بررسی طرح حذف سه صفر از پول ملی

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی برهان، چرا باید اصلاح پولی در کشور صورت گیرد؟ آیا اصلا حذف چند صفر از پول ملی ضرورت دارد؟ پاسخ به دو سؤال، فواید و مضرات حذف چند صفر از پول ملی ایران عنوان مقاله‏ای است که با قلم «دکتر بیژن صفوی»؛ نوشته شده است.

قدرت خرید هر قطعه اسکناس و مسکوک روز بروز به خاطر تورم کمتر می شود تا حدی که به سختی به عنوان وسیله مبادله و واحد شمارش نقش ایفا کند. بطور معمول در طول یک دوره بلندمدت تورمی، بانکهای مرکزی به چاپ تدریجی اسکناسهای درشت تر اقدام می کنند. رییس‌جمهور محترم دستور بررسی حذف 3 صفر از پول ملی را در بخش‌های تخصصی بانک مرکزی صادر کرد.

هم‌اکنون درشت ترین اسکناس در کشور 10‌ هزار تومانی است و تا چندی قبل (1382) درشت‌ترین اسکناس ۲ هزار تومانی بود. اسکناس هزار تومانی سال 1350 منتشر شده است و قدرت خرید این پول معادل 128‌ هزار تومان امروز است. تنها دو برگ اسکناس برای دادن حقوق یک نفر به اندازه 2000 تومان کافی بود. اما امروز پول‌های درشت معادل پول خرد بسیاری از کشورهای جهان است؛ یک پوند انگلیس حدود دو ‌هزار تومان ایران و یک دلار آمریکا معادل هزار تومان است.

هزار تومان ما معادل 4 ریال عربستان سعودی است که تقریبا پول خرد تلقی می‌شود. این وضعیت ناشی از کاهش ارزش پول طی دهه‌های اخیر است. هزینه چاپ اسکناس در کشور الان به 60‌میلیارد تومان رسیده است و سرانه اسکناس در کشور 110‌برگ است. حال آنکه این سرانه در اروپا 10 تا 12‌ برگ است.

این حجم عظیم اسکناس به زودی فرسوده می‌شود و علاوه بر این وقت مردم را در معاملات می گیرد و در بانک‌ها باعث ایجاد صف شده است. این روند سبب شده است برای شمارش پول در بانک‌ها اسکناس شمار به کار گرفته شود و هزینه‌ پول‌شمار بر دوش بانک‌ها افزوده شده است. صف، هزینه‌ و معطلی مشکلات عینی و ذهنی را پدید آورده است.

این وضعیت به لحاظ روانی برای مردم ما احساس بدی بوجود آورده است یعنی وقتی مردم صد هزار تومان می‌دهند و یک اسکناس صد دلاری می‌گیرند، برایشان مطلوب نیست حتی حجاجی که به مکه مشرف می‌شدند و زمانی در برابر 1000 تومان 500 ریال عربستان می‌گرفتند و الان 4 ریال عربستان را دریافت می‌کنند. از اینرو لازم است یک اصلاح پولی صورت پذیرد.

چک پول‌های 50 و 100هزار تومانی دست به دست در جامعه می‌گردد و وجود این چک پول‌ها نیاز به پول درشت را نشان می‌دهد در حالی که اعتبار پول را ندارد. ‌دست به دست گشتن چک‌پول‌ها نقدینگی جامعه را افزایش داده است و آثار تورمی دارد. اگر چک‌پول‌ها را جمع آوری شود درصدی از نرخ تورم را کاهش خواهد داد.

ممکن است افرادی بحث توسعه و رواج کارت‌های اعتباری را مطرح کنند و بگویند نیازی به اسکناس نیست در حالی که در کشورهای صنعتی جهان هم که کارت اعتباری بیشترین کاربرد را دارد، باز هم اسکناس در دست مردم وجود دارد منتها تعدادش نسبت به وضعیت ما کمتر است.

حذف سه (یا چهار) صفر از پول ملی: اگر چنین کاری انجام شود اسکناس در دیدگاه مردم اعتبار بیشتری پیدا خواهد کرد، ارزش قائل نبودن برای اسکناس در حال حاضر سبب شده آن را مچاله کنند، روی آن بنویسند و سبب استهلاک زود هنگام آن شوند.

 ابعاد نظری:

- اسکناس و مسکوک تقاضا شده عمدتا در جهت رفع نیازهای معاملاتی و احتیاطی صرف می شوند.

 - افراد اسکناس و مسکوک را با انگیزه های سفته بازی نگهداری می کنند.

 - براورد تقاضای اسکناس و مسکوک، براورد تقاضای انبارداری پول بامول و توبین است.

 - یک فرد با یک مبادله بین نرخ بهره ای که بواسطه نگهداری پول از دست می دهد و هزینه ای که نگهداری مقدار کم پول برای او بوجود می آورد مواجه است. و مقدار پولی را نگاه می دارد که سودش حداکثر می سازد.

