نقش احادیث اهل بیت در هدایت بشریت به سعادت

به گزاش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، حضرت آیت الله صافی گلپایگانی به شرح حدیثی از عالم آل محمد حضرت علی بن موسی الرضا علیهم السلام با عنوان«نقش احادیث اهل بیت علیهم السلام در هدایت بشریت به سعادت» پرداخته  است که به این شرح است:

 بسم الله الرحمن الرحیم

در کتاب شریف عیون اخبار الرضا علیه السّلام محدّث جلیل صدوق رضوان الله تعالی علیه روایت می کند از عبدالسّلام بن صالح هروی قال: «رَحِمَ اللهُ عَبداً أحیی أمرَنا؛ فَقُلتُ لَه: وَ کَیفَ یُحیی أمرُکُم؟ قَال: یَتَعَلَّم عُلُومَنا وَ یُعَلِّمُها النَّاسَ، فَإنَّ النَّاسَ لَو عَلِمُوا مَحَاسِنَ کَلامِنا لَاتَّبَعُونَا» خدا رحمت کند بنده ای را که امر ما را زنده می نماید. عبدالسّلام می گوید: من گفتم: چگونه امر شما را زنده نماید؟

فرمود: علوم ما را فرا بگیرد و آنها را به مردم بیاموزد که اگر مردم، محاسن و زیبائی های کلام ما را بدانند از ما پیروی می کنند.

پیرامون این حدیث شریف به دو نکته اشاره می شود:

 احیاء امر، به  حفظ و نشر معارف  است

اهمّیّت نقل احادیث، و بیان معارف و رساندن کلمات و علوم ائمّه طاهرین علیهم السّلام به مردم که در این صورت از آن تعبیر به احیاء امر آنها شده است، احیاء امر آنها، احیاء راه و روش، و شأن و دعوت و هدایت آنها است، که باید زنده بماند، و زنده ماندن آن، به یادگرفتن سخنان و علوم و معارف ایشان، و ضبط و حفظ و ثبت در کتاب، و نشر و رساندن آن، به دیگران است.

در واقع، روایت حدیث، ادامه  کار و مأموریّت آن بزرگواران، و استمرار هدایت ایشان است.

 نقش محدّثین در نشر معارف بی بدیل است

اگر حفظ حدیث، و نقل روایات، و زحمات محدّثین نبود، این علوم بی پایان ائمّه علیهم السّلام در رشته های گوناگون حیات ظاهری، و معنوی، و دنیوی، و اخروی باقی نمی ماند، و امروز به صورت بزرگترین و عالی ترین ثروت ها، و ذخایر علم، و معرفت، و کتاب های مدوّن و مکتوب، مثل کافی و استبصار و تهذیب و من لایحضره الفقیه، و بالأخره بحار الأنوار، در اختیار ما قرار نداشت.

نقش محدّثین پس از ائمّه علیهم السّلام در حفظ آثار وحی، و رسالت پیامبر عظیم الشّأن خدا حضرت خاتم الأنبیاء صلّی الله علیه وآله و سلّم بیش از نقش هر قشر و صنفی است.

 تشویق اهل بیت  علیهمالسلام به حفظ و نشر احادیث

تشویق و توصیه به حفظ حدیث، و روایت و رساندن آن به دیگران، مورد عنایت خاصّ رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم بوده، و همان حدیث معروف در تأکید آن حضرت بر ضبط حدیث و روایت آن کافی است، که فرمود: «نَضَّرَ اللهُ عَبْداً سَمِعَ مَقَالَتِی فَوَعَاهَا وَ بَلَّغَهَا مَنْ لَمْ یَسمَعها فَکَم مِن حَامِلِ فِقْهٍ غَیرَ فَقِیهٍ وَ کَم مِن حَامِلِ فِقْهٍ إِلَی مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْه»  یعنی: خداوند با طراوت و شاداب و سرزنده قرار دهد بنده ای را که مقاله و گفتار مرا بشنود، و آن را حفظ و  نگاه بدارد، و به کسی که آن را نشنیده است، برساند. پس بسا حمل کننده فقهی که خود فقیه نباشد، و بسا حمل کننده و رساننده فقه به سوی کسی که از او فقیه تر باشد.

