مجاهد علم و سیاست

به گزارش خبرگزاري رسا، آخرین حضور مبارز دیرین عرصه سیاست و فرهنگ حضور در جایزه ادبی جلال آل‌احمد بود. آیت‌الله سیدهادی خسروشاهی به‌دلیل کهولت سن کمتر در مجامع فرهنگی حضور پیدا می‌کرد اما حضورش در اختتامیه جایزه جلال و سخن‌گفتن از مرحوم جلال آل‌احمد رونقی به آن محفل داد. او در این مراسم چند خاطره جذاب از جلال بیان کرد و کسی فکر نمی‌کرد پیر عرصه مبارزه قبل از سال جدید این دیار را ترک کند.

سید‌هادی خسروشاهی، در سال‌1317 در تبریز، در خانواده‌ای آراسته به دین، علم و فقاهت، به دنیا آمد. تاریخ سه قرن از حیات و کوشش علمی و فقهی اجداد وی، که جملگی از علمای بزرگ و فقهای نام‌دار ایران و عراق در دوران خود بوده‌اند، این حقیقت را به خوبی روشن می‌سازد. پدر وی، آیت‌الله سید‌مرتضی خسروشاهی، از علما و فقهای بزرگ و صاحب رساله آذربایجان و تحصیل کرده نجف بود. استاد خسروشاهی در کتاب «خاطرات مستند استاد سید‌هادی خسروشاهی درباره مجموعه‌ای از خاطرات؛ از آغاز زندگی تا سال‌1333» درباره شخصیت و جایگاه پدرشان، مرحوم آیت‌الله سید‌مرتضی خسروشاهی در منطقه تبریز و آذربایجان می‌گویند: مرحوم والد از بزرگان علمای آذربایجان به شمار می‌رفت و صاحب رساله عملیه و مکتب تدریس و تبلیغ در مسجد معروف بازار تبریز بود.(ص14) مرحوم آیت‌الله سید‌مرتضی خسروشاهی واقعاً از بزرگان و علمای آذربایجان به شمار می‌آمدند. در تقوا و زهد و ورع مشهور خاص و عام بودند. تهجّدشان هم دائمی بود و... ایشان در تبریز درس خارج [فقه و اصول] می‌گفتند... ایشان خیلی معروف به فقه و فقاهت بودند و از آثار فقهی باقی‌مانده از ایشان هم معلوم است که مرد مُلّایی بوده‌اند. در مسائل اجتماعی هم ایشان وارد بودند. در کمک به مردم فقیر و طلاب بسیار کوشا بودند. خیلی به سیاست علاقه‌ای نداشتند و دخالت نمی‌کردند و به همین دلیل وقتی (محمدرضا) شاه بعد از فرار پیشه‌وری و اعضای فرقه دموکرات به تبریز آمد و استانداری، همه علما را دعوت کرد که به دیدن شاه بروند، ایشان نرفتند و گفتند من تاکنون ملاقاتی با حکّام نداشته‌ام و اکنون هم علاقه‌ای به این امر ندارم. البته قبل از آن هم در سال‌1314 شمسی در جریان کشف حجاب که در تبریز به‌عنوان «سال قیام» نامیده شد، ایشان را دستگیر و به سمنان تبعید کردند.(صص 17 و 18)

وی پس از رحلت پدر بزرگوارش در سال‌1342 ش، در پانزده سالگی عازم قم شد و در حوزه علمیه به تحصیل دروس سطح پرداخت. دروس فلسفه، تفسیر، فقه و اصول را در حضور اساتیدی چون: آیات عظام آیت‌الله بروجردی (به مدت چهار ماه)، امام خمینی(ره)، علامه طباطبایی و دیگر بزرگان تلمذ نمود و به دریافت اجازاتی در امور حسبیه (منوط به اذن فقها) و همچنین در مراحل علمی بالاتر (اجتهاد) و نقل حدیث از علما و مراجع بزرگ نجف، قم و مشهد نائل آمد. استاد خسروشاهی در ضمن خاطرات دوران نوجوانی و طلبگی‌اش از تأثیر ویژه آیت‌الله کاشانی در زمینه فکر و مسیر تحصیلی خود می‌گوید: من یک روز خدمت ایشان رسیدم با مرحوم آقای علی حجتی کرمانی...، به ایشان گفتم که آقا شما که فقه و فقاهت‌تان مورد قبول همه علمای نجف و بزرگان علما بوده و اگر می‌ماندید، بی‌تردید یکی از مراجع مسلّم جهان تشیع بودید، چرا نماندید؟ چرا رساله عملیه ننوشتید؟ و چرا در این مسیر حرکت نکردید؟ ایشان فرمودند: «بدبختی مسلمین از نبودن رساله عملیه نیست، این همه ما در نجف، قم، مشهد و تهران رساله عملیه داریم، اگر با عمل با این‌ها امور مسلمین اصلاح می‌شد تا حال اصلاح شده بود و لذا من نخواستم رساله‌ای بر رساله‌های موجود اضافه شود... من نجات اسلام و مسلمین را در بیرون راندن سگ‌های انگلیسی -تعبیر همیشگی ایشان در مورد انگلیسی‌ها بود-از ایران و کشورهای اسلامی می‌دانم.»(ص71)

