در فضایی کاملا دوستانه و برادرانه و نیز تلاش بی وقفه ایشان در مرکز اسلامی شهر هامبورگ به عنوان امام جماعت  به مدت پنج سال، حاکی از عمق دغدغه مندی آیت الله بهشتی به مقولۀ وحدت امت اسلامی است؛ بلکه عامل کلیدی حضور تبلیغی شهید بهشتی در عرصه های بین المللی به ویژه در مرکز اسلامی هامبورگ، بر مبنای تقریب مذاهب اسلامی بنا شده است.

اینگونه است که  آیت الله شهید بهشتی، روز قدس را  روز احیای همبستگی جمیع مسلمین  بر می شمرد و از آنجا که ایشان در ابتدای پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، به عنوان نایب رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی، با استناد به آیه کریمه «إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ» که تصریح می کند به این که مسلمین یک امت واحد هستند، ماده 11قانون اساسی جمهوری اسلامی را تصویب می کند که  از عمق وحدت گرایی و نهایت تلاش ایشان در صیانت از وحدت امت اسلامی حکایت دارد.

تأکید بر اشتراکات فراوان میان شیعه و سنی از جمله راهبردهای ثابت و غیرقابل تغییر شهید آیت الله بهشتی بوده است

بدین ترتیب تأکید بر اشتراکات فراوان میان شیعه و سنی از جمله راهبردهای ثابت و غیر قابل تغییر شهید آیت الله بهشتی بوده است، به عنوان نمونه در تعابیر ایشان از کارکردهای بی بدیل قبله آمده است:«مردمی که ایدئولوژی واحد آنها را به هم پیوسته و این ایدئولوژی بر زندگیشان تسلط کامل دارد، تشکیل دهنده جامعه ‏ جهانی اسلام هستند. اگر به سوی کعبه به نماز بایستیم در حالی که دل هایمان، جان هایمان، زندگی هایمان، مصلحت هایمان و سرنوشت‏هایمان از هم جدا باشد، آیا باز هم چنین قبله‏ واحدی می تواند شعار اسلام باشد؟ هرگز.»

هم چنین ایشان با تأکید بر هم گرایی و هم نوایی امت اسلامی اینگونه معتقد بود که: «ای مسلمان! لازمه‏ جدایی ناپذیر مسلمان بودن این است که خود را در سرنوشت با همه‏ مسلمانان جهان سهیم، شریک و یکی بدانی (سهیم بودن کم است؛ بلکه باید یکی بدانی)».

گفتنی است در اندیشه متعالی آیت الله بهشتی«کسانی که به هر عنوان می ‏کوشند این به هم پیوستگی در سرنوشت را متزلزل کنند، منحرفان از اسلام هستند، هر چند به سوی کعبه به نماز بایستند.»

پرهیز از تفرقه و تأکید بر اشتراکات، نقشه راه شهید بهشتی در تقویت وحدت اسلامی

لازم به ذکر است اهتمام بی بدیل ایشان به اختلاف زدایی میان مسلمانان و تقویت وحدت اسلامی به گونه ای است که در بخشی از سخنان ایشان در مرکز اسلامی هامبورگ می خوانیم؛ «اگر به راستی میسر بود که اینگونه اختلافات جزئی در میان مسلمانان برطرح شود که همه یک روز را به عنوان میلاد پیغمبر جشن بگیرند و همه یک روز را به عنوان وفات پیغمبر سوگواری کنند بسیار بهتر بود و هیچ جای تردید نیست».

همگرایی در ارتباطات میان مذهبی به وضوح در بیانات و سیرۀ نظری ایشان به خوبی منعکس شده است. آیت الله شهید بهشتی درباره اختلافات جزئی میان شیعه و سنی از قبیل اختلاف جزئی بر سر تاریخ دقیق میلاد با سعادت پیامبر اعظم (ص)(هفتۀ وحدت) معتقد بودند: «عده ای از بزرگان اسلام چه از شیعه، چه از سنی، از مذاهب گوناگون بر این عقیده اند که بهتر است ما اینگونه اختلافات را اصلاً اختلاف تلقی نکنیم. به جای اینکه بیاییم بکوشیم و بگوییم که همه حتماً باید  فلان روز را جشن بگیرند این مهم نیست. دسته ای روز دوازدهم جشن گرفتند و دسته ای روز هفدهم جشن گرفتند به دلیل اینکه در تواریخ ما هر دو روز ذکر شده است. دسته ای هم ممکن است روز هشتم جشن بگیرند، دسته ای هم روز دهم، بعضی هم ممکن است روز دوم جشن بگیرند. اما مسئله ی مهم روز جشن نیست. یعنی هر کدام از ما هر روزی که می خواهیم را جشن بگیریم چراکه همه ما پیروان اسلام، دوستان محمد(ص) و پیروان راه ایشان هستیم. این  همان فکری است که از التقریب بین المذاهب اسلامی به صورتی رسمی در یکی از کشورهای اسلامی شروع و در همه بلاد اسلامی از آن حمایت شد. از جمله یکی از بزرگان و دانشمندان اهل سنت مرحوم علامه شیخ محمود شلتوت، مفتی بزرگ و رئیس دانشگاه الازهر مصر و در همان عصر مرحوم آیت الله بروجردی، عالم بزرگ و مرجع تقلید و رئیس جامعه ی اسلامی شیعی که در عصر و زمان خود زعیم دینی و علمی و فقهی شیعه و اهل سنت بودند این فکر را با کمال خلوص دنبال کردند.

