گزارشی از کرسی «نظریه اخلاق هنجاری اسلام براساس قرآن کریم»

به گزارش خبرگزاری رسا، کرسی ترویجی «نظریه اخلاق هنجاری اسلام براساس قرآن کریم» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین حسینی رامندی به عنوان «ارائه دهنده» و حجت الاسلام والمسلمین علیرضا آل‌بویه به عنوان «ناقد» در پنجمین نمایشگاه نکوداشت هفته پژوهش و دستاوردهای پژوهشی و فناوری دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در مرکز همایش‌های غدیر قم برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین رامندی با اشاره به اینکه حسن و قبح ذاتی وجود دارد و بسیاری از معارفی وجود دارد که قبل از شریعت به ما توجیه پذیرش دیانت و وحی را می‌دهد، اظهار داشت: ما باید این اصل را بپذیریم و با درک رابطه این دو به معرفت برسیم.

وی با بیان اینکه هرچه در منظومه هنجارهای اخلاقی قرآن به عنوان حسن یاد شده کاملاً مقرب است، گفت: فقر علمی ما در مطالعات اخلاقی به خصوص در حوزه روش‌شناسی موجب شده است تا از استنباط احکام اخلاقی به صورت جامع برخوردار نباشیم.

این پژوهشگر مطالعات اسلامی و آینده پژوهی با اشاره به اینکه در نظام سازی و ساختار اخلاقی مانند مبانی و فلسفه اخلاق نیز دچار فقر هستیم و غالباً ترجمه‌های دیگران را منعکس کرده‌ایم، تصریح کرد: منابع دینی ما به صورت گسترده به موضوع اخلاق هنجاری پرداخته‌اند ولی متأسفانه هنوز شاهد توجه و اهتمام اندیشمندان مسلمان به این موضوع نبوده‌ایم.

وی با بیان اینکه از دیدگاه نظام اخلاقی، هر نظریه یک دفاعیه اخلاقی محسوب می‌شود، افزود: نظریه‌های متعددی در این حوزه وجود دارد که نظریه برخی از افراد اعتقاد به غایت است یعنی ارزش‌های اخلاقی در راستای غایات اخلاقی و سعادت اخروی شکل گرفته‌اند.

حجت الاسلام والمسلمین حسینی رامندی از وجدان و قانون به عنوان یکی دیگر از نظریه‌های عمل به ارزش‌های اخلاقی یاد کرد و اظهار داشت: عده‌ای دیگر نیز اعتقاد دارند که وجدان موجب انجام به وظیفه‌های اخلاقی می‌شود که از جمله مهم‌ترین افراد دارای این اعتقاد می‌توان به کانت اشاره کرد.

وی با اشاره به اینکه انجام ارزش‌های اخلاقی در راستای اقتضای انسانیت نیز سومین دیدگاه در این حوزه است، افرود: علاوه‌بر این نظریه‌ها گروهی نیز به نظریه حق‌گروی وجود دارند.

این پژوهشگر مطالعات اسلامی و آینده پژوهی با بیان اینکه طبع انسانی بیش‌تر به سوی غایت‌گراها تمایل دارد، تصریح کرد: خداوند نیز در قرآن کریم در آیات متعددی به نتیجه و غایت رفتارهای اخلاقی اشاره دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به خواندن نماز برای رستگاری و رسیدن به سعادت یاد کنیم.

وی افزود: طبق تحقیقات و مطالعاتی که انجام شده، ۳۷ دسته از آیات مرتبط با غایت‌گرایی پیدا شده‌اند و این موضوع درحالی است که هیچ آیه‌ای در خصوص نظریه وظیفه‌گرایی وجود ندارد.

حجت الاسلام والمسلمین حسینی رامندی با اشاره به اینکه عمل به آموزه‌های اسلامی اوج سعادت را برای ما دارد، اظهار داشت: مطالعات اخلاقی ما نباید در حیطه بحث‌های غربی خلاصه شود؛ یکی از پرتراکم ترین مباحث دنیای غرب، بحث اخلاق می باشد که آبشخور آن، اندیشه بشر است در حالی که ما متن محور هستیم و معتقدیم که مبانی، اصول و روش های اخلاق باید از قرآن متخذ شود لذا اگر فارغ از گفتمان اخلاق رایج وارد قرآن شویم، اخلاق قرآن سازگاری با غایت گروی دارد.

وی با بیان اینکه سازگاری آیات با غایت‌گروی فرض عدم منفعت طلبی را به وجود می‌آورد، گفت: ما می توانیم منفعت طلبی داشته باشیم و انسان اخلاقی باشیم، البته منفعتی که قرآن به ما آموخته است.

این پژوهشگر مطالعات اسلامی و آینده پژوهی تصریح کرد: اگر غایت گروی را در منظومه متعالی و آن را قرب الهی و بهشت جاودان بدانیم، در این صورت آسیبی ما را تهدید نمی کند، بلکه از همسویی اخلاق با تمایلات فطری و ذاتی در وجودمان بهره می بریم.

در ادامه این کرسی، حجت الاسلام والمسلمین آل‌بویه با بیان اینکه وابستگی اخلاقی به دین در چهار الی شش منظر قابل بررسی است، اظهار داشت: در عالم واقع باید بررسی کرد که آیا راست‌گویی و صداقت ذاتاً یک عمل خوب است و یا صرفاً خداوند این خوبی را به صداقت داده است.

وی با بیان اینکه انگیزه‌ها برای زندگی اخلاقی باید مورد توجه قرار بگیرند، گفت: هدایت قرآن بسیاری از معضلات را رفع می‌کند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به اینکه هر انسانی می‌تواند به وظایف اخلاقی خود عمل کند و تنها انگیزه آن‌ها نیز می‌تواند قرب الی الله باشد، تصریح کرد: بر اساس ملاک و معیارهای مختلف باید بررسی کنیم که چه اعمالی انسان‌ها را رستگار و چه اعمالی انسان را به قرب الی الله می‌رساند.

وی با بیان اینکه در موضوع وظیفه‌گرایی باید بدانیم که چه کسی این وظیفه را برای ما قرار داده است، افزود: افراد در این حوزه به سه دسته تقسیم می‌شوند، دسته اول افرادی که خدا را عامل انجام وظیفه می‌دانند، دسته دوم افرادی که عقل خود و گروه سوم نیز مشاهدات خود را عامل انجام وظایف می‌دانند.

حجت الاسلام والمسلمین آل‌بویه با اشاره به اینکه خداوند اوصاف اخلاقی متعددی دارد که برخی از آن‌ها ازجمله عدالت خداوند را جزو اصول دینمان قرار داده‌ایم، اظهار داشت: برای خداوند و انسان‌ها اخلاق از اهمیت بسیاری برخوردار است و باید نظریه‌ای ارائه دهیم که اخلاق خداوند و انسان را شامل شود.

وی با بیان اینکه قرب الی الله به معنای شبیه شدن به خداوند است و باید اعمالی را انجام دهیم که ما را به خداوند نزدیک‌تر کند، گفت: خداوند عین صداقت است و راست گفتن، انسان را به خدا نزدیک می‌کند، در نتیجه می‌‌توان گفت که راست‌گویی قرب الی الله است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خاطرنشان کرد: دیدگاه غایت‌گراها ارزش‌های اخلاقی بدون در نظر گرفتن غایت صفر است. /ج