حقیقت ورزش؛ تحقق ارزش‌های انسانی
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، 26 مهر روز تربیت بدنی است و از این تاریخ تا دوم آبان را به عنوان هفته تربیت بدنی نامگذاری کرده‌اند، امید است گسترش این ظرفیت باعث تعالی بخشی نزد افراد جامعه شود.
ورزش بیشتر برای جسم می‌تواند کارایی داشته باشد و از آنجایی که جسم و روح در ادبیات به طور کلی در کنار هم کاربرد دارند، لذا نباید از همسویی این دو بعُد وجودی انسان غافل ماند و تربیت جسم را بدون تربیت تجسم کرد.
همه ما این جمله قشنگ را بارها شنیده یا بر زبان آورده ایم که «عقل سالم در بدن سالم است»، جمله‌ای که تا حد بالایی می‌تواند درست باشد و در واقع بار معنایی بالایی دارد. بسیاری از اندیشمندان اذعان دارند که معمولاً بدن‌هایی که از نظر فیزیکی سالم هستند از نظر روحی و روانی نیز سالم هستند و اکثر قریب به اتفاق پزشکان متخصص در این زمینه، ورزش را توصیه می‌کنند.
رابطه ورزش و تقویت روحیه بالا و افزایش معنویت می تواند از مناظر مختلفی مورد بررسی قرار گیرد. معمولاً افرادی که ورزشکار هستند کمتر در جامعه منزوی هستند و از افسردگی کمتری رنج می برند و اینگونه افراد معمولاً نسبت به افراد عادی و کم تحرک بیشتر با فامیل و دوستان در تعامل هستند و این خود به نوعی صله رحم و با خبر شدن از احوالات همدیگر است. همچنین از آنجایی که برای موفیقت در ورزش های گروهی نیازمند تعاون، دوستی، همفکری همه اعضای تیم هستیم، می بینیم اینگونه افراد بیشتر می توانند اهل تعاون و وحدت باشند که این روحیه نیازمند خوش خلقی، از خود گذشتگی، چشم پوشی از عیوب دیگران و سازش است که خود می تواند فزایش بخش معنویت شود.
در اسلام به جسم به عنوان یک بعُد وجودی نگریسته می شود که در کنار روح و روان قرار دارد و همانطور که ورزش بسیاری از نیازهای جسمی و بدنی را تامین می کند، می تواند منشاء بسیاری از روحیات والا باشد و این امر، می تواند بالعکس باشد و کسی که روحیه معنوی بالایی دارد می تواند بسیاری از سختی ها را تحمل و اضطراب های جسمی را متحمل شده و آنها را کاهش دهد. پس به نوعی می توان رابطه منطقی بین سلامت جسم و روح را عموم و خصوص من وجه دانست و گفت که تربیت جسم می تواند تا حد بسیار زیادی به بالا بردن معنویت افراد کمک کند.
در اسلام نیز بسیار به ورزش تاکید شده است. پیامبر اسلام (ص) به تیراندازی، اسب سواری و شنا بسیار تاکید کرده اند. ایشان می فرمایند: بر شما باد تیراندازی، که همانا بهترین سرگرمی برای شماست. همچنین در روایت آمده : محبوب ترین سرگرمی نزد خداوند بزرگ، اسب سواری و تیراندازی است. لذا شاهد هستیم که با توجه به پژوهش های صورت گرفته امروزه « شنا » علاوه بر تقویت جسم و عضلات از نظر بسیاری از روانشناسان برای درمان افسردگی، تجویز می شود.
در واقع می توان رابطه مستقیمی بین تقویت جسم و معنویت گرایی قائل بود، البته همانطور که آمد عموم و خصوص من وجه هست و مطلق نیست. براساس مطالعات روانشناسان ورزشی، ورزشکاران جهت توفیق در میادین ورزشی نیازمند چندین عامل مهم روان شناختی هستند که به نوعی از امور معنوی انسان نیز ریشه می گیرند که شامل: آرامش و عدم اضطراب، قدرت تحمل سختی ها، واقع بینی و خوش بینی و اتکال به قدرت های واقعی دورنی از امور مورد نیاز در ورزشکاران است.
در تحقیقی که درباره شکست ها و پیروزی ورزشکاران صورت گرفته، چهار نتیجه از دیدگاه ورزشکاران به دست آمده که نتیجه گیری نهایی آن حائز اهمیت است.
- پیروزی را به توان خود نسبت داده و شکست را به عوامل بیرونی مثل داور، آب و هوا می دهند.
- ورزشکاری که پیروزی خود را به شانس و عوامل بیرونی نسبت داده و شکست را به ناتوانی خود.
- ورزشکاری که پیروزی و شکست را به عوامل تصادفی و شانس و عوامل بیرونی نسبت می دهد.
