طهارت و تقوا در شعر حافظ

اشاره: در ایام مبارک ذی الحجه هستیم؛ ماه حضور مهمانان ویژه الهی در فریضه مقدس حج. البته میهمان پیش از ورود به محضر میزبان می کوشد خود را پاک و آراسته ساخته، تا مقبول نظر او قرار گیرد؛ و چه میزبانی بالاتر و بهتر از خدا که همیشه میزبان انسان‌هاست و اکنون برخی را به میهمانی خاص خود فراخوانده است.

از این رو در اهمیت پاکی و طهارت، برخی اشعار شمس الدین محمد حافظ  شیرازی را بررسی کرده ایم.

حج، اجابت وعده دیدار یار و به مهمانی دلدار رفتن است؛ و البته از نظر حافظ  پیش از دیدار یار، باید پاک نظر بود تا با دیده پاک بر رخ او نظر کرد؛ چرا که:

چشم آلوده نظر از رخ جانان دور است/ بر رخ او نظر از آینه پاک انداز

و این کار به غسلی نیاز دارد که در کتب فقهی نیامده است؛ غسلی که همه وجود انسان را پاک و لایق دیدار جانان می سازد و آن، غسل اشک است:

غسل در اشک زدم کاهل طریقت گویند/ پاک شو اول و پس دیده بر آن پاک انداز

همچنین چنین پاک شدن و طهارتی اصلا ساده نخواهد بود و عاشق باید به خون جگر طهارت کند! چه تناقض زیبایی! زیرا نماز و نیازش نیز با این طهارت به حقیقت نزدیکتر و به قول مفتی عشق، درست خواهد بود:

نماز در خم آن ابروان محرابی/ کسی کند که به خون جگر طهارت کرد

خوشا نماز و نیاز کسی که از سردرد/ به آب دیده و خون جگر طهارت کرد

طهارت ار نه به خون جگر کند عاشق/ به قول مفتی عشقش درست نیست نماز

از نظر حافظ  با نبود پاکی، خیری نیز در وجود انسان  نخواهد بود؛ یعنی اگر ظرف، آلوده باشد، مظروف نیز صاف و پاک نخواهد بود و نتیجه آنکه شاید کعبه دل با بتخانه فرقی نداشته باشد:

چون طهارت نبود کعبه و بتخانه یکیست/ نبود خیر در آن خانه که عصمت نبود

از این رو پیام حافظ این است که حال که به منزل پیری رسیدی بکوش صفای طهارت در وجودت جاری باشد و آن را چون جوانی آلوده نساز:

به طهارت گذران منزل پیری و مکن/ خلعت شیب چو تشریف شباب آلوده.

در نوشتار آینده این موضوع را در شعر عطار نیشابوری پی خواهیم گرفت./۹۲۵/پ۲۰۰/س