 در همه مسائل محتاج حدیث هستیم

خلاصه، در حلّ مسائل شرعی، و اسلامی، از اعتقادی و عملی و خداشناسی صحیح، و معرفت پیغمبر و امام، و احکام شرع و نظامات اسلام، در سیاست و اخلاق و مالیات و اقتصاد، همه مسلمانان محتاج به حدیث هستند، و مدیون محدّثین و بزرگانی هستند که حفظ آثار ائمّه علیهم السّلام را وجهه همّت قرار داده که گاه برای شنیدن یک حدیث، سفرها و راه های دور و دراز را طیّ می کردند، و عشق آنها به جمع آوری معارف اهل بیت علیهم السّلام موجب شد که در دوران هائی که نقل احادیث و علوم اهل بیت علیهم السّلام و اخذ آن، با خطرات بسیار بزرگ و حبس و شکنجه و قتل مواجه بود، این بزرگان فداکار، با استقبال از آن خطرات وحشتناک، وظیفه بسیار سنگین و حسّاس خود را در حفظ و روایت حدیث ادا کردند.

 نقل احادیث مورد ظلم تاریخی واقع شده است

تاریخ علم حدیث نشان می دهد که پس از رحلت پیغمبر اکرم صلّی الله علیه وآله و سلّم نظامات حاکم نخست با صورتی بسیار مرموز و زیر پوشش «حَسبُنا کتابُ الله»  و تعظیم از قرآن، نقل حدیث را ممنوع کردند، و یا اینکه در مصادره اموال حضرت فاطمه زهرا علیهاالسّلام حدیث موضوعی را دست آویز قرار دادند.

نقل احادیث را کاملاً زیر نظر گرفتند که از مسیر سیاستی که دارند خارج نشود، و کار به جایی رسید که در زمان معاویه، حتّی مثل ابن عبّاس در نقل حدیث آزاد نبود، و چنان که در کتب رجال عامّه نقل می نمایند، مثل حسن بصری که روایات مرسله ای از پیغمبر اکرم صلّی الله علیه وآله و سلم دارد، می گوید: همه را به واسطه علی بن ابی طالب علیه السّلام روایت دارم، ولی از ترس سیاست بنی امیّه از بردن نام علی علیه السّلام خودداری می کرد.

 اهل بیت علیهم السلام  حافظ دین از  تحریف  هستند

در اینجا نمی خواهیم از سیر حدیث، یا از لحاظ اثر سیاست های حکّام، خصوصاً بنی امیّه، و بنی عبّاس سخن بگوییم، ومواضع مؤثّر ائمّه دین علیهم السّلام را در احیاء سنّت پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلم، و تلاش اصحاب و شاگردان آن بزرگواران را شرح دهیم؛ فقط می خواهیم اشاره کنیم که مجاهدات ائمّه علیهم السّلام و حاملان علوم آنها تا امروز، سبب شده که این علوم بیکران که به وسیله صدها کتاب، و اصل و جامع حدیث، جمع آوری و حفظ شده، در دسترس ما و نسل های آینده مسلمانان قرار بگیرد.

شاگردان و روات حدیث از ائمّه علیهم السّلام که به تفاوت اوضاع و احوال از آنها نقل حدیث داشته اند، در مثل یک بخش از حیات امام جعفر صادق علیه السّلام تا چهار هزار نفر شمرده شده اند  که می توان گفت حتماً بیشتر از این رقم بوده اند.

ائمّه علیهم السّلام همه شاگردانی تربیت کرده، و علوم اسلامی را از تفسیر قرآن و فقه و غیرها به آنها تعلیم می دادند، و رشته حدیث از آن بزرگواران هیچ وقت منقطع نشده است، و چنان که تاریخ نشان می دهد یگانه چیزی که دین را از تحریف، و تغییر مصون داشته، و در برابر بدعت ها مقاومت کرده، و بطلان آنها را آشکار نموده، بعد از قرآن مجید، احادیث اهل بیت علیهم السّلام بوده است.

به طور مثال، بعد از رحلت رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلم هر چه از عصر آن حضرت، مسلمانان دورتر شدند، دست تصرّف نظامات و حکومت ها، و جیره خواران درباری آنها در احکام بیشتر می شد، تا حدّی که در همان ابتداء عصر صحابه، گفته می شد همه چیز از آنچه در عصر پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلم بود عوض شده است.

در برابر این وضع، همین که برای امام باقر و امام صادق علیهماالسّلام فرصت اظهار حقائق، و بیان احکام فراهم شد، چنان وارد میدان شدند که همه تحریفات، انکارها، و شبهه ها برطرف شد که حتّی امثال دیصانی و ابن ابی العوجاء از ملاحده، به حقّ اعتراف نمودند.

