جایگاه "سرگرمی" در منشور اخلاقی رسانه

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا به نقل از ستاد خبری اولین همایش علمی پژوهشی اخلاق و رسانه، دكتر حسين شرف‌الدين استاد دانشگاه و پژوهشگر دين و رسانه پیش از ظهر امروز در سلسله نشست‌های همایش علمی پژوهشی اخلاق و رسانه که با موضوع «رویکردی اخلاقی به سرگرمی در رسانه» در سالن جلسات مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما برگزار شد، مقاله خود با عنوان «رویکرد اخلاقی به سرگرمی و تفریح در رسانه ملی» را ارائه داد.

این پژوهشگر دین و رسانه در ارائه تعریفی متناسب با موضوع رسانه از سرگرمی و تفریح اظهار داشت: سرگرمی و تفریح اشتغالاتی سرگرم‌کننده است که چهار ویژگی تفننی، ترجیحی، غیراانتفاعی و لذت بخش بودن را دارد و تاریخ آن به زندگی بشر باز می‌گردد؛ هر چند در گذشته کمتر و در زمان کنونی فراگیر شده است.

این استاد دانشگاه دلایل پرداختن به اشتغالات سرگرم کننده را این گونه برشمرد: تجدید قوا، تخلیه هیجانات منفی، کسب نشاط و شادابی، افزایش کارایی و فعالیت، دوری موقت از چرخه خسته کننده روزمره زندگی، ایجاد تغافل، حصول خود شکوفایی، کسب مهارت و تنوع‌جویی.

دکتر شرف‌الدین تفریح و سرگرمی را از نیازهای انسان برشمرد و تصریح کرد: بشر امروزی به دلیل تحولات ساختاری، بحران‌های زیستی و دستیابی بشر به بعضی امکانات، به تفریح و سرگرمی نیازمندتر است.

وی با بیان تاریخچه‌ای از نگاه ادیان مختلف به تفریح و سرگرمی ابراز داشت: با توجه به تحولات حاصل شده، حدود هفت دهه است که تفریح، سرگرمی و اوقات فراغت در کانون توجه عالمان اسلامی قرار گرفته است و اندیشمندان مسلمان درباره آن مطالعاتی را انجام داده‌اند.

این پژوهشگر دین و رسانه تصریح کرد: وقت فراغت مواقعی است که هیچیک از الزامات کاری، دینی، اجتماعی و مانند این‌ها وجود ندارد و آن را با فعالیت‌های سرگرم‌کننده پر می‌کنیم. از آنجا که هنر از کارهای سخت ضد فراغتی و کارهای جدی که گاهی تفریح و گاهی کار است متفاوت است، هنر نیز یکی از فراغت‌های انسان محسوب می‌شود، هر انتفاعی باشد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: اکنون عالمان علوم مختلف مانند فلسفه، حقوق، اقتصاد و دیگر علوم درباره این مسأله بحث می‌کنند، همچنین مورد توجه سیاستگذاران و برنامه‌ریزان قرا گرفته است؛ بخش زیادی از فعالیت‌های دولت‌ها درباره این مسأله کار می‌کنند؛ اصحاب رسانه نیز معطوف به پاسخ دهی به این سنخ از نیازها هستند.

دکتر شرف‌الدین با اشاره به بند 3 اصل 43 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تفریحات را از اصول شهروندی قابل استیفا دانست و ابراز داشت: علاقه وافر مردم به تفریحات به دلیل زیاد شدن اوقات فراغت، زندگی خسته کننده مدرن، لذت‌گرایی و دامن‌زدن نهادها و سازمان‌هایی است که از تفریحات مردم ارتزاق می‌کنند.

وی در ورود به بحث سرگرمی و تفریحات در رسانه گفت: در گذشته نحوه گذران اوقات فراغت به انسان‌ها محول شده بود، یعنی شما برای تفریحات خود برنامه‌ریزی می‌کردید، اما الان این تفریحات از سوی رسانه‌ها و سازمان‌ها برنامه‌ریزی می‌شود.

این پژوهشگر دین و رسانه پیدایش رسانه را اینگونه توصیف کرد: زمانی که کارگران از کارهای خسته کننده خارج می‌شدند نیازمند تفریحی بودند که در کنار آن از وقایع روز مطلع شوند؛ به دلیل تأمین همین نیاز روزنامه‌ها شروع به کار کردند و پس از آن رادیو و تلویزیون نیز به عنوان رسانه‌های بعدی پا به عرصه گذاشتند تا سرگرم کننده و رافع نیاز تفریح کارگران باشند.

