نقش شبکه‌های اجتماعی در کم رنگ شدن ارتباطات خانوادگی

به گزارش خبرنگار سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، خانواده مؤثرترین نهاد اجتماعی است که تأثیرات فراوانی بر فرد و جامعه دارد. به وسیله خانواده موارد مختلفی همانند ضابطه‌مند و هنجارمند کردن رفتارها، منتقل کردن ارزش‌های فرهنگی و تربیت نسل آینده صورت می‌پذیرد.

با تمام این کارکردهای مهمی که خانواده دارد، اکنون به سبب مدرنیته دست‌خوش تغییرات و تحولات فراوانی شده است. دنیا و جامعه در حال تغییر و تحول است و تاکنون تغییرات فرهنگی و اجتماعی بسیاری صورت گرفته است، خانواده نیز از این امر مستثنی نیست، از این رو واقعاً نمی‌توانیم تأثیرات مدرنیته بر خانواده را منکر شویم.

به سبب این تغییرات می‌شود گفت خانواده با مشکل جدی مواجه شده و در برخی حوزه‌ها به چالش کشیده شده است. برای نمونه خانواده کارکردهای خود را از دست داده و اتفاقات خوبی که قبلاً در خانواده‌ها رخ می‌داده، اکنون وجود ندارد که این موضوع نیز به ابعاد و جنبه‌های مختلفی باز می‌گردد.

این تغییرات، تغییرات کمی نیست. برای نمونه ارتباط خویشاوندی حتی میان اعضای خانواده بسیار کمرنگ و دچار مشکل شده است. اکنون با فاصله نسلی مواجه هستیم، با نسلی مواجه هستیم که به سبب سیطره و هیمنه نهادهای اجتماعی به ویژه شبکه‌های اجتماعی دیگر تربیت آن‌ها از عهده خانواده خارج شده است.

نتیجه این شرایط سبب کم رنگ شدن ارتباطات اعضای خانواده، کم توجهی زوجین به یکدیگر، افزایش آمار طلاق به جز طلاق‌های عاطفی، بالا رفتن سن ازدواج، اختلافات خانگی، تجرد زیستی دختران، شکل‌های جدید خانواده همانند ازدواج سفید و… شده است. این‌ها تغییراتی است که در خانواده رخ داده و خانواده‌ها را دچار مشکل کرده است.

فضای مجازی نیز یکی از عوامل تأثیرگذار در این شرایط و وضعیت نامناسب خانواده‌ها در ایران است. شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی تأثیرات بسیار سوء بر خانواده‌ها گذاشته که کم رنگ شدن ارتباطات خانوادگی از جمله آن‌هاست.

گیدنز می‌گوید «ما با از جا کندگی زمان و مکان مواجه هستیم.» اکنون شبکه‌های اجتماعی ارتباط‌گیری را بسیار راحت کرده، به همین دلیل افرادی که از یک‌دیگر فاصله دوری دارند ارتباط راحتی می‌گیرند ولی در عین حال افرادی که در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند، از یکدیگر دور شده‌اند.

همچنین فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نیازهای کاذب و غیر واقعی را برای افراد ایجاد کرده که در نهایت سبب نارضایتی شده است. برای نمونه بحث‌های روابط فرا زناشویی که به وجود آمده در اثر تسهیل روابطی است که شبکه‌های اجتماعی برای ما فراهم کرده‌اند.

استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی در محیط خانواده با کاهش سطح ارتباطات عاطفی،‌ میزان گفتگو در خانواده را حتی از 15 دقیقه در روز هم کمتر کرده است. ضمن اینکه استفاده نادرست از این امکانات باعث از بین رفتن بسیاری از حریم‌ها در خانواده‌ها شده و حتی در مواردی منجر به بروز اختلافات تا سرحد طلاق و جدایی نیز شده است. ارتباط گرفتن هر یک از زوجین با افراد غریبه و حتی افرادی از جنس مخالف در دوستان و آشنایان منجر به کاهش سطح اعتماد در بین آن‌ها می‌شود و با کاهش سطح اعتماد در خانواده، آرامش خدشه دار می‌شود و در نهایت نهاد خانواده آسیب جدی می بیند.

