روش ترغیب پسران ۷ تا ۹ سال به عبادت
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، آنچه می‌آید ارائه روشی در بیان احکام نماز برای کودکان پسر و تبدیل آنها به یک چهره فعال در مسجد است. با این امید که برای کسانی که در این عرصه فعالیت میکنند قابل استفاده باشد.
ضرورت آموزش شیوه بیان احکام
اسلام، مشتمل بر عقائد، اخلاق و احکام است. احکام، دستورهاى عملى و فروع دين اسلام در ابعاد عبادى، سياسى، اقتصادى، خانوادگى، قضايى، پزشکی، هنری و ... است. در مسأله 11 توضیح المسائل مراجع تقلید آمده است: «مسائلى را كه انسان غالباً به آنها احتياج دارد، واجب است ياد بگيرد.»
وقتی امام صادق (ع) نماز خواندن یکی از یاران خود را که پیرمرد بود مشاهده کرد، فرمود: «لَا تُحْسِنُ أَنْ تُصَلِّيَ مَا أَقْبَحَ بِالرَّجُلِ أَنْ يَأْتِيَ عَلَيْهِ سِتُّونَ سَنَةً أَوْ سَبْعُونَ سَنَةً فَمَا يُقِيمُ صَلَاةً وَاحِدَةً بِحُدُودِهَا تَامَّةً.» خوب نماز نمي‌خوانى. چه اندازه بر مرد، زشت است كه شصت یا هفتاد سالش شود و در عين حال، يك نماز را با رعايت همه آداب و شرایط آن به جا نياورده يا نتواند به جاى آورد. (الأمالي ـ شیخ صدوق ـ ، انتشارات کتابچی، ص413)
آموزش احکام به عنوان مقدمه عمل، یکی از نیازهای جامعه اسلامی است و یکی از مهارت‌های کاربردی برای مبلغان دینی هم شیوه بیان احکام است. بر پایه تجارب تبلیغی و استفاده از امکانات جدید، روش‌های متعددی برای بیان احکام، ذکر کرده‌اند؛ مانند: شیوه بیان به گونه نکته کوتاه، بیان حکم به همراه تبیین معیار و فلسفه، تبیین احکام در قالب پرسش و پاسخ (می‌تواند مبلغ، پرسش‌گر باشد یا مخاطبین؛ می‌شود این پرسش در قالب چیستان باشد و ...)، ارائه با دسته بندی احکام اخلاقی(مثلاً احکام سلام)، قرآنی (بیان آیات الاحکام)، خانوادگی و ... بیان به همراه اجرای عملی آن(پس از تبیین حکم، انجام آن توسط مبلغ یا مخاطب)، شیوه مقایسه بین دو مسأله و بیان مشابهت و تفاوت‌های آنها (مانند: تفاوت روزه قضا با نماز قضاء)، شیوه نموداری، بیان در قالب داستان، نقاشی، پاورپوینت و ...، شیوه بیان عددی (مثلا: از سه راه می‌توان مجتهد اعلم را شناخت) و ... .
این قالب‌ها و روش‌ها برای مقاطع مختلف سنی، با جنسیت‌ها و قومیت‌های مختلف باید تنظیم شود.
روشی برای ایجاد انگیزه به کودکان پسر در زمینه یادگیری احکام
در اسلام، دستور داده شده کودکان قبل از بلوغ، اعمال دینی مانند نماز را شروع کنند. لازمه این کار، آموزش آنها قبل از سن بلوغ است. به طور قطع می‌توان گفت طرح مباحث احکام عملیه برای کودکان، خیلی سخت‌تر از بزرگسالان است. معمولاً آنها در کلاس‌هایی با موضوعیت احکام، خسته می‌شوند و اشتیاق زیادی نشان نمی‌دهند. باید روش‌هایی برای ایجاد انگیزه، متناسب این سنّ، طراحی نمود تا با علاقه به سمت این جلسات بشتابند.
یکی از شیوه‌های تجربه شده که بازخورد مثبتی در این زمینه به همراه داشته است روشی است که احکام نماز را برای کودکان بیان می‌کند و آنها را به یک چهره فعال در مسجد تبدیل می‌کند.
شرط مهم این روش، پسربودن اعضای کلاس و پایین بودن اطلاعات آنها نسبت به اذان و تکبیر گویی نماز است. باید قبل از اجرای این کلاس با بزرگترهای مسجد، صحبت شود تا زمینه اذان و تکبیر گفتن بچه‌ها ایجاد گردد.
شروع این کلاس‌ها به این صورت خواهد بود که به پسرها اعلام می‌کنیم که می‌خواهیم از حضور شما در مسجد، بیشتر استفاده کنیم و آن فعالیت شما در زمینه اذان گویی و مکبّر نماز جماعت شدنتان است. به همین منظور باید اذان و تکبیر گفتن را یاد بگیرید. به آنها وعده داده می‌شود که از بچه‌های موفق در زمینه اذان گویی (چه اذانی که بیرون مسجد، پخش می‌شود و چه اذانی که فقط داخل مسجد می‌گویند) و تکبیر استفاده خواهیم کرد.
