تب دلار فروکش کرد بانک مرکزی بی‌تدبیری دولت را تکرار نکرد

به گزارش خبرگزاري رسا، قیمت ارز چند روزی بود که سیر صعودی به خود گرفته و مجددا به طور هیجانی افزایش یافته بود؛ به نحوی که با خروج از کانال 11 هزار تومان و 12 هزار تومان، روز سه شنبه به رقمی در حدود 14 هزار تومان هم رسید. البته برخی شنیده‌ها از قیمت‌های دلالان حکایت از افزایش بیشتر قیمت ارز داشت. اما با این وجود رئیس‌کل بانک مرکزی روز دوشنبه با اعلام اینکه «به تدریج ثبات را به بازار ارز بازمی‌گردانیم و امیدواریم ثبات را در نرخ‌ها حاکم کنیم.» وعده بازگشت آرامش به بازارها را داد که بر همین اساس، روز گذشته (چهارشنبه 20 آذر) قیمت ارز با سقوطی در حدود 1000 تومان به قیمت 13 هزار و 100 تومان بازگشت.

برهمین اساس پیش‌بینی می‌شود با ادامه روند موجود نرخ دلار از کانال 13 هزار تومان هم پایین‌تر رود تا باز هم شاهد ثبات بازار ارز باشیم. لازم به ذکر است، کاهش نزدیک به 1000 تومانی نرخ ارز موجب شد تا قیمت هر سکه تمام بهار آزادی نیز حدود 300 هزار تومان کاهش یابد و حباب آن به حداقل رقم ممکن -حدود 30 هزار تومان- برسد.

بانک مرکزی در روزهای اخیر در شرایطی موفق به کاهش التهابات بازار ارز شد که تقریبا دو سال پیش در همین بازه زمانی التهابات بازار ارز آغاز شده بود و تدابیر دولت در زمینه کنترل نرخ ارز هیچ فایده‌ای نداشت. سال 1396 شاهد بودیم که وقتی بازار شروع به التهاب کرد، بانک مرکزی حجم کثیری از دلار را به بازار عرضه کرد اما نتیجه مدنظر دولت حاصل نشد.

تجربه شکست خورده سال 96

«18 میلیارد دلار» رقمی بود که پس از دستور کتبی رئیس‌جمهور به بانک مرکزی برای کنترل نرخ ارز در سطح 3800 تومان چند ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری سال 96 به بازار عرضه شد. بانک مرکزی برای کنترل نرخ ارز در آن زمان شروع به تزریق بی‌محابای ارز به بازار آزاد کرد.

در آن زمان دولت برای کنترل نرخ ارز به 250 صرافی در سطح کشور سهمیه روزانه 10 هزار دلاری داد و صف‌های طویلی در برابر صرافی‌های عرضه‌کننده ارز مداخله‌ای بانک مرکزی شکل گرفت. با توجه به اینکه این عرضه عمدتا کورکورانه و بی‌هدف بود دلالان بازار ارز و حتی افراد عادی‌ ارزهای بانک مرکزی را خریداری کردند!

در همین زمینه احمد عراقچی، معاون وقت بانک مرکزی گفته بود: «مداخله‌ای که در این مقطع انجام شد صرفا از کانال صرافی‌های رسمی و بانک‌ها انجام می‌شد. یعنی مداخله حواله از طریق بانک‌ها و صرافی بانک‌ها و مداخله اسکناس هم از طریق صرافی‌های منتخب و صرافی بانک‌ها انجام می‌شد.»

بر همین اساس منابع قابل توجهی از ذخایر ارزی کشور وارد بازار شد اما نه تنها نتوانست نرخ را کنترل کند بلکه موجب هدر رفت منابع ارزی هم شد. بگونه‌ای که حتی حسن روحانی در دی 97 گفته بود: «در مقطعی ذخیره اسکناس ما تقریبا صفر بود و آن التهابات در بازار به وجود آمد دولت ناچار شد تصمیماتی سخت بگیرد.»