شبکه‌های اجتماعی موجب شده پدر و مادر و فرزندان مدت زیادی از وقتشان را کنار هم اما دور از هم باشند. تداوم این روش به مرور تمایل اعضا خانواده برای گفت وگو را کاهش می‌دهد. از طرفی سرگرمی پدر و مادرهای امروزی و بچه‌ها نسبت به قبل بیشتر شده که این امر حرف‌های مشترک آنها را کاهش و در نتیجه رغبت شان را برای گفت وگوهای خانوادگی کم کرده است. امروزه شکل رابطه‌ها نیز تغییر کرده و تلفن و پیامک چه نوشتاری و چه تصویری جایگزین دیدارها شده است خانواده‌ها دیگر این خلأ را احساس نمی‌کنند که ساعتی مشترک را برای دور هم جمع شوند و با یکدیگر در خصوص مسائل مختلف گفت وگو کنند. پدر و مادرها باید الگوی مناسبی در گفت وگو باشند و خود را مقید به زمان و برنامه مشخصی برای گفت وگو در منزل دانسته و با فرزندان پیرامون مسائل مختلف روز و غیره صحبت کنند. تقویت ارتباط عاطفی بین اعضا مختلف خانواده برای تقویت مهارت گفت وگو اهمیت دارد. والدین در این زمینه باید مطالعه لازم را داشته و با نیازهای روانی فرزندان آشنا بوده و با گفت وگو و حرف زدن به دنیای آنها نزدیک شوند.

افزایش استفاده از اینترنت و به ویژه شبکه های اجتماعی موبایلی این روزها به رغم استفاده‌های مفیدی که دارد، در کنار اشتغال به کار طولانی والدین و تغییر نگرش والدین به تربیت فرزندان، موجبات دوری اعضای خانواده از یکدیگر را فراهم ساخته است به گونه‌ای که به رغم نزدیکی فیزیکی و در زیر یک سقف بودن در داخل خانواده، گاه فاصله عاطفی و معنوی زیادی را از یکدیگر تجربه می‌کنند و افراد خانواده کمترین مراودات و گفتگوی همدلانه را با هم دارند. این موضوع آسیب‌هایی را نیز در خانواده‌ها به وجود آورده که در کنار سایر عوامل مخرب در روابط خانوادگی، موجبات سست شدن بنیاد خانواده‌ها و طلاق عاطفی زوجین و کمرنگ شدن صمیمیت میان اعضای خانواده و همچنین گسترش شکاف نسلی را فراهم کرده است. کارشناسان علت بسیاری از خشونت‌های خانگی را نبود ارتباط و تعامل صحیح و گفتگوی همدلانه در بستر خانواده ذکر کرده‌اند.

روانشناسان و مشاوران خانواده بر این نکته تأکید دارند که کم شدن ساعت گفتگو، نداشتن مهارت گفتگو برای ابراز محبت یا حل و فصل اختلافات باعث بروز مشکلات عدیده خانوادگی و در نهایت نارضایتی از زندگی مشترک بین زوجین شده است.

«همسرم مرا درک نمی‌کند»، «همسرم به زندگی اهمیت نمی‌دهد»، «بار تمام مسائل و مشکلات خانه بر دوش من است»، «همسرم خود را بیشتر از خانواده‌اش دوست دارد»، «نمی‌دانم هنوز دوستم دارد یا نه؟!» از مهم‌ترین عباراتی است که زوج‌ها مخصوصاً زنان در بیان نارضایتی خود از زندگی به کار می‌برند.

یکی از مهم‌ترین دلایل از بین رفتن فرصت‌های گفتمان بین زن و شوهر، مادر و فرزند و پدر و فرزند، استفاده نادرست و بیش از حد افراد از فضای مجازی است. دنیای مجازی چنان سایه سیطره بر خانواده‌ها و افکار فعالان آن انداخته است که دیگر نه تنها فرصتی برای حرف زدن باقی نگذاشته بلکه اگر قرار بر هم صحبتی هم باشد، دیگر افراد حرف یکدیگر را نمی‌فهمند.

سید محمد فاطمی

/1399/د101/ف