 با تأمل در  کلام وحدت بخش آیت الله شهید بهشتی می توان دریافت که اختلافات جزئی باید صرفاً  در حیطۀ مسائل فرعی مورد توجه قرار گیرد، لذا اختلاف در مسائل جزئی نباید موجبات تفرقه در اصول کلیدی آموزه های اسلامی را موجب شود. لذا شهید بهشتی در فرازی بیان کردند هرگز معنی ندارد که اختلاف در یک مسئله ی فرعی، ما را در اصول از یکدیگر جدا کند. لذا ما همه باید این اصل را اتخاذ کنیم یعنی این اصل که همه ی ما به حکم اینکه به خدای یکتا معتقدیم، به حکم اینکه به روز پاداش و کیفرمعتقدیم و به حکم اینکه همه ی ما به یک پیغمبر و یک کتاب آسمانی معتقد هستیم همه ی ما مسلمانیم عمل کنیم و پایبند باشیم. اما اختلاف در آراء فقهی، اختلاف حتی در مسئله خلافت و ولایت حرام است و نباید پیوند وحدت اسلامی مسلمانان را بر هم بزند و صف متحد اسلامی را بشکند. کما اینکه خود علی(ع) تاکید داشتند که مبادا مسئله امامت و خلافت به صورتی مطرح شود که اجتماع و اتحاد مسلمین دچار شکست و تزلزل گردد.

شهید بهشتی؛ اسلام شناس و احیاگر هویت اسلامی

بی شک امروزه جریانات تکفیری و افراطی همچون داعش و سلفی‎ها، نمونه هایی از گروه های متحجر حمایت شده از طرف استکبار جهانی است که لازم است علمای اسلام برای جلوگیری از نفوذ بیشتر آن در جوامع اسلامی چاره ای اساسی بیندیشند.

از این رو مراکز آموزشی و تربیتی ایجاد شده توسط استکبار تحت عنوان اسلام شناسی، شستشوی مغزی جوانان مسلمان به ویژه در غرب را هدف قرار داده است. اما نباید فراموش کرد که این گونه افکار التقاطی و جامد در همه دوره های تاریخی وجود داشته و در دوران معاصر، حمایت های فکری و مالی کشورهای مستکبر از دلایل فعالیت و بروز و ظهور مجدد آنها به شمار می رود .

لذا در شرایطی که در اروپا زمینه برای رونق هر چه بیشتراین گونه افکار و اندیشه های باطل وجود داشت شهید بهشتی به عنوان بزرگترین احیاگر افکار دینی در دوران معاصر با تأسی از اندیشه های امام خمینی (ره) به خوبی توانست از دین اسلام در مقابل اندیشه های فاسد دفاع کند. لذا بدون تردید شهید بهشتی زنده کننده هویت اسلامی و مذهبی است و توانست با بهره مندی صحیح از ظرفیت دین اسلام در غرب دین ستیز، به بسیاری از شبهات جامعه اروپا پاسخ دهد .

بنده معتقدم آشنایی بسیاری از جوانان اروپایی و غربی با اسلام راستین و ناب یکی از نتایج و برکات فعالیت های شهید بهشتی در اروپا و مرکز آموزشی هامبورگ به شمار می آید. آری با تأمل در رویکردها و افکار وحدت آفرین آیت الله شهید بهشتی(ره) می توان به اوج شخصیت فکری و عملی این عالم شهید پی برد. آن شهید بزرگوارکه به تعبیر امام خمینی(ره) «یک ملت بود برای ملت ما»، در عمل نیز شکوه وحدت میان امت اسلامی و بازشناسی اسلام اصیل  را به بهترین وجه ممکن به منصۀ ظهور رساند و اینچنین توطئه های قدرت های استکباری در اختلاف افکنی، اسلام هراسی  و اسلام ستیزی را نقش بر آب نمود./843/د۱۰۱/س