سوءاستفاده دشمنان از بی‌تدبیری ها

در آن مقطع شنیده شد حتی کشورهای خارجی نظیر سعودی و امارات نیز ارزهای تزریقی بانک مرکزی ما را حتی بالاتر از نرخ بازار می‌خریدند تا بازارهای کشور را بیش‌از پیش ملتهب کنند. به عبارتی وقتی دولت اجازه می‌دهد ارز ارزان قیمت در بازار توزیع شود و هیچ محدودیتی در پوشش تقاضا هم اعمال نمی‌کند، راه نفوذ این کشورها برای خرابکاری اقتصادی باز می‌شود.

این موضوع حتی از منظر مسئولان پنهان نبود و در فروردین 97، ولی ا... سیف، رئیس‌قبلی بانک مرکزی گفته بود: «نباید نرخ ارز این نوسانات را داشته باشد، ازاین رو جای پاهایی دیده می‌شود که حتی کشورهای اطراف ما از جمله امارات و عربستان نیز در نوسانات بی‌تقصیر نیستند. بازار دوبی هر روز علیه اقتصاد ما تلاش می‌کند.»
سخنان رئیس‌وقت بانک مرکزی درخصوص دخالت کشورهایی نظیر عربستان و امارات در حالی ایراد شده بود که مجموعه مدیریتی تصمیم گیر در حوزه ارز (یعنی بانک مرکزی) باید پاسخگوی آن می‌بودند. چراکه فارغ از تصمیم‌های‌اشتباه دولتمردان، باید تدابیر امنیتی لازم در این حوزه را می‌اندیشیدند.

چنانچه مهدی محمدی، کارشناس مسائل سیاسی در بهمن 96 در این باره نوشته بود: «دولت آقای روحانی از ماه‌ها قبل می‌دانست با همکاری آمریکا و سعودی مسیر دبی در حال بسته شدن است و بحران ارزی در راه. به امید توافق با غرب ایستادند و تماشا کردند و حالا وضع رسیده به اینجا.»

درس گرفتن از تجربه

همان طور که‌اشاره شد تزریق ارز به بازار نتوانست هدف دولتمردان را محقق کند؛ یکی از دلایل این اتفاق هم تقاضای هیجانی در کنار تثبیت قیمت ارز بود، با این حال، مدیریت کنونی بانک مرکزی با درس گرفتن از تجربه قبلی، اقدام به عرضه بی‌حد و حصر دلار به بازار نکرد تا دوباره همان اتفافات تکرار شود.

شاید فشارهایی به بانک مرکزی برای تزریق ارز به بازار هم وارد شده باشد اما این بانک تسلیم فشارها نشد تا در شرایطی که درآمدهای ارزی به سختی حاصل می‌شود، چوب حراج جدیدی به منابع کشور نزند. با این حال، بانک مرکزی اقدامات دیگری را در دستور کار خود قرار داد.

بانک مرکزی در مهر ماه سال گذشته با اعمال محدودیت فروش ارز، طی بخشنامه‌ای اعلام کرد: «فروش ارز به صورت اسکناس تا سقف پنج هزار یورو یا معادل آن به سایر ارزها توسط آن صرافی‌ بر مبنای نرخ بازار صرفاً با ثبت در سامانه نظارت ارز (سنا) علاوه‌بر موارد ٢٣ گانه اعلامی در نامه عمومی مورد‌اشاره با رعایت مقررات ارزی بلامانع است.»

پس از آن، اعمال محدودیت تراکنش‌هایی بانکی هم اجرایی شد تا دلالان ارز بیش از پیش در تنگنا قرار بگیرند. چنانچه در آذر 97 اعلام شد: به منظور مبارزه با پولشویی اجرا شده و اتفاقاً تاثیر بسزایی هم در کنترل نوسانات ارزی داشته است، هر شماره ملی می‌تواند در طول یک روز (24 ساعت) نهایت تا 100 میلیون تومان تراکنش بانکی داشته باشد.

اقدامات بانک مرکزی

در همین جهت، در روزهای اخیر هم که نرخ ارز بالا رفت، بانک مرکزی با محدودیت فروش ارز به متقاضیان (هر کدملی 2200 دلار درسال) موجب شد تقاضای سفته بازی دلار از بین برود، ضمن اینکه با این اقدام، امکان خرید دلار برای نگهداری خانگی و حفظ ارزش پول کاهش محسوسی پیدا کرد تا تقاضای هیجانی ارز فروکش کند.

