راه نجات ایمان در میدان جنگ نرم

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از شبستان؛ بررسی جایگاه صبر و استقامت در دستیابی به چارچوب صحیح سبک زندگی اسلامی و تشریح مختصات اصولی این مفاهیم، از منظر قرآن کریم، ما را بر آن داشت تا در گفت وگو با دکتر مصطفی عباسی مقدم، استاد دانشگاه کاشان و مؤلف آثار قرآنی و مشاور معاون قرآن و عترت(ع) وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به این مهم بپردازیم.

آنچه در ادامه می خوانید مشروح بخش نخست این گفت وگو است:

معنای فرمایش قرآن کریم «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ» و سخن حضرت امیر(ع) «جایگاه صبر در ایمان، همانند جایگاه سر است در بدن» چیست و این مهم چه جایگاهی در تحقق واقعی سبک زندگی اسلامی دارد؟

صبر و بردباری از موضوعات مفهومی و کلیدی قرآن کریم است. این موضوع در روایات و سیره ائمه معصوم(ع) نیز به شدت مورد توجه و اهتمام قرار دارد. موضوع صبر، اختصاص به زمان و مکان خاصی ندارد، به این معنا که همچنان که در صدر اسلام، صبر و استقامت دارای جایگاه و لازمه زندگی درست اسلامی بوده است، امروز نیز مورد اهمیت است و شاید بنا بر دلایلی، اهمیت و ارزش این مفاهیم، نسبت به گذشته نیز، فزونی یافته باشد.

صبر تابعی از شرایط است، پاره ای از این شرایط درونی و از شرایط و اقتضاهای نفسانی انسان نشأت می گیرد و پاره ای دیگر، بیرونی هستند و از شرایط اجتماعی و زیستی محیطی انسان، منشعب می شوند. در شرایط امروزی بشری، که عوامل متعدد قصد متزلزل ساختن اعتقادات و اخلاق و هویت انسانی را دارند، جایگاه و موقعیت صبر و بحث استقامت، جایگاه جدی تر و حساس تری را به خود اختصاص می دهد. اگر ترفندهای دشمنان درونی و بیرونی انسان، اعم از خِیل جنیان و اِنسیان، تقویت و تنوع پیدا کرده است، از این سو نیز می بایست، صبر و قدرت مقابله انسان مؤمن نیز تقویت شود.

خاستگاه و امکان تقویت صبر در کجاست؟

اگر بخواهیم موضوع صبر را بهتر و مفهومی تر درک و فهم کنیم بهتر است نقطه عزیمت و خاستگاه این مفهوم را در قرآن کریم بررسی کنیم. در اعتقاد دینی و منطق قرآن، ایمان، گوهر نابی است که می بایست مورد حفاظت و پاسداری قرار گیرد؛ به تعبیر واضح تر، در آیین اسلام، یک مرتبه ورود به این دین آسمانی وجود دارد و مرحله بعدی، شکوفا شدن ایمان در عمق روح و جان آدمی است. این مرحله بعد از اسلام آوردن، ورود به خیل و مقام مؤمنین حقیقی، لحاظ می شود.

ایمان در معنای لغوی به معنای در امنیت قرار گرفتن است، گویی زمانی که انسان ایمان می آورد،  در واقع  باور و اعتقاد خود را در درون یک حفاظ و دژ محکم قرار می دهد. این دژ محکم و استوار نمی بایست فرو بریزد و از بین برود. ایمان، دارای مراحل و مراتبی است که هر چه معرفت انسان نسبت به خالق خود فزونی یابد، این مرتبه و درجه نیز، فزونی و بالندگی خواهد یافت و انسان را به مدارج بالای معرفتی خواهد رساند. قرآن کریم در آیه شریفه ای بابت همین جایگاه می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا آمِنُوا» یعنی، ای کسانی که ایمان آورده اید؛ مجدد ایمان بیاورید و ایمانتان را تقویت نمایید و از مرتبه اسلام آوردن، به مرتبه ایمان و از مرتبه ایمان، به مراتب بالای عرفان و حکمت الهی دست یابید. برای اینکه این فرایند طی شود و از مرحله اسلام آوردن به مراتب ایمان و معرفت حقیقی خداوند نائل شویم، جایگاه صبر و استقامت، مؤلفه های بسیار مهم و تأثیرگذاری خواهند بود.

