راهکار‌های مقابله با کرونا از دیدگاه ۵ روانشناس اسلامی

به گزارش خبرگزاری رسا، با توجه به شیوع بیماری كرونا در نقاط مختلف دنیا كه تقریباً همه‌گیر شده، ترس و استرس ناشی از ابتلا به این ویروس در جوامع بشری رخنه كرده است. در این نوشتار راهكارهای دینی و روانشناسی مقابله با این ویروس را با اساتید روانشناس حوزه و دانشگاه بررسی خواهیم کرد که در ادامه متن گفتگوها تقدیم می شود:

آشنایی و فهم درست از یک مسئله و یا یک موجودیت غیرقابل انکار، سبب می شود تا با آن با اعتماد به نفس بالاتری روبرو شویم و به جای ترس تلاش کنیم با شیوه های معقولانه تر، به بی اثر یا کم اثر کردن مشکل کمک کنیم. اما ناگفته نماند که احساس ترس در انسان، مدام باعث بقای آن شده است؛ ولی این ترس باید ترس منطقی باشد و نه عامل تضعیف!

گرچه ترس یک عکس العمل طبیعی است، ولی زمانی که ترس آن‌چنان جدّي و شدید شود که با علایم جسمی، روانی، عاطفی و رفتاری، زند گی روزانه شخص را مختل کند، به عنوان بیماری شناخته می شود.

حجت الاسلام دکتر مهدی عباسی آغوی  در این زمینه راهکارهای خودش را به این شکل بیان می کند:

یکی از مشکلاتی که در این ایام ابتلا به بیماری ویروس کرونا ممکن است شایع باشد خلق منفی در افراد مخصوصاً در بین خانم‌ها و بچه‌هاست، به خاطر اینکه بیشتر از مردان در منزل می‌باشند و همچنین مردها ممکن است ساعات کاری‌شان در این ایام کم شود و بیشتر از قبل در منزل بمانند و این عامل باعث خمودگی آنها شود.

سئوال اینجاست که برای از بین بردن این مشکل چه راهکارهایی را در پیش بگیریم تا دچار خمودگی و افسردگی نشویم:

1 ـ کاغذ و قلمی برداشته و اهداف بلند مدت زندگی خود را بنویسیم برای مثال بنویسیم که من قرار است 10 سال آینده و یا بیست سال آینده چه اهدافی را باید دنبال کنم و روی این اهداف در این مدتی که فراغت بال و زمان بیشتری دارم چه اقداماتی می‌توانم انجام دهم.

در میزان الحکمه، ج 11، ص 5184 آمده است که حضرت امام علی علیه السّلام فرمودند آفَةُ النُّجْحِ الْکَسَلُ؛ آفت موفقیت تنبلی است. اگر نمی‌توانم فعالیت‌هایم را در این ایام مثل گذشته داشته باشم فعالیت‌های متفاوتی را متناسب با این ایام شروع می‌کنم این نکته‌ای است که برای جلوگیری از افسردگی و خمودگی کمک بسیاری می‌کند.

2 ـ خواب خودمان را کنترل کنیم همان طور که کم خوابیدن به جسم و روح آسیب می زند، زیاد خوابیدن هم به جسم و روح آسیب می زند. تحقیقات نشان داده است که کمتر از سه ساعت و نیم در شبانه روز و بیشتر از هشت ساعت و نیم خوابیدن در شبانه روز پانزده درصد احتمال مرگ را بالا می‌برد، کرونا در حدود دو درصد احتمال مرگ دارد اما کم خوابی و یا بیشتر خوابیدن پانزده درصد ابتلاء به مرگ را بالا می‌برد پس ما باید در این ایام مدیرت خواب‌ خود را کنترل کنیم.

3 ـ تحرک بدنی در خانه داشته باشیم، تحرک بدنی باعث می شود که جسم انسان با نشاط شود؛ نشاط جسم به نشاط روح کمک خواهد کرد.

4 ـ قلم و کاغذی برداشته و لیستی از تفریحاتی که متناسب با این ایام می‌توانم با همسر و فرزندانم داشته باشم روی کاغذ بیاورم.

5 ـ اگر به خاطر محدودیت‌های بهداشتی نمی‌توانیم به مهمانی برویم و به بستگان خود سر بزنیم، برنامه ریزی کنیم و تماس تلفنی با آنها داشته باشیم. تحقیقات نشان داده وقتی ما دیگران را خوشحال می‌کنیم مستقیماً خوشحالی آنها در خوشحالی ما اثر گذار است؛ روحیه شاد سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند و در نتیجه بدن ما در برابر بیماری‌ها مقاومت بیشتری می‌دهد.

