پیش شرط‌های استقلال علمی در کشور
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، استقلال علمی کشور یکی از پایه های اصلی استقلال و پیشرفت کشور محسوب می شود و توجه به این موضوع مهم می تواند در جهت تعالی و پیشرفت نظام اسلامی کمک شایانی کند.
انقلاب اسلامی ایران که برپایه استقلال و آزادی و رهایی از زیر یوغ بندهای استعمار در حوزه های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، علمی و اقتصادی شکل گرفت؛ شعار خود را بر تکیه بر توانمندی های داخلی کشور و پیشرفت با توجه به توان نیروهای درونی قرار داد و از ابتدای انقلاب تاکنون نیز دستاوردهای بسیار زیادی با تکیه بر توان و ظرفیت نیروهای درونی کشور به دست آمده که در بخش های مختلف قابل مشاهده است.
استقلال علمی نیز یکی از مهم‌ترین الزامات دستیابی به استقلال و دستیابی به اهداف بالادستی نظام در راستای قطع وابستگی به خارج از کشور به ویژه در مسائل بنیادین است.
امام خمینی(ره) دانشگاه را مبدأ تمام تحولات دانسته و توجه به این نهاد مهم علمی در هدایت فکری، علمی و فناورانه را مورد تأکید قرار داده اند و در ابتدای انقلاب نیز به منظور پاک شدن چهره دانشگاه ها از مظاهر علوم و فرهنگ غربی، انقلاب فرهنگی شکل گرفت؛ اما انقلاب علمی مورد نظر به منظور دستیابی به استقلال در همه زمینه های علوم اعم از علوم انسانی، فنی و تجربی، روند کندی را دنبال کرده و در علوم انسانی این موضوع واضح تر دیده می شود.
بنیانگذار انقلاب توجه به مراکز علمی و تحقیقاتی و صاحبان این علوم را که «شهامت مبارزه با جهل دارند» را پیش شرط تحقق استقلال علمی دانسته اند و تأکید کرده اند که با دستیابی به استقلال علمی، استقلال سیاسی، اقتصادی و شعار عدم وابستگی به غرب و شرق تحقق یافته و نظام اسلامی با بالندگی منحصر به فردی به حرکت شتابان خود به سمت بازسازی تمدن شکوفای اسلامی ادامه می دهد.
بازسازی هویتی؛ موضوعی حیاتی در استقلال علمی کشور
بازسازی هویتی و علمی دانشگاه به عنوان مرکز تحولات علمی و به تبع آن دیگر تحولات موجود در جامعه،یکی از پیش شرط های رسیدن به استقلال علمی محسوب می شود.
هویت دانشگاه به عنوان کانون تحولات علمی و فناورانه و تأثیرگذاری آن برجامعه و نه تأثیرپذیری از جامعه و ایجاد ارتباط دوسویه با جامعه به منظور تأمین نیازهای علمی مورد نظر جامعه از وظایف مهمی است که پیرامون فعالیت های نهاد علمی کشور وجود دارد و دانشگاه باید با درک این نیازها، به روند تولید علم سرعت شتابان تر و در عین حال متناسب با نیازهای جامعه داشته باشد.
علم نافع؛ موضوعی اساسی در روند فعالیت دانشگاه ها
یکی از موضوعات مهم در سیاست گذاری علم که در سال های اخیر ذهن صاحب نظران و مسؤولان کشور را درگیر کرده است، موضوع ارتباط و پیوند تولیدات علمی با نیازهای جامعه است.
البته می توان گفت که این دغدغه خاستگاهی دینی دارد بگونه ای که در نگرش اسلامی علم مطلوب «علم نافع» است و مسأله پیوند علم با نیازهای انسان ها و جامعه چه در بعد مادی و چه معنوی، در علم نافع جایگاه مهمی دارد و در واقع علمی از نظر اسلامی نافع است که پاسخگوی نیازهای فرد و جامعه در حوزه های فردی و اجتماعی و حیطه های مادی و معنوی باشد.
این ارتباط را می توان از چند زاویه مورد بررسی قرار داد و میزان پاسخگویی تولیدات علمی کشور به نیازهای موجود در بخش های مختلفی که زمینه ساز استقلال کشور محسوب می شوند را به صورت دقیق تری مورد توجه قرار داد.
تناسب تولیدات علمی بنیادی و کاربردی و توجه به سیاست گذاری های کلان در هر بخش، تناسب نیازهای کوتاه مدت و بلند مدت و تولید علم با نگاه آینده پژوهانه برمبنای شناخت نیازهای بالقوه جامعه که در آینده به نیازهای بالفعل تبدیل می‌شوند، تناسب نیازهای فردی و اجتماعی، تناسب نیازهای اقتصادی با اجتماعی و سیاسی، تناسب نیازهای داخلی و بین‌المللی بگونه ای که در گام اول ناظر به نیاز درونی و سپس تأمین کننده نیازهای بشریت باشد و محصور در مرزهای جغرافیایی نماند از مهم‌ترین موضوعات در این زمینه به شمار می روند.
