پاسخ به شبهه و رد حس گرایی با استناد به آیات قرآن

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حضرت آیت الله سبحانی ظهر امروز در چهارمین جلسه از دوره اندیشه اسلامی در مدرسه علمیه عالی نواب مبحث رفض و قبول در ادامه بیان پاسخ شبهه پنجم به تبیین حدوث ذاتی و زمانی پرداخت.

حضرت آیت الله سبحانی بیان داشت: می گویند در فلسفه عالم را قدیم می‌دانند و این مخالف سخن شرایع آسمانی است، این سخن صحیح نیست زیرا هیچ یک از علمای اسلام، جهان را قدیم نمی‌دانند، همانطور که گفتیم حدوث دو قسم ذاتی یعنی وجود عالم بعد از عدم، و زمانی  یعنی یک زمانی بود که عالم نبود! است و علما جهان را حادث ذاتی می‌دانند.

وی افزود: درباره حدوث زمانی، برخی فلاسفه و کلامیان آن را درخصوص کل عالم به‌صورت یکپارچه، قبول ندارند. اولا برای ایمان مؤمن به خدا همین اعتقاد به وجود بعد از عدم کافی است. دوما در اینجا فلاسفه به خصوص امامیه دو راه‌حل دارند. اول راه‌حل صدرالمتألهین است که سعی کرده مشکل را حل کند.

دو راه حل فلاسفه امامیه/ راه حل ملاصدرا

استاد سطح عالی حوزه علمیه قم در ادامه بیان داشت: قبل از صدرالمتألهین می‌گفتند حرکت در مقولات چهارگانه است: کم، کیف، أین و وضع. اما ملاصدرا با براهین قوی ثابت کرد که حرکت در جوهر و ماده عالم هم وجود دارد و عالمی که به‌ظاهر ثابت است، هر لحظه در حال حرکت است.

وی افزود: قرآن کریم در آیه 88 سوره نمل می‌فرماید: « وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ» مثل نهری که در جریان است و مهتاب در آن افتاده است، در اینجا تصور می‌شود که یک عکس است در حالی که در هر لحظه با جریان آب عکس‌هایی پشت سر هم می‌آید و واحد نیست.

این مرجع تقلید ادامه داد: پس زمان در جوهر عالم است و لحظه به لحظه از عالم بالا فیض نازل شده و وجود بعد از وجود می‌آید. تا اینجا حدوث زمانی عالم ثابت شد. اما مشکل کاملا برطرف نشد و مشکل مبدأ عالم و حدوث زمانی آن حل نشد.

راه‌حل دوم/ معنای ما سوی الله و طریق اجماع

حضرت آیت الله سبحانی بیان داشت: ماسوی الله دو معنی دارد اول عالم مشهود که با چشم دیده می‌شود و مسلما حادث زمانی است چون شهود ما قطعه‌ای از عالم است و عدم آن در بخش قبلی است، چنانکه که در برخی روایات آمده است، قبل از این عالم سی عالم دیگر بوده و در روایت دیگری آمده که سی‌هزار عالم دیگر بوده است.

وی افزود: معنای دوم آنکه ماسوی الله همه چیزهایی که دیده می‌شود و دیده نمی‌شود از مبدأ تاکنون را شامل می شود. اما این بیان که «اجمعت الشرایع السماویه علی ان العالم حادث زمانی» بیان اجماعی است.

این مرجع تقلید ادامه داد: اجماع، دلیل لبی است که به قدر متیقن در آن اکتفا می‌شود یعنی این اجماع اطلاق ندارد و شامل چیزی که انسان شهود نمی‌کند نمی شود، پس چیزی که ما شهود می‌کنیم یعنی قدر متیقن، حادث زمانی است. این بیان مرحوم آملی است در شرحی که بر منظومه «دررُالفوائد» نوشته که کلام تامی است.

شبهه ششم/ حس و ماوراء حس

حضرت آیت الله سبحانی در بیان شبهه ششم گفت: ابوالحسن ندوی از علمای هند است که با عربستان ارتباط خوبی دارد و هزینه آثارش پرداخت می‌شود او در کتاب «ماذا خسر العالم بانحتاط المسلمین» به اینکه مسلمانان عمری را در مسائل عقلی صرف کرده اند در حالی که مبادی مسائل عقلی دست ما نیست، معترض است و می گوید ما حق بحث در چیزی را داریم که مبادی آن دست ما است و آن حسیات است اما چیزی که ماوراء حس است را نباید بحث کنیم.

وی افزود: مثلا می گوید عالم حادث است یا قدیم، صفات خدا چگونه است؟ و مسائلی از این قبیل را حق نداریم بحث کنیم و علت عقب‌افتادگی مسلمانان بحث در همین مسائل است. با وجود اینکه این کتاب مطالب مهم صحیحی نیز دارد، اما این بیان از این کتاب عجیب است.

این مرجع تقلید ادامه داد: معنی این حرف دعوت به مادی‌گری است، زیرا منطق ماتریالیست‌ها نیز همین است که می‌گویند بحث در ماورای حس و طبیعت، جنبه تئوری دارد نه واقعی.

مستندات قرآنی بر رد حس گرایی صرف

استاد سطح خارج حوزه علمیه قم در تبیین مطلب به چند آیه از قرآن استناد کرد و گفت: اگر اینطور است که فقط باید از حسیات گفت، پس این بیان قرآن در ایه 35 سوره طور چیست که می‌فرماید: « أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ» این آیه اشاره به علیت دارد. اگر فقط باید از حس بحث کنیم پس این آیه 22 سوره انبیا را چه کنیم که می فرماید «لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا» چه ملازمه‌ای بین فساد و تعدد اله است؟

وی سومین مستند خود در آیات را از سوره مومنون آیه 91 قرار داد که می فرماید« كُلُّ إِلَٰهٍ بِمَا خَلَقَ وَلَعَلَا بَعْضُهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ» و پس از آن بیان داشت: در سوره حشر مباحث فوق حس زیادی داریم. و اما سبب عقب‌ماندگی مسلمانان پرداختن به مسائل عقلی نبود بلکه حکمای اسلامی در طول قرن‌ها درگیر جنگ و خونریزی بودند و به مسائل مهم نمی‌پرداختند.

این مرجع تقلید در پایان گفت: اگر بحث عقلانی را از حوزه بگیریم در مقابل شبهات نمی‌تواند کاری کند، البته نباید حرف شخص خاصی را کاملا بپذیریم بلکه همه را باید ابتدا بررسی کنیم./933/پ202/ب1