خمس، مشکل گشایی که ابعاد وسیع آن مغفول مانده است

حجت الاسلام قاسمعلی نوچمنی، استاد حوزه علمیه تهران و مشاور سابق وزیر آموزش و پرورش در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، گفت: به یقین خمس، مشکلات بسیاری را برطرف می کند، مگر می شود پولی در حجم بالا و در قالب خمس جمع شود اما درد جامعه را درمان نکند؛ چنانچه امروزه پرداخت زکات در طول سال و بعد از عید فطر چنین نقشی دارد و بعضاً بنابر فتوای مرجع معظم تقلید باید در خود همان شهر و رفع نیازهای آن مثل اشتغال زایی، کارآفرینی، کار فرهنگی و … هزینه شود.

وی با بیان اینکه خمس، موضوعی قرآنی است که از زمان پیامبر(ص) به آن عنایتی ویژه شده است، ابراز داشت: همان طور که قرآن کریم در آیه 41 سوره مبارکه انفال می فرماید «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبي‏ وَ الْيَتامي‏ وَ الْمَساکينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ»؛ هر غنیمتی که به دست ما برسد یک پنجم آن، متعلق به خدای متعال است و فرق ما با اهل سنت در این است که بنابر اعتقاد شیعه خمس بر کسب انسان هم تعلق می گیرد، به عبارت دیگر علاوه بر پرداخت خمس غنائم، خمس درآمدهای ما هم باید پرداخت شود البته مراجع ارفاق می دهند و می گویند اگر سر سال چیزی از درآمدتان باقی ماند، خمس آن باید پرداخته شود.

استاد حوزه علمیه تهران اظهار داشت: اهمیت خمس در سیره نبوی و در همان صدر اسلام بسیار بود تا جایی که یکی از بزرگان اشعری که در زمان پیامبر(ص) از یمن آمد و مسلمان شد، در نخستین اقدام و بدون آنکه کسی از وی بخواهد، خمس اش را پرداخت؛ همچنین در آثاری مثل کتاب بخاری و … روایاتی آمده که بیان می کند خمس فقط منحصر به غنائم جنگی نمی شود. علاوه بر پیامبر(ص)، ائمه(ع) نیز به خمس اهتمامی خاص داشتند و نصب وکلا در شهرهای مختلف از جنبه ای برای جمع آوری خمس و دیگر وجوهات شرعی بوده است مثل وکلایی که امامان کاظم(ع)، رضا(ع) و جواد(ع) و … در شهرهای مختلف جهان اسلام داشتند.

وی در ادامه بیان داشت: روایت شده زنی از قم درهمی را به نیت خمس برای امام عسکری(ع) فرستاد یا اینکه احمدبن اسحاق و شخصی دیگر، وجوهات شرعی را برای امام عسکری(ع) می بردند اما حضرت(ع) به دلیل شرایط خاص سامرا آنها را از میانه راه باز گرداندند تا مبادا وجوهات شرعی دچار خسران و زیان شود. بنابر این، ائمه(ع) نسبت به دریافت وجوهات شرعی توجهی کامل داشتند و این نشان می دهد خمس در زمانه ائمه(ع) هم ادله و هم برکات فراوان داشته و مورد توصیه آن حضرات علیهم السلام بوده است.

کارشناس حوزه دین و فرهنگ ابراز داشت: بنابر تصریح قرآن، خمس مربوط به خدا، پیامبر(ص) و دیگر کسانی است که خدای متعال تعیین کرده و بعد از پیامبر(ص)، این سهم از آنِ امام بعد از ایشان و در مصارفی که دین تعیین کرده خواهد بود. اما اگرچه وجوهات شرعی مردم در اختیار امامان معصوم علیهم السلام قرار داشته اما هیچ جای تاریخ نیامده که آنها انباشته ای مالی داشته باشند بلکه همه این وجوهات شرعی بین مسلمین و به منظور رفع نیاز آنها و نیز دیگر مصارف به سود جامعه اسلامی هزینه می شده است، چنان که امام حسن مجتبی(ع) در طول حیات مبارک شان چند مرتبه اموال شان را تقسیم و بین مردم نیازمند انفاق کردند. به عبارت دیگر، اموالی که در دست ائمه(ع) قرار داشت بین فقرا و در دیگر جهات کارآمد و اثرگذار تصریح شده در دین، مصرف می شده است.

اظهار نظر درباره شیوه توزیع خمس، کار کارشناسان دینی است

مشاور سابق ستاد اقامه نماز کشور بیان داشت: اظهار نظر درباره شیوه توزیع خمس، کار کارشناسان دینی است و هرکسی نمی تواند درباره آن اظهار نظر کند. البته این نظریه از قبل هم وجود داشته و تجربه نشان داده که سرمایه گذاری در بسیاری از موارد علاوه بر اینکه در انظار عمومی با مشکل مواجه شده، مسایل خاص خودش را دارد و این دید و نظر عرفی خودش در مصلحت داشتن تأثیر بسزایی دارد.