به هر روی با رعایت این تناسب ها می‌توان به این نتیجه رسید که تولید علم راهی جز پیوند با نیازهای جامعه ندارد و استقلال کشور در حوزه های گوناگون پیش شرطی به نام استقلال علمی دارد.
لزوم محوریت گفتمان انقلاب اسلامی در برنامه‌ریزی‌های علمی کشور
همانگونه که پیش تر اشاره شد؛ انقلاب اسلامی ایران با شعار استقلال و آزادی از قیود و بندهای استعمار و استکبار به پیروزی رسید و دستیابی به این استقلال در همه زمینه ها نیازمند توجه به این آرمان و گفتمان مبتنی بر آن است.
در تدوین سیاست ها و برنامه ریزی های علمی کشور نیز توجه به گفتمان انقلاب اسلامی باید به عنوان محور اصلی مورد توجه قرار گیرد و تدوین برنامه ها به دور از سیاست زدگی و بدون افتادن در چرخه مدیریت جریانات سیاسی، صورت گیرد چراکه سیاست های علمی کشور در حکم بخش مهمی از منافع ملی بوده و باید فارغ از جناح‌بندی‌های سیاسی تدوین و اجرا شوند.
در گفتمان انقلاب اسلامی، علوم انسانی به دلیل ارتباط زیرساختی و بنادین با دیگر علوم، نقش مهمی بر عهده دارد و به عنوان مزیت انقلاب اسلامی و پاشنه آشیل گفتمان های رقیب محسوب می شود و غلبه گفتمان انقلاب اسلامی که پیامی مبتنی بر فطرت الهی و برپایه نیازهای اصلی جامعه بشری است، از طریق همین علوم انسانی قابلیت گسترش و بازتولید را دارد و دیگر علوم تابعی از این علوم محسوب می شوند.
باورمندی به استقلال علمی؛ زمینه ساز استقلال
یکی از برنامه هایی غرب برای استیلای فکری، فرهنگی، علمی و فناورانه بر دیگر جوامع، القای حاکمیت تمدن غرب بر جهان و ضعف دیگر کشورها در برابر آن است.
خودشناسی تاریخی نسبت به تمدن شکوفای اسلامی و تلاش در جهت پایه گذاری تمدن اسلامی، یکی از موضوعات مهمی است که در موضوع استقلال علمی کشور باید به آن توجه ویژه ای داشت.
دوری از وابستگی به علوم غربی و توجه دادن جوانان و دانشجویان به منابع غنی دینی و تمدنی اسلامی از یکسو و تلاش در جهت القای روحیه خودباوری علمی و فرهنگی از سوی دیگر می تواند در حکم کیمیایی باشد که خمودگی علمی در میان جوانان را درمان کرده و زمینه ساز استقلال علمی کشور و استیلای فکری، فرهنگی و علمی ایران اسلامی در جهان شود.
حوزه و دانشگاه دو بال استقلال علمی کشور
رهبر معظم انقلاب، حوزه و دانشگاه را دو نهاد اصیل دانشی در کشور برشمرده و بر پیشگامی آنها در نوآوری و شکوفایی علمی تأکید کرده و می فرمایند:
«ما دو نهاد اصیل دانشجویی داریم. یکی متوجه به کسب علوم مربوط به فهم و تبلیغ دین و نوآوری در مباحث دینی و نوآوری در فهم مسائل روز و حادث شونده در زندگی است که این «حوزه» است و کارش عبارت است از تحقیق در مسائل دینی و فراگرفتن احکام الهی در همه شؤون زندگی؛ آن هم نه فقط در آنچه که مربوط به کنج محراب یا کنج خانه است؛ بلکه در قلمرو، وسیع زندگی بشر.