در عصر مأمون که برای مقاصد سیاسی خاصّ، و معارضه با قرآن و علوم اهل بیت علیهم السّلام، کتاب های فلسفه، ترجمه و نشر می شد، و مأمون، آن را تأیید و ترویج می کرد، افکار دینی به واسطه برخورد با اصطلاحات جدید در بسیاری متشنّج و متزلزل گردید، ولی ظهور شخصیت حضرت رضا علیه السّلام به آن صورتی که جهان اسلام را تحت تأثیر قرار داد، و مباحثات و احتجاجات آن حضرت با علماء فِرَق و اهل الحاد، عقاید اسلامی را، پابرجا و استوار ساخت.

 میزان و ملاک مقام افراد از نظر علمی این است

چنان که باید منزلت و مرتبت افراد را در علوم حقیقی که به مجموع آن علوم اسلامی و دین می گوئیم، از مقدار روایت آنها از ائمّه علیهم السّلام، و آگاهی از احادیث و علوم ایشان بدانیم که فرمودند: «إعرِفُوا مَنَازِلَ شِیعَتِنا عَلی قَدرِ رِوَایَتِهِم عَنَّا وَ فَهمِهِم مِنَّا؛  منزلت دوستان و پیروان ما را، به قدر روایتشان از ما و آگاهیشان درباره ما بشناسید.»

 کلام اهل بیت علیهم السلام  زیبائی بی نظیری دارد

زیبائی و نیکوئی، و دل پسندی سخنان اهل بیت علیهم السّلام است که اگر مردم به آن آشنا و آگاه شوند، به آنان گرویده، و از ایشان پیروی و متابعت می نمایند.

البتّه فصاحت و بلاغت کلام - که کلام خالی از تعقید، و کلمات وحشی، و دور از اذهان باشد، و رسا و به مقتضای حال گفته شده باشد- امتیازی است که سخنان آن بزرگواران، به آن آراسته است، و مخصوصاً خطبه هائی که در مناسبات و فرصت های مهمّ انشاء فرموده اند، در این جهت، بی نظیر است.

هم شخص پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلم در فصاحت و بلاغت بی نظیر بود که فرمودند: «أنَا أفصَحُ مَن نَطَقَ بِالضَّاد  بَیدَ  أنّی مِن قُرَیش» ؛ و هم امیرالمؤمنین علیه السّلام و حضرت زهراء علیهاالسّلام و حضرت امامین همامین حسنین و سایر ائمه علیهم السّلام و خواتین مکرّمه این خاندان، مثل حضرت زینب علیهاالسّلام همه در فصاحت و بلاغت کلام، در مقام اوّل قرار داشتند، و مقام اوّل مخصوص آنها بود، چنان که امیرالمؤمنین علیه السّلام در این کلام فصاحت بنیان می فرماید: «وَ إِنَّا لَأُمَرَاءُ الْکَلَامِ وَ فِینَا تَنَشَّبَتْ عُرُوقُهُ وَ عَلَیْنَا تَهَدَّلَتْ غُصُونُهُ»  ما فرمانروایان کلام هستیم، یعنی بر کلام، حاکم و مسلّطیم (به عکس برخی که کلام بر آنها حاکم و مسلّط است)، یا زمام سخن را به دست داریم، و چنان که می خواهیم، و شایسته و سزاوار است، آن را رهبری می نماییم ریشه های آن و شاخه های آن را.

صدها خطبه ، هزارها کلمات قصار و مواعظ، سخنان جامع و دعاهائی که از آن خاندان، از برکت حفظ روات و ضبط احادیث به یادگار مانده است، همه پس از کتاب خدا، در اوج فصاحت قرار دارد که نمونه بارز آن، نهج البلاغه، و کلام حضرت مولا علیه السّلام است که به حقّ در توصیف آن «کَلامُهُ دُونَ کَلامِ الخَالِقِ وَ فَوْقَ کَلامِ الْمَخْلُوقینَ»  گفته شده، و بزرگترین فصحاء اعصار در برابر آن فروتنی و خضوع خود، و عظمت آن را اظهار کرده اند، و هم چنین صحیفه سجادیه که به انجیل اهل بیت، و زبور آل محمّد علیهم السّلام نامیده شده است.