قرآن کریم می فرماید: «إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ» معنای این آیه شریفه این است که، کسانی که ابتدا ایمان بیاورند و سپس در این مسیر، استقامت و بردباری داشته باشند، ملائکه بر آنها نازل خواهند شد و به آنها، بشارت سعادت و پیروزی خواهند داد. بنابراین شرط توجه ویژه خداوند به مؤمنین، بعد از ایمان، استقامت و بردباری در راه حفظ ایمان و اعتلای اعتقادی است. در تعابیری دیگر در قرآن کریم آمده است: «وَ اصْبِرُواْ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ‌» و یا «استعینوا بالصبر و الصلاه»؛ این جایگاه و مراتب صبر و استقامت، بارها و بارها در منویات و اشارات قرآن کریم مورد تأکید و سفارش قرار گرفته است. در آیه انتهایی سوره مبارکه ال عمران، خداوند می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»، خداوند در این آیه شریفه، رمز رستگاری و سعادت را، صبر و استقامت جمعی در بین مسلمانان و برای حفظ کیان جامعه اسلامی لحاظ کرده و همگی مؤمنین را به استقامت و ایستادگی فرا خوانده است. این سفارشات و تأکیدات فراوان در واقع به این علت است که، فرایند تحول و بارور شدن ایمان منوط به صبر و استقامت است تا انسان در مسیر دینداری، اعتقاد و باور خود را از دست ندهد.

عوامل متزلزل کننده و برهم زننده این مفاهیم بنا چه کسانی هستند؟ چگونه می توان موانع درونی و بیرونی آن را از بین برد؟

عوامل متزلزل کننده و نابودگر ایمان و اعتقاد انسانی، بیشمارند؛ هم شیاطین جن مشغول فعالیت هستند که انسان را از مسیر ایمان خارج کنند و هم وسواس خَناس و یا به تعبیری، شیاطین انس و آدمیان، وجود دارند که می خواهند انسان را از چارچوب اعتقادی خارج سازند. امروزه شما می بینید، این انسان های خَناس در قالب شبکه ها و فیلم ها و نماهنگ ها و یا حتی مراودات و محافل انسانی، سعی دارند که انسان های باایمان را از مسیر اعتقادی خود جدا کنند.

بنابراین، به طور مرتب، ایمان انسان در مسیر امواج و طوفانهای نابودگر و متزلزل کننده خَناسان قرار دارد. به عبارتی به طور مرتب، شبهه افکنی و اتهام و سؤال و هجوم به چارچوب ایمانی انسان وارد می شود و انسان مؤمن می بایست در برابر تمامی این هجمه ها، صبر و استقامت داشته باشد. البته صبر و بردباری فقط منحصر به مقاومت نخواهد بود و ابعاد دیگری را نیز در بَر می گیرد؛ یعنی انسان مسلمان از منظر قرآن کریم می بایست نسبت به دارایی ها و داشته های خود نیز، صبور و بااستقامت باشد.

معنای این بیان آن است که اگر نعمتی از جانب خداوند به انسان عطا شد، انسان مؤمن گمان نکند که این نعمت به خاطر شایستگی و ایمان و مراتب او، به وی عطا شده است، بلکه انسان مؤمن می بایست با دید امتحان و آزمون الهی، به مواهب خداوندی بنگرد. چه بسا چگونگی استفاده از آن نعمت ها، مبنای تعیین سرنوشت او باشند. این همان معنای است که در لفظ عامیانه، به تعبیر«امتحانی در پشت هر نعمتی نهفته است» لحاظ شده است. خداوند در واقع با اعطای نعمت ها می خواهد ببیند، مخلوقاتش چگونه رفتار خواهند کرد. قرآن کریم می فرماید:«الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚوَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ»، معنای این آیه شریفه این است که، خداوند حیات و ممات را خلق نموده تا ببیند که کدام یک از شما بهتر و نیکوتر نسبت به نعمت ها و مواهب خداوندی عمل خواهد کرد.

این موقعیت برای افرادی که دارای مناصب حکومتی و یا اجرایی و همچنین کسانی که بیان و یا تأییدشان معتبر و دارای ارزش است، دوچندان خواهد بود. افرادی که دارای نفوذ کلام و قلم هستند، به مراتب، بیشتر در معرض توجه و بررسی خداوند، نسبت به افعال و کردارشان هستند. پاره ای از انسان ها دارای نفوذ بصری هستند و چهره و سیمای این افراد بر مردم اثرگذار است؛ این افراد می بایست آگاه باشند که در بین مردم الگو و نماد هستند و رفتار و شئونات آنها بر جامعه و رفتار اجتماعی مردم اثرگذار است، بنابراین می بایست با دید و اهتمام بیشتر به مواهب اعطاءشده خداوند به خود بنگرند. همه افراد در برابر نعمت های خداوند مسئول هستند و این مواهب، امتحان ها و آزمون های خداوندی است برای اینکه خداوند دریابد، کدام یک از بندگانش، بهتر و نیکوتر رفتار خواهد کرد./۱۳۲۵//۱۰۲/خ