توسل به اهل بیت کارساز است

حجت الاسلام مهدی عباسی که عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث و دارای دکترای روانشناسی است به مسئله امروز جامعه که دچار ترس و اضطراب از شیوع ویروس کرونا شده پرداخته است، این روانشناس حوزوی در این زمینه، بیاناتی دارند که به شکل ذیل تقدیم می‌گردد:

در هر یک‌دهم ثانیه یک سانحه رانندگی اتفاق می افتد؛ در هر دو ثانیه یک رعد و برق رخ می‌دهد، در هر سه و شش دهم ثانیه یک نفر به علت فقر در کل دنیا جانش را از دست می‌دهد، در هر یازده و سه دهم ثانیه یک نفر در اثر بیماری ایدز جان خود را از دست می‌دهد.

در هر یک و هفت دهم دقیقه یک نفر در درگیری مسلحانه جان خود را از دست می‌دهد، در هر هشت و چهار دهم دقیقه یک فرد به عنوان شهروند در یک اتفاق جان خود را از دست می‌دهد، در هر 16.9 دقیقه یک زلزله رخ می‌دهد، در هر سه و دو دهم ساعت یک فرد به علت سقوط هواپیما جان خود را از دست می‌دهد.

این آمار به طور متوسط محاسبه شده و در کتب منتشر شده این آمارها قابل رؤیت است. همه این موارد می‌تواند مصداق خوف و جوع و نقص اموال و انفاس باشد که در قرآن کریم در سوره بقره در آیه ۱۵۵ به آن اشاره شده و به عنوان آزمایش مطرح شده، اما پاسخ این آزمایش را خداوند صبر عنوان می‌کند. اینکه می گویند احتیاط شرط عقل است، نه اینکه صرفاً بترسیم، بلکه باید برنامه ریزی برای آن داشته باشیم، چراکه این اتفاقات در حال وقوع است.

مجموعه اقداماتی که ما باید انجام دهیم در یک خصیصه با عنوان تاب آوری مطرح می‌شود. بخش مهمی از این اتفاقات و ناگواری‌ها مانند بیماری‌های شایع شده این است که منشأ این اتفاقات را باید بدانیم که به کدام منبع نسبت دهیم.

در این بیماری که شایع شده برخی‌ها می گویند که چرا من با وجود اینکه همه موارد پزشکی و معنوی را رعایت می‌کردم، به این ویروس مبتلا شدم؟ بعضاً برخی از افراد می‌توانند افراد معتقد را در معرض این سئوال قرار دهند که چرا شما با این میزان از اطمینان از عقاید، به این امراض مبتلا شدید.

اینکه ما در پاسخ به این سئوال متحیر می‌شویم، گاهی به دلیل خطایی است که در ذهن ما رخ می‌دهد و آن نسبت دادن این اتفاقات به منشاء ناصحیح است. ما دو منبع داریم که تمامی اتفاقات ناگوار به آن متصل است، یک منبع متغیرها و عواملی است که ما آنها را می‌شناسیم، منابعی مانند انواع ویروس‌ها و میکروب‌ها؛ با هر سبک و روشی که انسان معرفت پیدا می‌کند، اینها را می‌شناسد.

قرآن کریم به ما می‌آموزد که اگر ما به سخنان متخصصان توجه نکنیم و اهل رعایت نباشیم، با هر اعتقادی به آن مبتلا خواهیم شد. این موضوع را در زندگی روزمره شخصاً و عموماً تجربه می‌کنیم؛ بنابراین اگر رعایت نکنیم، با دست خود، خودمان را بیمار می‌کنیم.

 حمایت اجتماعی را از هم دریغ نکنیم

برخی از افراد ممکن است به بیماری‌های سختی مبتلا شوند؛ اگر برای کسی مشکلی پیش بیاید در این زمینه، هم در منابع قرآنی و هم در علم، حمایت اجتماعی یکی از مهم‌ترین اقداماتی عنوان شده که ناگواری برای فرد بیشتر قابل تحمل می‌شود. در این بیماری اجتماعی ما می‌توانیم این حمایت اجتماعی را داشته باشیم، به طور مثال با تماس‌های تصویری با بیماران می‌توان از آنها حمایت اجتماعی کرد.