در ادامه این سیاست بانک مرکزی، هر فرد حتی اگر کمتر از این سقف نیز، در یک فقره خرید، اقدام به دریافت ارز طی یک سال گذشته کرده باشد، اجازه استفاده از مابقی سهمیه خود تا سقف ۲۲۰۰ دلار را ندارد. در واقع محدودیتی که بانک مرکزی برای صرافی‌ها قرار داده، این‌گونه است که اگر یک فرد متقاضی خرید ارز، با ارائه مدارک مثبته، حتی 100 دلار نیز از سهمیه 2200 دلاری خود را در یک فقره معامله، خریداری کرده باشد از سوی صرافی‌ها دیگر اجازه این کار به او داده نمی‌شود.

البته صرافی‌ها این درخواست را از بانک مرکزی دارند تا اجازه دهد، به هر فرد متقاضی تا سقف 2200 دلار در سال، در هر تعداد معامله، ارز اختصاص دهد تا مردم سرگردان و روانه خرید از دلالان نشوند.

به هرترتیب با سیاست جدید بانک مرکزی، بدون اقدامی که تبعات منفی برای ذخایر ارزی کشور داشته باشد، دلاری که در روز سه شنبه تا 14 هزار تومان افزایش یافته بود، دیروز -20 آذر- به آستانه 13 هزار تومان بازگشت.
گرانی اخیر دلار از کجا شروع شد.

البته جرقه التهابات اخیر در بازار ارز نیز از زمان سخنرانی رئیس‌جمهور در یزد زده شد. حسن روحانی در 19 آبان امسال در یزد گفت: «دولت ۴۵۰ هزار میلیارد برای حل مشکلاتی مثل حقوق بازنشستگان، معلمان، کارمندان، حل مشکل معلولین و خدمات می‌دهد. این ۴۵۰ هزار میلیارد از کجا به دست می‌آید؟... «بی مایه فطیر» است بدون پول نمی‌توان کار کرد.»

روزی که روحانی این سخنان را به زبان آورد قیمت دلار 11 هزار و 300 تومان بود اما از همان زمان روند افزایشی قیمت دلار آغاز شد. به عبارتی، سیگنال منفی رئیس‌دولت به بازار از اینجا آغاز شد و از آن زمان تاکنون -گاهی به طور آرام و گاهی به طور تند- نرخ ارز افزایش یافت.

در همین زمینه، سید بهاءالدین حسینی‌هاشمی، کارشناس اقتصادی گفته بود: بازیگران ارزی نیز در بازار شناخته‌شده‌اند؛ ضمن آنکه بازار ارز از وقایع داخلی و خارجی تأثیر می‌پذیرد، بنابراین زمانی که دولتی‌ها رسماً اعلام می‌کنند که «اداره کشور مشکل است و بدون نفت نمی‌توانیم اداره کنیم»، به بازار سیگنال منفی داده می‌شود.

به گفته وی، چالش‌های داخلی تأثیر مستقیم در بازار ارز دارد، بنابراین اتفاقاتی که در هفته‌های اخیر رخ داد بی‌تأثیر در رفتار مردم و نگرانی‌ها درخصوص آینده قیمت‌ها نبوده است. در طول چند ماه اخیر شاهد ثبات نسبی بودیم و نوسانات چند هفته اخیر نیز جزئی از همین نسبیت است.

دلایل بالا رفتن نرخ ارز

به طور کلی نرخ ارز در اواخر پاییز هر سال به دلایلی مانند تقاضای سنتی (کریسمس) و فصل بودجه دادن (که نرخ ارز در سال اینده مشخص می‌شود) افزایش می‌یابد خصوصا در سال جاری که گرانی بنزین نیز تاثیر روانی در تغییرات قیمت ارز داشت. همچنین اتفاقات عراق که در زمینه مبادلات ارزی ایران نقش مهمی ایفا می‌کرد نیز در کنار برخی سخنان دولتمردان -که ذکر شد- منجر به گرانی دلار شد. در همین زمینه، مجید شاکری، تحلیلگر مسائل اقتصادی، در یادداشتی در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: سه دلیل اصلی برای افزایش نرخ قابل ارائه است:

۱- وقایع فصلی؛ به معنای ورود به ماه دسامبر و تحت فشار رفتن سمت تقاضا بدلیل بستن حسابهای دلاری و یورویی در انتهای سال میلادی.