- ورزشکاری که شکست و پیروزی خود را به تلاش و توانایی خود نسبت می دهد.
سه وضعیت اول غیر واقع بینانه بوده و فرد را خود خواه یا فاقد اعتماد به نفس بار می آورد و فقط وضعیت چهارم است که فرد را مسئول پیروزی ها و شکست های خود مطرح می کند و ضمن حفظ اعتماد به نفس او با ایجاد واقع بینی، زمینه پیروزی های بعدی را فراهم می کند. داشتن این آمادگی های روانی هم از ناحیه تمرینات ذهنی و روان شناختی و هم امور معنوی حاصل می شود و داشتن روحیه معنوی و عبادی خود موجد صفات مثبت روان شناختی است. همچنین بسیاری از ضعف های عملکردی در ورزش به خاطر ترس از ارزشیابی های بیرونی است که در فرد مومن این ترس ها و یا منابع کنترل به حداقل می رسند. همچنین ایمان و اعتقاد به هدف های والای انسانی و معنوی انسان ها را آرمانی و مقاوم می کند تا حدی که در جهت رسیدن به این اهداف درازمدت خود از هرگونه کوشش و تلاشی دریغ نمی کند، بدین جهت قدرت تحمل سختی ها را در خود به مرحله کمال رسانیده اند. همچنین باورها و تفکرات مذهبی بوجود آورنده دیدگاهی مثبت و سازنده وخوشبین در فرد است که زمینه ساز موفقیت به خصوص در زمینه ورزش است که در مقابل یاس و بدبینی، شکست و ناکامی است.
در نتیجه می توان گفت؛ ورزش همسویی بالایی با روحیه گذشت، سازش، بخشش، بزرگواری دارد که همه این موارد در حقیقت معنویت را بالا می برد. در واقع؛ ورزش به عنوان یک اصل فردی و اجتماعی می تواند به منظور بالا بردن صبر، تحمل سختی، کمک به هم‌نوع و در نهایت آموزش زندگی باشد که این امر ارتباط مستقیمی با مسائل شخصی و اجتماعی فرد دارد.
اما در این میان، متاسفانه به دلایل بسیاری، جایگاه ورزش رنگ باخته و تفریحات و فراغتی جای آنها را گرفته که نه تنها جسم را به نوعی فاسد می کند، بلکه ذهن را نیز درگیر بسیاری از مسائل می کند که باعث کاهش معنویت و تقویت روحیه افراد می شود. می توان یکی از آنها را وجود فضای مجازی و استفاده ناصحیح آن دانست. همچنین می توان از بازی های رایانه نام برد که بعضاً شاهد هستیم تمامی انرژی افراد را می گیرد و به ویژه کودکان را از بسیاری از «بازی های کوچه بازاری» و «سنتی» وا می دارد که همین امر باعث افزایش افسردگی و منزوی شدن فرد می شود.
اما چاره کار چیست؟
باید گفت؛ اولین چاره این است که هم نزد خانواده و هم نزد دولتمردان و دست اندرکاران ورزش را نوعی آموزش و نیاز ضروری مانند آب، غذا و تفریح دید و آن را مانند تحصیل با نگاهی آموزشی دید و مانند بسیاری از آموزش های فرهنگی و آموزشی، برای آن ارزش قائل شد و آن را نوعی «فرهنگ»، مانند فرهنگ باستانی و پهلوانی در ایران دانست و پس از آن جایگاه آن را تعریف کرد، چرا که ایران در این زمینه ظرفیت بالایی دارد. ایران تنها کشوری در میان کشورهای مشرق زمین بوده که در نظام تعلیم و تربیت، جایگاه تربیت بدنی و ورزش بسیار با ارزش بوده است. در حقیقت ورزش آماده سازی ملت از نظر بدنی برای تحقق آرمان ها و ارزش های انسانی و اسلامی است. امام خمینی (ره) در این زمینه می گویند: « ورزشکاران دو وظیفه دارند: یک ورزش جسمانی برای قوّه پیدا کردن و قدرت پیدا کردن. وقتی قدرت جسمانی پیدا شد، دفاع از مملکت می‌توانند بکنند؛ و دیگری هم پرورش روحانی، که اگر پرورش روحانی در انسان پیدا بشود، آن وقت قدرت جسمانی اش مضاعف می‌شود»./۹۰۱/ی۷۰۲/س
هادی ترکی؛ پژوهشگر فرهنگی و اجتماعی
منابع
فلاحی، رضا، نقش قدرت‌های معنوی در پیروزی ورزشکاران، اولین همایش معنویت در ورزش.
صحیفه امام خمینی(ره)، ج۱۰، ص۲۵۲.