سازوکار «روایت» در قرآن کریم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دومین همایش ملی قرآن کریم و هنر به همت مدرسه اسلامی هنر و با همکاری جمعی از مراکز آموزشی و پژوهشی کشور عصر پنجشنبه در سالن همایش های مدرسه اسلامی هنر برگزار شد.

دکتر علی عباسی استاد تمام دانشکده ادبیات دانشگاه شهید بهشتی در این همایش با اشاره به ساز و کار «روایت» در قرآن کریم با بیان این که از نگاه نظریه پردازان غربی، از یک طرف، نشانه چیزی است که جای چیز دیگر یا کس دیگر می نشیند، اظهار داشت: این تعریف بیانگر این مطلب است که نشانه خود آن چیز یا خود آنکس نیست، بلکه در جای آن چیز و آن کس نشسته است؛ و دیگر آنکه بین آن چیز یا آن کس و نشانه، یک فاصله زمانی و مکانی هرچند بسیار ناچیز وجود دارد.

وی افزود: از طرف دیگر، روایت، از یک سو، تشکیل شده از مجموعه ای از نشانه هاست و از سویی دیگر، راوی یک حادثه با رخداد را که قبلا اتفاق افتاده برای کسی دیگر (مخاطب) با یک فاصله زمانی و مکانی هرچند ناچیز روایت می کند.

عباسی تصریح کرد: بر این اساس، پرسش این است: «به ظاهر» قرآن کریم از نظام نشانه ها تشکیل شده و شکل گرفته است و گفته پرداز این کتاب مقدس گفته ای را برای گفته خوان آن بیان و روایت کرده است؛ و از آنجائی که گفته پرداز این کتاب مقدس همان خداوند متعالی است و خارج از زمان و مکان است.

وی بیان داشت: بر این اساس سؤالاتی مطرح می شود از جمله این که آیا ابتدا حادثه تاریخی حضرت یوسف علي را دیده است و آنگاه آن را روایت کرده است؟ اگر چنین است خداوند از نظام نشانه ها کمک گرفته است و بر این اساس ترتیب زمانی و مکانی حاصل شده است و در حال روایت کردن است؛ آیا، واقعا، خداوند رخدادی را روایت می کند؟ آیا بیان روایت رخدادها در قرآن کریم از همان سازوکاری برخوردار است که نظام و تفکر غرب آن را تعریف کرده اند؟ یا اینکه سازوکار «روایت» در قرآن کریم به گونه ای دیگر است ؟ آیا این نظام، نوشتاری نظامی است تشکیل شده از نشانه ها یا نظامی است فراتر از نشانه ها و آن نظام معنایی نمادهاست؟

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان این که به عقیده ما روایت های قرانی از لحاظ شکلی شباهت های بسیار زیادی با روایت های روزمره دارند ولی در باطن با این روایت ها تفاوت بسیار فاحش دارند، ابراز داشت: ما بر این باوریم که سازوکار روایت در قرآن به کمک عناصر نشانه ای رخ نداده است، بلکه در عوض، این سازوکار فقط می تواند با سازوکار نماد توجیه و تفسیر شود.

وی تصریح کرد: رخدادهای روایت شده در قرآن، درواقع، روایت نیستند و کسی آنها را روایت نکرده است، بلکه این رخدادها و کنش ها در هر لحظه در حال رخ دادن و اتفاق افتادن هستند؛ و با باز کردن قرآن کریم، گفته خوان یا مخاطب چیزی را نمی خواند بلکه با کنش ها همراه است و در آن فضا و مکان آغازین حاضر می شود و حضور پیدا می کند.

عباسی اضافه کرد: این به اصطلاح خواننده دیگر مشاهده گر حوادث هم نیست، بلکه خود کنشگر کنش هاست؛ و در حقیقت، این مخاطب زمان و مکان استعاره ای را ترک و به زمان و مکان اولین رسیده است و درگیر با رخدادهاست؛ او در زمان و مکان همان رخداد قرار گرفته است، او در اتصال کنشی و معنایی کامل با حوادث و رخدادهاست. اور روایت حضرت يوسف را نمی خواند، بلکه او در آن حادثه تاریخی غوطه ور است.

وی با بیان این که مخاطب در این تعریف در مقابل کنش هاست و هر چه هست کنش است، خاطرنشان کرد: ما بر این تفکريم که دیگر نمی توان نه حافظ را و نه سعدی را  به کمک این نظریه ها خواند، بلکه باید نظریه های مربوط به این آثار را از دل قرآن کریم بافت و الگو پردازی کرد تا بتوان کنش خوانش تازه ای از این آثار داشت./1330/پ202/ب1