2- ناآرامی‌های عراق با این توضیح که بخش مهمی از دسترسی به دبی از طریق سلیمانیه حاصل می‌شود (که اثر واسط بسیار جدی بر فرایند تبدیل ریال به درهم دارد)

۳- مسئله بنزین: اجرای طرح بنزینی و تبعات آن فارغ از درست و غلط اصل طرح، اثرات فوری روی انتظارات داخلی و مهم‌تر از ان خارجی داشته است. در داخل بعد‌‌از یک دوره پیوسته کاهش شدید تورم نقطه به نقطه (به عنوان نزدیکترین سنجه‌ای که به تورم انتظاری در اختیار داریم) شاهد افزایش جدی در انتظارات تورمی بعد از مسئله بنزین بودیم.

قیمت واقعی دلار

درخصوص اینکه قیمت واقعی دلار در حال حاضر چقدر است و تا کجا امکان کاهش نرخ ارز وجود دارد، گفته می‌شود نرخی در حدود 10 هزار تومان، نرخ مناسبی است. برخی مقامات دولتی نیز اذعان دارند که نرخ دلار باید پایین‌تر از این رقم نیز باشد.

فرهاد دژپسند اخیرا اظهار داشت: براساس متغیرهای بنیادی اقتصاد، نرخ دلار 8500 تومان است، حتی در شرایط بحرانی و افراطی نیز قیمت ارز بیش از ۹ هزار تومان نخواهد بود یعنی مطالعات و ارزیابی‌ها نرخ ارز را بین 8500 تا ۹ هزار تومان تعیین کرده است.

این عضو کابینه دوازدهم ادامه داد: اگرچه در برخی دوره‌ها شرایط بازار ارز نوسان دارد و این نوسانات کوتاه مدت و زودگذر است، اما دلار بازار مطمئنی برای سرمایه‌گذاری نیست. افرادی که تمایل دارند در بازاری مطمئن و ایمن سرمایه‌گذاری کنند به سراغ بورس روند، این بازار بهترین مکان برای سرمایه‌گذاری است.

بر همین اساس، با توجه به اینکه این نرخ از لحاظ اقتصادی صحیح نیست، کاهش آن نرخ ارز موضوع محتملی بود که با مدیریت صحیح بانک مرکزی به سرانجام رسید.

هشیاری بانک مرکزی

بهرحال پیش‌بینی می‌شود روندکاهشی قیمت ارز ادامه داشته باشد در همین رابطه عبدالناصر همتی در جدیدترین اظهارات خود گفت: بازار ارز در کنترل است. مردم و کسانی که دلال‌بازی می‌کنند، توانایی بانک مرکزی را دست‌کم نگیرند، چرا که ما توانایی لازم را داریم که هر زمان اراده کنیم در بازار حضور یابیم و به عرضه و تقاضا ساماندهیم.

وی افزود: همیشه به مردم عزیز گفته‌ام که دارایی خود را در ریسک خریدوفروش ارز قرار ندهند. همانطور که می‌بینید در یک روز هزار تومان افزایش دارد و در روز دیگر هزار تومان کاهش می‌یابد. بانک مرکزی در بازار حضور محکم داشته و توانایی نیز دارد؛ ذخایر ارزی هم موجود است.

رئیس‌کل بانک مرکزی اضافه کرد: این موضوع ربطی هم به بحث تورم ندارد و در توان ملی ما تاثیر نمی‌گذارد. به زودی در بازار ارز ثبات ایجاد می‌شود و مشکلاتی هم که در یکی دو هفته اخیر در بازار ارز ایجاد شده به‌علت مسائل سیاسی و جوّ روانی ایجاد شد، بوده و ان‌شاءالله به زودی رفع می‌شود./1360//101/خ