رعایت مراقبت‌های بهداشتی و سلامت در منابع روایی هم مورد تاکید قرار گرفته است؛ مصرف دارو هم جسماً و هم روحا می‌تواند در خوب شدن حال بیمار مؤثر باشد. مهارت‌های زندگی بسیار مهم است، اگر مهارت زندگی وجود داشته باشد، در صورت بروز مشکل، انسان از اقدامات عجولانه پرهیز می‌کند.

 در لحظات ناگوار از اقدامات عجولانه باید پرهیز شود

در روایات مطرح شده که در لحظات نخست بروز یک مشکل اگر راه چاره وجود داشته باشد، باید آن را به کار ببریم و حفظ آرامش در این لحظه و عدم اقدام عجولانه بسیار مهم است. در کشور ما برخی از افراد منشاء خیرات هستند، یکی از بهترین اقداماتی که برای حمایت اجتماعی انجام شده، توزیع ماسک نذری است؛ یا مثلاً امکاناتی از قبیل توزیع مواد شستشو و غیره از این قبیل است.

تنظیم روابط مبتنی بر انتظارات

در موقعیت‌های خاص که مصیبتی پیش آمده، ممکن است بعضی از افراد انتظار بالایی پیدا کنند، این انتظار بالا رضایت را کم می‌کند، انتظارها از دولت، فلان اداره، مدیر، همسر و فرزند و دیگران می‌تواند احساس رضایت را کاهش دهد. بعضی از اقداماتی که انتظارات افراد را تنظیم می‌کند، به تأمین نیازهای اولیه افراد و رهنمودهای شناختی مربوط می‌شود.

مدیران هر نهاد از نهاد خانواده تا سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها باید سعی کنند که علاوه بر انجام وظیفه، موقعیت را برای مشارکت مردم نیز فراهم کنند. اینکه افراد به شکل مصون و با استفاده از ابزارهای پیشگیری در صحنه حضور داشته باشند و با جلب مشارکت همه اعضای جامعه می‌توانیم به همگرایی دست پیدا کنیم، این همگرایی به تاب آوری و افزایش تحمل سختی‌ها منجر شود.

همان‌طور که بیان شد، منبع اول برای کنترل و مدیریت وضع فعلی، عواملی است که ما آنها را می‌شناسیم، برخی از عوامل موارد علمی و پزشکی است که باید آنها را رعایت کنیم، برخی دیگر از عوامل نیز انجام معصیت‌هایی است که موجب بروز بلا می‌شود که آنها را می‌شناسیم و باید از انجام این گناه‌ها پرهیز کنیم.

 برخی از بلایا سنت الهی هستند و باید آن را تحمل کرد

کسی که می‌گوید که من همه اینها را رعایت کردم، پس چرا مبتلا شدم، باید به منبع دوم توجه کند و آن منبعی است که قرآن کریم در آیه ۲۲ سوره حدید به آن اشاره می‌کند؛ خیلی از عوامل و علل اتفاقات زندگی ما مربوط به متغیرهای عادی، معمولی و مادی زندگی نیست، بلکه آن اراده الهی بوده و بنا هم نیست که ما مسیر این اراده را بشناسیم.

اگر کسی بگوید که چرا خدا چنین اراده‌ای کرده است، در معنای توحید اشکال وارد می‌شود، خداوند سنت‌هایی دارد که معطوف به تمام بشریت و مخلوقات است. اگر ما اینگونه فکر کنیم که این نسخه را دوست پیچیده است، می‌رویم به سمت تحمل درد، در این‌صورت به سمت چگونگی تحمل آن حرکت می‌کنیم؛ در این صورت نگاه ما متفاوت خواهد بود و این نگاه متفاوت حال متفاوت را به ارمغان خواهد آورد. به طور مثال ما اگر یک مسیر سنگلاخی را طی کنیم، می‌توانیم این مسیر را با جزع و فزع طی کنیم، اما یک راه دیگر هم هست و آن اینکه به همه سختی‌ها به این فکر کنیم که من باید این مسیر را طی کنم تا به مقصد برسم.

