بررسی موضوع "اطاعت زوجه" از منظر فقه امامیه

به گزارش خبرگزاری رسا، پنجمین نشست کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده با موضوع «دیدگاه اطاعت زوجه از زوج براساس معیار معروف از منظر فقه امامیه» به همت مرکز تخصص آخوند خراسانی و دانشگاه شهید مطهری واحد خواهران امروز ۱۱ دی ماه در سالن جلسات این دانشگاه با حضور جمعی ازپژوهشگران طلاب و دانشجو برگزار شد.
ارائه دهنده این مبحث رحیمه ابراهیمی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید مطهری و حجت الاسلام محمد بهرامی، نماینده مجلس خبرگان رهبری و حجت الاسلام علیرضا عابدی، استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد به عنوان ناقدین در این نشست حضور داشتند.

خانم ابراهیمی در ابتدای این نشست به ارائه مقاله خود و بررسی دیدگاه‌های چندگانه حول محور اطاعت زوجه از زوج پرداخت، گفت: این موضوع را می‌توان براساس فتوا‌های چندگانه در شش بخش «دیدگاه وجوب اطاعت مطلق»، «دیدگاه وجوب اطاعت در موارد محصور در روایات»، «دیدگاه وجوب اطاعت در استمتاعات و خروج از منزل»، «دیدگاه وجوب اطاعت در استمتاع»، «تعیین حدود اطاعت بر پایه معیار منافات با حقوق زوج» و «اطاعت براساس معیار معروف» تقسیم بندی و بررسی کرد.

بررسی روایات درباره «دیدگاه وجوب اطاعت مطلق»

در واقع این تعدد نظرات به دلیل تعداد روایاتی است که در این باره وجود دارد که از آن جمله می‌توان به روایاتی از محمد بن مسلم از امام صادق (ع) اشاره کرد که فرمودند «زنی نزد پیامبر اکرم (ص) آمد و گفت یا رسول الله حق مرد بر همسرش چیست؟ پیامبر فرمودند زن باید همسرش را اطاعت کند و عصیان نکند و خودش را شب و روز در اختیار همسر قرار دهد، از خانه او مگر با اذن همسر صدقه ندهد و روزه مستحبی مگر با اجازه همسر نگیرد و از خانه اش بدون اذن او خارج نشود و اگر خارج شود بدون اذن همسر ملائکه آسمان و زمین او را لعنت می‌کنند تا به خانه بازگردد» در واقع قائلین به این روایات به قائده وجوب اطاعت مطلق معتقدند و به این روایات استناد می‌کنند.

روایت دوم از عمر بن جبیر عزرمی از امام صادق (ع) است که فرمودند «زنی نزد پیامبر(ص) آمد و عرض کرد حق زوج بر زن چیست و حضرت فرمودند خیلی بیشتر از آن چیزی است که شما تصور کنید؛ زن گفت مقداری از آن حقوق را برای من بیان کنید و پیامبر(ص) فرمودند روزه بدون اذن همسر نگیرد و از منزل بدون اذن همسر خارج نشود و بر زن لازم است که بهترین عطر‌ها را استفاده کند، بهترین زینت‌ها و بهترین لباس‌ها را بپوشد و خودش را شب و روز در اختیار همسر قرار دهد» در روایات تأکید بر این است که حقوق زوج بر زوجه بیشتر از آن چیزی است که شما تصور می‌کنید.

حجت الاسلام بهرامی، در ادامه ضمن تحسین درباره دسته بندی‌های صورت گرفته از سوی ارائه دهنده به نقد این مقاله پرداخت، گفت: در باب نظریه اول مبنی بر «وجوب اطاعت مطلق» نظریه‌ای مثل اینکه فقیهی فتوا داده باشد که زوجه به طور مطلق از همسر اطاعت کند، وجود ندارد و در عین حال فقیهی که به شکل عبد و مولا در رابطه زوج و زوجه نظر داده باشد، در منابع فقهی مشاهده نمی‌شود.

همچنین جملاتی مانند اینکه زوجه باید اطاعت کند، عصیان نکند، از منزل خارج نشود و تمکین داشته باشد در واقع مطالب بعدی عطف بیان این اطاعت و عصیان است.

تمکین مطلق زوجه از زوج به عنوان یک نظریه قابل عرضه نیست

برخی به این نظریه نقد کرده اند که این نظریه غیر معقول است که اگر مردی به همسر خود دستور بدهد که روزه بگیرد؛ این درست نیست و هیچ فقیهی اینگونه مسأله را مطرح نکرده است. چنین دستور که در ذهن تداعی کند که منظور اطاعت مطلق است، وجود ندارد. این موضوع به عنوان یک نظریه قابل عرضه نیست بلکه در محدوده روایات است و علاوه براین بازتاب مناسبی ندارد.

حجت الاسلام عابدی، در ادامه این نشست ضمن تحسین ارائه دهنده درباره بهره مندی از منابع اصیل و نظم فکری حاکم در این مقاله به عنوان ناقد دوم گفت: شما در اینجا معروف را ملاک اطاعت قرار دادید؛ این کار مشکلاتی را به وجود می‌آورد.

نخستین اشکال این است که ملاک دارای ابهام است و در عین حال این ابهام جدی است که منظور از معروف چه نوع معروفی است؟ معروف عند الشرع، معروف عندالعقل و عندالعقلا و متشرعه و عند الجمیع که این‌ها تفاوت دارد. اگر گفته شود، ملاک وجوب اطاعت معروف باشد در واقع در اینجا با مشکل مواجه می‌شوید./829/د101/س

منبع: پایگاه فقه حکومتی وسائل