وی مصرف خمس و وجوهات شرعی در بخش هایی مانند حوزه تولید و صنعت را در شرایط کنونی جامعه به مصلحت ندانست و گفت: بحث این نیست که مشکل فقهی دارد یا ندارد بلکه باید ملاحظه کرد آیا اصلا این کار به مصلحت است یا نه؟ آیا این کار در انظار عمومی پسندیده است یاخیر؟ بنابراین شاید در جامعه ای که شرایط آن مهیا باشد امکان اجرای آن وجود داشته باشد.

ضرورت فرهنگسازی و تشریح کارکردهای خمس

حجت الاسلام نوچمنی با بیان اینکه رویکرد مردم نسبت به صدقات و انفاق همیشه خوب بوده و معمولا حتی بدون بررسی از فقر واقعی نیازمندان و از سر انسان دوستی به فقرا کمک کرده و می کنند در حالی که بسیاری از اینها نه فقیرند نه جایز است، چنین کمکی را دریافت کنند، ابراز داشت: می توان با فرهنگسازی و تشریح کارکردهای خمس به ویژه در حوزه فقرزدایی، اشتغال زایی و … نیات خیر و انسان دوستانه مردم را به مسیر خمس سوق داد و زمینه ای را فراهم آورد تا این وجوهات شرعی در دست نماینده امام زمان(عج) قرار بگیرد و در راه های موردپسند ایشان هزینه می شود چراکه تا رضایت امام زمان(عج) نباشد، نمی توان خمس را هزینه کرد.

وی افزود: علاوه بر این، باید این مسئله جا بیفتد که دریافت وجوهات شرعی توسط مراجع و نائب عام امام زمان(عج) ذاتا کمک به مردم است، تا اموالشان پاک شود چنان که وقتی شخصی خمس خود را برای امام راحل فرستاده بود، ایشان فرمودند: مردم باید قدردان باشند که این وجوهات را به ضمانت می‌گیریم تا برای شان در راه صحیح هزینه شود اما بعضاً حساسیت ها و دلبستگی های مالی باعث می شود حتی برخی زیر بار آن نروند و بگویند دولت که مالیات می گیرد دیگر خمس چرا؟! این در حالی است که خمس به اضافه مال تعلق می گیرد، آن هم مالی که خدا خود به انسان بخشیده و بعد یک پنجم آن را برای مصرف دیگران بازپس می گیرد.

مشاور سابق ستاد اقامه نماز کشور افزود: راه های بسیاری در این باره وجود دارد؛ برای مثال می توان نزد وکلای مراجع رفته و حتی با قسط بندی درصدد پرداخت خمس برآمد البته این به فرهنگسازی نیاز دارد تا خمس به زندگی مردم وارد شود همانطور که از زمان معصومان(ع) بوده و مردم در آن دوران متعهد به پرداخت خمس بوده اند و گرفتاری هایی بسیاری در سایه این پرداخت ها رفع می شده است.

وی اظهار داشت: مردم باید بدانند مصارف خمس در چه مواردی است؛ امروز اگر بخواهیم شبکه ای فراگیر تبلیغ جهانی داشته باشیم وظیفه مسلمانان است که با پرداخت وجوهات شرعی کمک کنند تا مخارج تبلیغات اسلامی و نیازهای مسلمانان در سراسر جهان اسلام تامین شود. همچنین است مقابله و مبارزه با انحرافات که تامین هزینه هایش به پرداخت وجوهات شرعی نیاز دارد. چنان که امام جواد(ع) در سالی به مردم فرمودند: امسال دو بار خمس بپردازید؛ چون مشکلاتی در جامعه وجود داشت که باید مردم به کمک امام(ع) می آمدند.

خمس مشکلات بسیاری را برطرف می کند

حجت الاسلام نوچمنی افزود: به یقین خمس مشکلات بسیاری را برطرف می کند، مگر می شود پولی در حجم بالا و در قالب خمس جمع شود اما درد جامعه را درمان نکند؟! چنان که امروزه پرداخت زکات در طول سال و نیز بعد از عید فطر چنین نقشی دارد و بعضا بنابر فتوای مرجع معظم تقلید باید در خود همان شهر و رفع نیازهای آن مثل اشتغال زایی، کارآفرینی، کار فرهنگی و … هزینه شود. بنابر این، می توان با تدابیری مثل واریز خمس به حسابی خاص و با تاسیس کارخانه و کارآفرینی زمینه رفع بیکاری جوانان و مشکلات تبعی آن مانند عدم ازدواج و … را حل کرد./969/ت302/ب1