پیامدهای تغییر واحد پول: مزیت حذف صفرهای پول ملی (جمع آوری اسکناسهای درشت):

 - کاهش حجم اسکناس و هزینه های چاپ اسکناس  و چک پول (هر برگ 500 ریال)

 - سادگی در مبادلات

 - ثبت و نگهداری ساده تر حسابها، ارقام و ترازنامه‏ها

 - اشغال فضای کمتر امار و اطلاعات مالی در حافظه رایانه‏ها

 - نقل و انتقال سهلتر پول و کاهش پروسه زمانبر برای مشتریان بانک‏ها

 - کاهش آثار روانی تورم

 - صرفه جویی در وقت برای شمارش حجم زیاد اسکناس و افزایش بهره وری کارمندان بانک‏ها

 - کاهش هزینه های دستگاه های خودپرداز بانکها و تعمیر و نگهداری

 - کاهش دفعات دست به دست شدن پولها و کاهش عامل بالقوه انتشار بیماریهای مسری

 تجارب کشورها: سابقه حذف صفرها در جهان

 - حذف صفرها از پول ملی به منزله تغییر شکل پول است و تغییر شکل پول تغییری در نقدینگی جامعه نمی‌دهند و بنابراین آثار تورمی ‌هم ندارد. یک پول واحد برای کشور تعریف می شود و یا دو نوع پول واحد در کشور مطرح می شود. در این صورت برای ارقام درشت یک واحد پولی و برای ارقام خرد یک واحد پولی دیگر تعریف می‌شود. در بسیاری کشورها استفاده از دو واحد پولی امری رایج است و در این راستا در آمریکا از دو واحد «دلار» و «سنت» و در انگلیس از «پوند» و «پنی» استفاده می‌شود. در عربستان دو واحد پولی «ریال» برای ارقام درشت و «حله» برای ارقام کوچک استفاده می‌شود.

 - این اقدام برای نخستین بار در سال 1923 در آلمان صورت گرفت و این کشور 14 صفر را از پول ملی خود حذف کرد. فرانسه نیز همان سال با حذف 6 صفر از واحد پولی خود دست به اصلاحات پولی زد.

 - این تصمیم زمانی از سوی کشورها اجرا می شود که آنان در شرایط جنگ دست به انتشار بی‌رویه پول زده اند و با حذف صفرها از پول ملی خود تلاش می کنند تا واحد پول ملی آنان معنادار شود.

 - حذف صفرها در بیش از 50 کشور جهان صورت گرفته است.

 - اسراییل (1986): حذف سه صفر: سهولت در پرداختهای نقدی و ثبت اقلام مالی

 - کشورهای امریکای لاتین (1991 به بعد): کاهش تورم انتظاری

 - بلغارستان (1999): حذف سه صفر: برای پیوستن به پول واحد اروپایی و به شرط کاهش تورم انتظاری

 - افغانستان (2002): حذف سه صفر: بدلیل کاهش تورم

 - رومانی (2005): حذف سه صفر: برای پیوستن به پول واحد اروپایی و به شرط کاهش تورم انتظاری

 - ترکیه  (2005): حذف شش صفر: بدلیل تورم بالا انجام شد: کاهش نرخ تورم در ترکیه

 - کره جنوبی

 چگونگی انتخاب واحد مناسب پول جدید:

 دارای شاخصهای متفاوتی است:

- تغییرات شاخص قیمت‏ها

- تغییرات نرخ برابری ارز

بیم تغییر واحد پول:

- دامن زدن به تورم: ولی آیا تورم، تورم زا است؟حذف صفرها نه تنها تورم‌زا نیست، بلکه سبب تقویت پول ملی می‌شود. تجربه برخی کشورهای پیشرفته نظیر آلمان حاکی است که آنان 14 صفر و فرانسه 6 صفر از پول ملی خود حذف کردند و مشکلی هم برای اقتصاد آنان پیش نیامد.

- بر اساس آمارهای رسمی بانک مرکزی در دی ماه سال 89 میزان نقدینگی در کشور به رقمی معادل 267 هزار میلیارد تومان رسیده است که این میزان نقدینگی حدود 73 هزار میلیارد تومان اسکناس و سکه در اقتصاد ایران در جریان است؛ انتشار مجدد این میزان پول با توجه به تغییر ترکیب بین سکه و اسکناس میلیاردها تومان تفاوت دارد.

از سویی مدیران سیاستهای پولی کشور که در واقع رئیس کل بانک مرکزی و وزیر امور اقتصاد و دارایی تلقی می شوند هنوز در مورد اجرای این طرح هماهنگی لازم را نداشته و هنوز هیچ برنامه مدونی در این زمینه وجود ندارد و این برنامه تنها در حد اظهرات شفاهی و غیر کارشناسی ایراد شده است.

 چرا حدف سه الی چهار صفر:

با توجه به درشت ترین برگ اسکناس در گردش: نسبت درآمد سرانه به درشت ترین اسکناس درگردش، بهترین گزینه برای تغییر واحد پول است. برای مثال برای بلغارستان 43 (سال 2004) - ایران 676 - کره جنوبی 1512- رومانی 108- ترکیه 50 – سوییس 34 است بنابراین با توجه به رقم ایران، حذف سه الی چهار صفر کافی است.

پیش نیاز حذف تعدادی از صفرها:

 -  شاید لازم باشد ارزش واقعی پول در بازار ارز بدست اید و سپس به تغییر واحد پول اقدام نمود.

 -  این کار به لحاظ اثرات روانی که در پی دارد می تواند در جلوگیری از افزایش نرخ تورم موثر باشد.

 - باید فرهنگ سازی کرد. فرهنگ سازی نیز هم زمانبر است و هم هزینه بر.

 - رشد حجم پول نیز باید کنترل شود و تمهیداتی برای کاهش نرخ تورم نیز انجام شود.

 - کاهش نرخ سود تسهیلات و سپرده های بانکی نیز باید انجام شود./۹۹۸/د۱۰۲/س

 نویسنده: دکتر بیژن صفوی؛ رییس پژوهشکده‏ وزارت اقتصاد