برخی از عوارض این بیماری شایع بسیار سخت است، اما ما باید به این فکر کنیم که آیا اگر این عوارض متوجه من شود، می‌توانم آن را تجربه کرده و این مسیر را طی کنم تا از آن عبور کنم؟ پایان شیرین است و پایان یعنی عمل کردن به نسخه محبوب. در آیات سوره مبارکه نوح، قرآن کریم به این اشاره می‌کند که حضرت نوح در محضر پروردگار عرض کرد که من قوم خود را نصیحت بسیار کردم، اما آنها گوش فرا نمی‌دادند و بعد بلاهای الهی بر سر  آنها آمد.

 استغفار نسخه‌ای است که قرآن برای ما پیچیده است

حضرت نوح خطاب به پروردگار عرض می‌کند که خدایا من به قوم خود گفتم که در درگاه پروردگار استغفار کنید، خداوند می‌بخشد، در آیات بعدی نتیجه و پیامد مثبت این استغفار بیان شده که اگر استغفار کنید خداوند باران رحمت خود را نازل کرده و شما را به واسطه فرزندانتان مدد می‌رساند و به واسطه باران باغ بستان‌های‌تان را آباد می‌کند.

این نسخه‌ای است که قرآن برای ما پیچیده است، در هر شرایطی این استغفار باید انجام شود توسط کسانی که متدین هستند، کسانی هم که معتقد نیستند دائماً متدینین را به سخره می‌گیرند. این مسیر مراتبی دارد، مراتب بازگشت به سوی خدا، توسل به ائمه معصومین(ع) و حضور در جایگاه دعا و نیایش است.

در این زمینه حجت الاسلام دکتر حسن انصاری پزشک و روانشناس راهکارهای کنترل استرس را تشریح کردند که در ذیل تقدیم می شود:

 راهکارهای لازم در زمینه کنترل استرس

سعی کنیم اطلاعاتی که می‌خواهیم در مورد این ویروس و عوارض آن کسب کنیم فقط از طریق رسانه‌های معتبر باشد و همچنین به اندازه اطاعات کسب کنیم، نه اینکه از صبح تا شب پای تلویزیون بوده و بخواهیم تمام اطلاعات را در این زمینه به دست آوریم؛ چراکه اطلاعات زیادی سلول‌های مغز ما را حساس می‌کند و میزان کورتیزول خون از حد طبیعی بیشتر ترشح می‌شود و زیادی آن استرس ایجاد کرده و سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند.

آسیب‌های احتیاط بیش از حد اعتدال

رفتارهای بهداشتی ما باید به اندازه باشد، یعنی سعی کنیم در زمینه رفتارهای بهداشتی متعادل باشیم چون اگر رفتار به اندازه باشد تأثیر مثبت دارد. بعضی‌ها اینجا می گویند باید احتیاط کنیم، و بارها بارها وسائل منزل را ضد عفونی می کنند، این احتیاط به ضرر ما تمام می‌شود به خاطر اینکه سیستم روانی ما را حساس می‌کند. ما باید به همان میزان که مسئولان بهداشت می گویند، مسائل بهداشتی را رعایت کنیم.

توکل بر خدا و نگاه مثبت به خداوند

ما باید اعتقاد به این داشته باشیم که خداوند متعال حافظ و نگهبان ما است و کار از دست خدا خارج نیست؛ این عالم مدیر و مدبر دارد، پس سعی کنیم نگاه‌مان را به خداوند متعال مثبت کنیم. در روایات هم داریم که خداوند در گمان و ظن بنده‌اش است، اگر نگاه ما به خداوند مثبت بود بیشتر مورد لطف و عنایت خداوند قرار می‌گیریم.

در علم روانشناسی ثابت شده هر چه نگاه ما به امور و واقعیت‌های پیرامون خود مثبت‌تر باشد سلامت روانی و آرامش ما بیشتر است پس سعی کنیم نگاه خود را به خدا مثبت کرده و خدا را دلسوزترین و مهربان‌ترین و محافظت کننده ترین فرد برای خود و خانواده‌مان بدانیم و در کنارش هم اصول بهداشتی را رعایت کنیم.

در این رابطه حجت الاسلام دکتر رضا مهکام روانشناس بالینی روش مدیریت افکار منفی را توضیح دادند که تقدیم مخاطبین محترم می شود:

کنترل افکار منفی

یکی از عواملی که باعث غم و ناراحتی در افراد می‌شود داشتن افکار منفی است طبیعتاً وقتی بیماری شایع می‌شود و یا ویروسی شایع می‌شود افکار متناقض زیادی در فضای مجازی و گفتگوهای بین مردم پخش می‌شود افکار منفی زیادی سراغ ما می‌آید و این افکار منفی باعث نگرانی‌ها زیادی در افراد می‌شود و نگرانی‌های بیش از اندازه استرس در ما ایجاد می‌کند.