می‌توان جلسه اول و دوم را به آموزش، تمرین اذان، بیان معنای فرازهای آن، اختصاص داد. آنها باید به گونه‌ای مسلط بر اذان گویی شوند که بتوانند اذان مسجد را بگویند. بیان ثواب اذان گویی در مسجد برای آنان، سبب کنار گذاشتن خجالتشان، و سبقتشان برای کسب آن ثواب می‌شود. اذان گو شدن یک کودک و نوجوان، مایه بهاء دادن به آنان، بالا رفتن سطح عزت نفس آنها و پرورش مؤذن برای آینده مسجد خواهد شد.
بعد از این، ضرورت تکبیر گویی در نماز جماعت برای ایجاد نظم و وحدت بین افراد حاضر در نماز و خدمت رسانی برای اجرای جمعی یک عبادت، بازگو می‌شود. به همین خاطر کودکان باید با اجزاء نماز، آشنا شوند. اولین بخش آن، اقامه است که می‌توان در اینجا ثواب خواندن اذان و اقامه قبل از نماز را بیان نمود. احکام اذان و اقامه در نمازهای مستحبی، نماز آیات و عید فطر و قربان را نیز می‌توان در اینجا بازگو کرد.
در ادامه، احکام نیت، تکبیرۀ الاحرام، حمد و سوره، رکوع، سجده، قیام، قنوت، تشهد، تسبیحات اربعه، تشهد و سلام را در چند جلسه می‌توان در ضمن یاد دادن تکبیر نماز، تبیین نمود. از آنها خواسته می‌شود تابه صورت عملی، هر کدام از بچه‌ها، نمازی را بخوانند و یکی از آنان، تکبیر نمازش را بگوید. در اینجا هم ایرادهای نمازگزار در نماز خواندن و هم اشکالات تکبیرگویی را می‌توان نشان داد.
مراقبت در به موقع گفتن و اشتباه نکردن تکبیرهای نماز جماعت را می‌توان همراه این نکته به بچه‌ها تذکر داد که نباید مأمومین، زودتر یا خیلی دیرتر از امام جماعت، اعمال نماز جماعت را انجام دهند. در این قسمت می‌توان به معنای امام، امامت و شیعه اشاره کرد. اگر زمینه‌اش وجود دارد احکام متصل شدن به نماز جماعت در جاهای مختلف نماز را نیز می‌توان بازگو نمود.
وقتی بچه‌ها، تکبیر نماز را یاد گرفتند اگر پسرها مستعد هستند می‌توان به آنها گفت چند نماز دیگر وجود دارد که اگر تکبیر نماز روزانه را یاد گرفته‌اید می‌توانید تکبیر آن نمازها را هم بگویید. در اینجا نماز آیات، نماز عید فطر و قربان، و نماز جمعه را می‌توان به آنها یاد داد.
بعد از اتمام کار به تعقیبات نماز مثل تسبیحات حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ و ثواب آن اشاره می‌شود. اگر زمینه برای خواندن تعقیبات برای بچه‌ها، پشت بلندگو بعد از نمازها وجود دارد به برخی از تعقیباتی که می‌توان به آنها یاد داد پرداخته می‌شود. باید دقت داشت فضای مسجد اگر به گونه‌ای است که بزرگترها از حضور پر رنگ بچه‌ها در اذان گویی و خواندن تعقیبات، شاکی می‌شوند تعادل را رعایت کرد و مراقبت‌های لازم را به عمل آورد تا هر دو گروه کودکان و بزرگترها در مسجد، رضایت لازم را داشته باشند.
وقتی احکام نماز بیان شد به بچه‌ها گفته می‌شود: «این نماز که تا به حال اذان و تکبیر گویی و احکام آن را آموختید یک مقدمه‌ای دارد که اگر انجام نشود نماز باطل است و آن، وضو است.» پس از این، می‌توان وارد آموزش نظری و عملی وضو و بعد از آن تیمم شد.
نکات ضروری در اجرای این روش
در این کلاس باید سطح علمی و قدرت یادگیری و مقتضای حال کودکان را در انتخاب و بیان احکام، در نظر گرفت و با زبان خودشان، با پرهیز از بیان احکامی که مورد ابتلاء نیست، بدون استفاده از تعابیر سنگین، آن را دسته‌بندی و ارائه نمود.
تعداد جلسات این کلاس، 10 تا 15 جلسه خواهد بود که به صورت تئوری و عملی انجام خواهد شد.
این روش، یک کار عملی است که بر اساس آن می‌توان به روش‌های دیگر بیان احکام و عبادات برای دختران و بزرگترها دست یافت. فقط کافی است آنچه را می‌خواهیم بیان کنیم در قالبی بریزیم که آنها، دوست دارند و با نشاط و علاقه، آن را پیگیری میکنند.
در پایان دوباره بر هماهنگی اجرای این شیوه، با بزرگترهای مسجد ـ به خصوص پیرمردها ـ تأکید می‌شود. باید آنان را قبل و حین اجرای این روش، نسبت به لوازم و فوایدش، توجیه کرد./۹۰۱/ی۷۰۲/س
حجت الاسلام مجتبی صداقت، پژوهشگر و دانش آموخته حوزه علمیه قم