این زیبایی ها

و جاذبه های لفظی و ادبی قرآن و کلام رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم، و ائمّه طاهرین علیهم  السّلام البتّه بسیار مهمّ است، و همیشه سخن شناسان هر عصر و زمانی مجذوب آن بوده و خواهند بود، امّا ظاهراً در این حدیث، این سخن امام هشتم علیه السّلام که می فرماید: «فَإنَّ النَّاسَ لَو عَلِمُوا مَحَاسِنَ کَلامِنا لَاتَّبَعُونَا» نظر به مضامین سخنان ایشان؛ و محاسن معانی آنها دارد، زیرا آنچه موجب پیروی مردم؛ و عمل به گفتار آنان است، پیام های حیات بخش گفته ها، و سخنان ایشان است.

یک دنیا پند و هدایت سعادت بخش در احادیث است

احادیث شریفه، مشحون است از حکمت ها و پندها، و هدایت ها و ارشادات علمی و عملی، که جامع سعادت دنیا و آخرت، و متضمّن صلاح جسم و روح، و فرد و جامعه، و رستگاری همه است که نمونه ای از آن را در کتاب هایی، مثل تحف العقول، غرر الحکم، مکارم الأخلاق و نزهة النّاظر هر کس می تواند مطالعه نماید.

بسیاری از این احادیث، در ضمن یک جمله کوتاه، عالی ترین حکمت ها، و دستور العمل ها را در اختیار بشر قرار می دهند.

این احادیث نشان می دهند که آن بزرگواران، معماران حقیقی بنیاد خیر و سعادت بشر، و طبیبان واقعی ارواح و مربّیان آگاه جوامع انسانی هستند؛ و راهنمایی هایشان، همه مقبول عقل سلیم، و مطابق فطرت است.

این تعالیم، و این سخنان و هدایت ها، اگر در دسترس بشر قرار بگیرد، و انسان هایی که به حقیقت و صداقت راه جوی سعادت طلبند از آن آگاه شوند، همه، آنها را می پذیرند، و از آن پیروی می کنند، زیرا خواسته فطرت را عرضه می نمایند، مانند تشنه ای که جویای آب است.

فطرت بشریت، جویای این تعالیم و ارشادات است، و هیچ دلیلی بر درستی این تعالیم و حقانیت آنها، بهتر از خود آنها نیست:

یوســف کنعــانیم روی چــو ماهم گواست

هیــچ کـس از آفتاب، خطّ گـواهی نخواست

ســرو بلنــدم تو را راســت نشــانی دهم

خـوب تـر از قـد سـرو چیست نشانی راسـت

ای گـل گـل زارها! چیـسـت نشــان شــمـا

بوی که در مغزهاست، رنگ که در چشمهاست

 شأن یک راوی بالاتر از شأن هزارها عابد است

از این جهت در این روایت، امام رضا علیه السّلام، احیاء امر خودشان را، یادگرفتن و تعلّم سخنان آن بزرگواران، و یاد دادن آنها به مردم می دانند، و این کاری است که حافظان احادیث شریفه، و روایت کنندگان سخنان اهل بیت علیهم السّلام آن را انجام می دهند، و اجر و فضیلت فراوان دارد تا آنجا که شأن و مقام یک نفر روایت کننده حدیث از ائمّه علیهم السّلام افضل و بالاتر از شأن هزارها عابد می شود.

 برگزاری جلسات نقل احادیث در شیعه مرسوم بوده است

بر مبنای ایمان به این حقایق و فضایل بوده است، که در گذشته، جلسات روایت حدیث و نقل، و استماع و ضبط آن در بین شیعه بسیار بوده است، و در قرن دوم و سوّم، و چهارم هجری، مثل شهر قم مرکز، و مجمع محدّثین بسیار می شود، و اصناف مختلف، و صاحبان پیشه های گوناگون در این حلقه های روایت حدیث حاضر شده، و با قرائت، یا سماع احادیث از شیوخ، احادیث را به طور مسند فرا می گرفتند.

هم چنین در عصر امام صادق علیه السّلام در مسجد کوفه چهار صد نفر حلقه ی نقل حدیث از آن حضرت داشته، و همه «عن جعفر بن محمد الصّادق علیه السّلام» می گفتند.

امّید است نسل حاضر و حوزه های علمیه، در امر اهل بیت علیهم السّلام، و نشر و تبلیغ مکتب انسان ساز آنان، مشمول این دعای حضرت امام رضا علیه السّلام باشند./998/د101/ق