تالیفات و آثار وی به زبان فارسی و عربی (علاوه بر صدها مقاله در نشریات اسلامی ایران و جهان اسلام) منتشر شده است. آثار وی که بالغ بر هشتاد جلد می‌شود، بیش از چهل جلد آن‌ها تاکنون بارها در داخل و خارج کشور چاپ شده است. علاوه بر تالیفات و ترجمه‌ها، 120‌جلد کتاب دیگر نیز با تحقیق، توضیح و یا مقدمه و اشراف ایشان در ایران، ایتالیا و مصر چاپ و منتشر شده است. استاد خسروشاهی در بیان خاطرات خویش از آثار و تألیفات و نویسندگی می‌گوید: «از سال‌32 به بعد که من به قم آمدم، بیشتر مشغول نوشتن شدم و یادم هست یک روزی آیت‌الله خامنه‌ای در مدرسه حجتیه آمدند حجره من، از کثرت یادداشت‌هایی که بنده در کنار کتاب‌هایم گذاشته بودم درباره مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی تا ترجمه‌های ناقص که آنجا توی پوشه‌های کاغذی و روزنامه‌ای بود، ایشان تعجب کردند و یک تعبیری داشتند و گفتند: آقای خسروشاهی، چی می‌شد اگر در حوزه به دوستانی که خیلی علاقه به مسائل فقه و اصول ندارند و این‌جور خدمات فرهنگی را انجام می‌دهند، لقب آیت‌الله بدهند، نه اینکه این‌ها را هو کنند؟... بعد افزودند به این نوع کارهای فرهنگی اهمیت نمی‌دهند و این باعث می‌شود که متأسفانه در حوزه همه طلاب بروند سراغ فقه و اصول و کتب فقهی!»(ص90)

خسروشاهی از سال‌1332 ش تاکنون، با اغلب مطبوعات اسلامی از جمله: مکتب اسلام، مکتب تشیع، معرف جعفری، راه حق، ندای حق، وظیفه، مجموعه حکمت، نور دانش آیین اسلام، مسلمین، آستان قدس، نسل نو، نسل جوان، استوار پیکار، اندیشه، مهد آزادی و… همکاری داشته است که مجموع مقالات مندرج در آن‌ها بالغ بر صدها مقاله می‌گردد.وی پس از پیروزی انقلاب، بیشترین همکاری قلمی را با روزنامه اطلاعات دارد و در سطح جهانی با شرکت در کنفرانس‌ها و کنگره‌های اسلامی، در کشورهای اروپایی و اسلامی از جمله: پاکستان، مصر، الجزایر، عربستان، سوریه، قطر، ترکیه، لبنان، ایتالیا، انگلیس، آلمان، سوئیس و… به‌عنوان نماینده امام خمینی ؟ره؟ و یا نماینده حوزه علمیه قم فعال بوده است. مرحوم خسروشاهی همزمان با تحصیل به امروز مبارزه هم روی آورد و از سال‌1332 ش پس از آشنایی نزدیک با آیت‌الله کاشانی، آیت‌الله طالقانی و شهید نواب صفوی، آغاز گردید. به همین دلیل از همان دوران تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی، بارها در قم، تهران و تبریز دستگیر، زندانی و یا تبعید شده است که آخرین‌بار در «انارک» یزد، به مدت سه سال بود که با آغاز انقلاب اسلامی، همراه دیگران آزاد شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نخست به مدت دو سال نماینده امام خمینی ؟ره؟ در وزارت ارشاد اسلامی بود. آن گاه به سفارت ایران در واتیکان انتخاب شد و مدت پنج سال در خارج از کشور به فعالیت پرداخت. مرحوم خسروشاهی مدت سه سال هم رئیس نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در مصر (قاهره) بود و در سال‌1382 ش به ایران مراجعت نمود و به‌عنوان مشاور وزیر در دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی به تحقیق و بررسی پرداخت.

تاکنون خاطرات مستندی از این مرحوم، درباره شخصیت‌ها و جریانات زیر منتشر شده است: زندگی و مبارزات آیت‌الله کاشانی، درباره امام خمینی؟ره؟، پانزده خرداد و مسأله انقلاب، علامه طباطبایی، آیت‌الله طالقانی، علامه سیدمرتضی عسکری، امام موسی صدر، آیت‌الله مشکینی، شهید نواب صفوی، استاد سیدجلال‌الدین آشتیانی، شهدای حرب و محراب، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، دکتر ابراهیم یزدی، محمدعلی جمال‌زاده، دکتر حسن ترابی (سودان)، روژه گارودی (فرانسه)، احمد بن بلا (الجزایر)، نشریات مخفی حوزه علمیه قم، مشروطه مشروعه و علمای تبریز، تاریخ نگاری معاصر و کودتای 28‌مرداد، طرح مرکز فرهنگی اسلامی اروپا، تقریب، سازمان‌ها و احزاب سیاسی دوران انقلاب اسلامی، حزب خلق مسلمان و مجموعه‌ای از خاطرات (از آغاز زندگی تا سال‌1333ش). اخیراً نیز جلد بیست‌و‌ششم از مجموعه حدیث روزگار که به خاطرات مستند وی درباره آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای (مقام معظم رهبری) مربوط بود، از سوی انتشارات کلبه شروق قم منتشر شد./1360/