نهاد دانشجویی دیگر، ناظر به اداره امور زندگی مردم است، علوم مختلف و انواع و اقسام دانش ها، برای بهتر کردن و راه انداختن زندگی مردم وجود دارد. این نهاد هم مشغول فراگیری این دانش هاست که اینها را فراگیرد و در آنها متخصص و صاحب نظر شود، تحقیقات نو دنیایی را جذب کند و خودش به نوبه خود، تازه هایی در این دانش ها بیافریند و به بشریت عرضه کند، این هم یک نهاد دانشجویی کشور»(از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان (روز وحدت حوزه و دانشگاه) در سال ۷۲)
ایشان وحدت میان این دونهاد را موضوعی حیاتی قلمداد کرده و معتقدند: «اگر این دو نهاد دانشجویی خوب کار کنند و با هم رابطه متقابل دوستانه و از خود دانستن یکدیگر داشته باشند، معنایش این خواهد شد که این جامعه، هم دینش و هم دنیایش آبادخواهد شد. آنها جهت گیری زندگی جامعه را تصحیح می کنند. این ها حرکات زندگی جامعه را تسهیل می کنند. آن ها فکر و ذهن و روح جامعه را آن چنان از زشتی ها و نادرستی ها دورمی کنند که بفهمند به کجا باید حرکت کند و این ها وسیله این حرکت را به دست او می دهند تا حرکت کند، این دو باید ناظر به یک هدف باشند و آن تکمیل زندگی مردم است.»(از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان (روز وحدت حوزه و دانشگاه) در سال ۷۲)
جرأت علمی؛ راه میانبر استقلال علمی کشور
قدرت علمی یک کشور در سایه جرأت دست زدن به تلاش و مجاهدت ها و آزمون و خطاهای علمی به وجود می آید.
سکون و عدم فعالیت علمی و همچنین ترس از مقابله با شکست ها در زمینه های علمی و تعطیل کردن فعالیت های علمی به بهانه عدم موفقیت، سم مهلک و کشنده پیشرفت و استقلال علمی محسوب می شود.
امام خمینی(ره) تلاش برای فراگیری علم و به دست آوردن قدرت علمی را موضوعی مهم دانسته اند و در این باره می فرمایند:« باید چه طبقه جوان روحانی و چه دانشگاهی، با کمال جدّیت به تحصیل علم، هر یک درمحیط خود ادامه دهند... و بهترین و مؤثرترین مبارزه با اجنبی، مجهز شدن به سلاح علم و دین و دنیاست.»(پیام 24 بهمن 1356 حضرت امام خمینی به اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان در اروپا)
رهبر انقلاب درباره لزوم جرأت علمی بیانات دقیقی داشته اند و داشتن جرأت علمی را راه میانبر رسیدن به اعتلا و استقلال علمی دانسته اند.
ایشان در این باره می فرمایند:« راه های میانبر را پیدا کنیم و از بدعت و نوآوری در وادی علم، بیمناک نباشیم. این حرکت باید در دانشگاهها و مراکز علمی و تحقیقاتی ما به صورت انگیزه ای عام، امری مقدس و یک عبادت تلقی شود. همه رشته های علوم باید به این صورت باشد. ما باید این جرأت را داشته باشیم که فکر کنیم می توانیم نوآوری کنیم.»(با دانشجویان و استادان دانشگاهها در سال ۸۷)
نظریه پردازی؛ عنصر مغفول فضای علمی کشور
بیش از دو دهه است که رهبر انقلاب بر لزوم نظریه پردازی در فضاهای علمی کشور تأکید کرده اند اما توجه به این موضوع حیاتی که زمینه ساز پیشرفت و استقلال علمی و تولد علوم و دانش های جدید می شود، مغفول مانده است.
حوزه و دانشگاه به عنوان قلب تپنده علمی کشور باید طلایه دار نهضت تولید علم، نواندیشی و نظریه پردازی باشند و با تلاش در این حوزه بتوانند موجبات استقلال علمی کشور را فراهم آورند.
رهبر انقلاب در اين باره می فرمایند: «شما که در دانشگاهید، باید درس بخوانید، تحقیق کنید، به فکر نظریه سازی باشید. الگوگرفتن بی قید و شرط از نظریه پردازی های غربی و شیوه ترجمه گرایی را غلط و خطرناک بدانید. ما در زمینه علوم انسانی احتیاج داریم به نظریه سازی. بسیاری از حوادث دنیا حتی در زمینه های اقتصادی و سیاسی و غیره، محکوم نظرات صاحب نظران در علوم انسانی است. در جامعه شناسی، در روان شناسی، در فلسفه؛ آنها هستند که شاخص ها را مشخص می کنند. در این زمینه ها ما باید نظریه پردازی های خودمان را داشته باشیم و باید کار کنیم.»(بیانات در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های شیراز - ۱۴/۲/۸۷)
به هر روی باید گفت که استقلال علمی پیش شرط دستیابی به استقلال در حوزه های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و... است چراکه محوریت علم در این حوزه ها می تواند نیازهای جامعه را تأمین کرده و با شناخت و پاسخگویی با این نیازها، موجبات استقلال کشور را فراهم آورد.
از سویی دستیابی و رسیدن به استقلال علمی نیز خود تابع شرایطی است که توجه به آنها می تواند شتاب مناسبی را به قافله علمی کشور بدهد و از این رو می توان گفت که توجه حوزه و دانشگاه به عنوان دو نهاد اصلی تولید علم در کشور به این موضوعات بنیادین و ایجاد عزم ملی و تلاش همگانی برای دستیابی به این مهم، نیازمند تلاش و مجاهدت های فراوانی است./872/ی۷۰۲/س