این استاد دانشگاه گفت: همه رسانه‌ها بی‌شک در انجام فعالیت‌های خود یک نظام‌نامه اخلاقی دارند که نظام هنجاری هدایتگر در مقام ایفای وظایف است که از بخشی از این هنجارها به عنوان منشور اخلاق یاد می‌کنند. فعالیت رسانه‌ها در کشور ما باید با آموزه‌های اعتقادی، ارزش‌های اخلاقی، احکام فقهی، عرف متشرعان و انتظارات جمعی مخاطبان همسویی داشته باشد.

دکتر شرف‌الدین تصریح کرد: این انتظار زیادی نیست، رسانه‌ای که برای اکثریت مسلمان برنامه می‌سازد باید اخلاق اسلامی را رعایت کند و همسو با اخلاق مقبول آنان باشد. دولت‌های اسلامی و صدا و سیما نیز موظف هستند که در راستای تأمین ارزش‌های اسلامی بکوشند.

وی بی‌اخلاقی را در برنامه‌های تفریحی و سرگرمی محتمل ارزیابی کرد و گفت: در برنامه‌های تفریحی و سرگرمی امکان لهو و لعب، کارهای هجو و غیر منتظره زیاد است، اما برنامه‌های علمی و خشک کمتر دچار چنین مسائلی می‌شوند.

این پژوهشگر دین و رسانه عوامل تولید رسانه را نیازمند منشوری نظری و عملی دانست و گفت: پایبندی به چنین منشوری به طور اجمالی می‌تواند بعضی از کاستی‌های رسانه را رفع کند.

این استاد دانشگاه در تعریف رسانه‌ای از تعریف و سرگرمی گفت: در رسانه تعریف خاصی از سرگرمی وجود ندارد؛ تعریف کرده‌اند، هر برنامه‌ای که ذهن شما را کمتر درگیر و احساسات شما را بیشتر فعال کند سرگرمی نامیده می‌شود. به عبارت دیگر در حوزه ادراک نسبت به سرگرمی منفعل هستید؛ گزارشات مستند، حیات وحش، طنز، مسابقات علمی ادبی، مسابقات ورزشی از جمله سرگرمی‌ها هستند.

دکتر شرف‌الدین تصریح کرد: شما نمی‌توانید وظیفه آدم‌ها را در تمام موارد و موقعیت‌ها تعیین کنید، کلیات نیز از افراد دستگیری نمی‌کند؛ دستورات و قوانین سلبی نیز وظایف را تعیین نمی‌کنند، من می‌گویم این کارها را نکن، آیا از مجموع نبایدها می‌توان نتیجه گرفت که چه کاری را باید انجام دهید؟ به لحاظ منطقی فرد در برهوت رها می‌شود.

وی در بیان ملاحظاتی درباره اخلاق در رسانه گفت: برخی اعتقاد دارند که رسانه باید واقعیت‌های جامعه را انعکاس دهد؛ به عبارت دیگر رسانه موظف است، تمام خوب‌ها و بدهای جامعه را نشان دهد؛ دیدگاه دیگر عقیده دارد که رسانه موظف به برجسته‌سازی نقاط مطلوب است؛ نقاطی که فکر می‌کنیم برای مخاطبان دارای ارزش است.

این پژوهشگر دین و رسانه ابراز داشت: رسانه ملی در بخش نظارت کاستی‌هایی دارد؛ نظام ممیزی شفافیت لازم را ندارد تا کنترل درستی بر فعالیت‌ها صورت گیرد؛ اصحاب رسانه نیز مسائل اخلاقی را نمی‌شناسند، یا می‌شناسند و در کاربردی کردن آن مشکل دارند و یا هر چند توانایی کاربردی کردن آن را دارند اما به آن بی‌توجه هستند.
این استاد دانشگاه افزود: رسانه باید حساسیت‌های اخلاقی را بالا ببرد؛ به جامعه بینش اخلاقی را تزریق کند، باورهای اخلاقی را اصلاح کند و در تزاحم‌ها وظایف مخاطبان را معین کند.

لازم به ذکر است افتتاحیه اولین همایش علمی پژوهشی اخلاق و رسانه روز چهارشنبه 21 آذرماه 97 در مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان صداوسیما و اختتامیه این همایش روز پنجشنبه 22 آذرماه سال جاری در شهر مقدس قم به همت اداره کل پژوهش‌های اسلامی صداوسیما و با مشارکت بیش از چهل نهاد عالیِ حوزوی، دانشگاهی و رسانه‌ای برگزار خواهد شد./۸۲۹/د۱۰۲/س