برای اینکه نگرانی‌ها و استرس‌های خود را کنترل کنیم اولین گام این است که افکار خود را کنترل کنیم و فکرهای منفی خود را بشناسیم. سعی کنید با غلبه بر درشت نمایی ها و تعمیم‌های مبالغه آمیز، افکاری که بیش از اندازه به عنوان پیش‌بینی منفی در نظر گرفته می‌شود، آنها را مدیریت کنید.

هر وقت افکار منفی سراغ شما آمد از چند گام استفاده کنید؛ یکی استفاده از واژه‌های ایمن ساز است؛ هر واژه‌ای که با خودمان عهد می‌کنیم که موقع هجوم افکار منفی آن واژه را تکرار کرده و جلوی آن افکار منفی را بگیریم حالا آن واژه ممکن است شعری از مولانا، حافظ، و یا آیه قرآن و ذکر خدا، صلوات، یا هر چیزی که برای ما آرامش ساز است و ما می‌توانیم به وسیله آن واژه‌ها افکار منفی خود را کنترل کنیم.

گام دوم برای کنترل افکار منفی این است که وقتی این افکار سراغ ما می‌آید سعی کنیم آن افکار را فراموش کنیم و خودمان را مشغول به یک کار دیگری کنیم تا این افکار در ذهن ما رشد نکند و تبدیل به یک فضای بزرگ در ذهن ما نشود.

حجت الاسلام مسعود شهیدی روانشناس و مشاور حوزه علمیه قم طرز برخورد والدین با فرزندان را در این موقعیت حساس تشریح کرد که به شکل ذیل تقدیم می‌شود:

بعضی موقع ها فرزندان ما شاهد رفتارهایی از والدین هستند که می‌تواند باعث حساسیت بالای بچه‌ها و یا وسواس آنها شود؛ اگر در محیط خانه مادر یا پدر حساسیت بالایی نسبت به بعضی از موضوعات دارند مثلاً نسبت به تمیزی حساس هستند مخصوصاً در حال حاضر که جامعه ما درگیر با ویروس کرونا است و در اکثر خانه‌ها بحث از این بیماری هست اگر والدین حساسیت بیش از اندازه در منزل از خود نسبت به موضوعات پیرامون این ویروس نشان دهند می‌تواند بستر یا سطح اضطراب را در محیط خانه گسترش داده در نتیجه فرزندان ما آسیب ببینند.

اگر سطح نگرانی والدین یا بزرگترها در محیط خانه 60 درصد است بچه‌ای که رفتار والدینش را مشاهده می‌کند سطح نگرانی و اضطراب فرزندان بیشتر از بزرگترها خواهد بود. اینکه ما قبل از غذا خوردن باید دست‌های مان را بشوییم و نکات بهداشتی که متخصصان امر به آن توصیه کرده‌اند را رعایت بکنیم، قطعاً یک امر درستی است اما افراط در تذکر دادن به بچه‌ها در محیط خانه درست نیست.

رعایت نکات بهداشتی نباید باعث شود که ما لحظه به لحظه به فرزندان امر و نهی کرده و به هر جایی از منزل دست زدند در آماج امر و نهی ما قرار بگیرند؛ این طرز برخورد اولاً رابطه فرزندان و والدین را خراب می‌کند و ثانیاً باعث استرس و وسواس در بچه‌ها خواهد شد مخصوصاً اگر زمینه ژنتیکی و یا محیطی وسواس یا استرس در بچه‌ها باشد، این امر را تشدید خواهد کرد.

والدین باید متوجه باشند که فرزندان بیشتر از بزرگتر در معرض آسیب هستند به خاطر اینکه فرزندان فهم و درک‌شان نسبت به بزرگترها پایین بوده و قدرت تحلیل مسائل را به اندازه بزرگترها ندارند. با توجه به مطالبی که بیان شد و به خاطر اینکه ممکن است تا ماه بعد هم ما با این ویروس درگیر باشیم، اگر می‌خواهیم تذکرات بهداشتی به فرزندان خود بدهیم باید با کمال آرامش و دور از فضای استرس و اضطراب باشد. همچنین تذکرات ما به حالت افراطی نرسد تا إن شاءالله آسیب‌هایی به فرزندان ما در این مدت نرسد./998/ج

منبع: وسائل