فضای منفوری که یک‌دفعه محبوب شد
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، فضای مجازی و نرم‌افزارها یکی از محصولات تکنولوژی به شمار می‌روند که روزانه میلیون‌ها نفر فعالیت‌های خود را در این بسترها انجام می‌دهند.
تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر فرهنگ
با شیوع کرونا استفاده از فضای مجازی آنقدر زیاد شد که نوعی زیست مجازی را پدید آورد و فرهنگ به عنوان یکی از عناصر این زیست بوم شکل گرفت که به گفته روح الله مؤمن‌نسب، رئیس مرکز آموزش سواد رسانه‌ای، افرادی که شبکه‌های اجتماعی را می‌سازند با افکار و اهداف خاصی هستند که هر فردی هم که از آنها استفاده کند، تحت تأثیر رفتارهای سازنده آن شبکه اجتماعی قرار خواهد گرفت. همچون اینستاگرام که اکنون به عنوان بستری برای جلوه کردن مورد استفاده قرار گرفته است.
مؤمن‌نسب معتقد است که افرادی از نرم‌افزاری استفاده می‌کنند، یعنی در آن جامعه زیست کرده و اگر فرهنگ آن در تضاد با فرهنگ ما باشد، کم کم رفتارها با آن هماهنگ می‌شود و ممکن است ناهنجارها به هنجار تبدیل شود.
افزایش استفاده از فضای مجازی با شیوع کرونا
وقتی کرونا موجب تعطیلی بسیاری از مشاغل، مدارس و دانشگاه‌ها شد و هنگامی که فضای مجازی در میان برخی از افراد، منفور و عامل مشکلات اجتماعی و فرهنگی به شمار می‌رفت، به یکباره فضای مجازی برای جبران قرنطینه، آموزش، کسب و کار و حرکت چرخ‌های اقتصادی و حتی ارتباطات و دورهمی‌ها مورد توجه قرار گرفت.
از همان زمان اقشار مختلف جامعه به سوی استفاده از این بستر روی آورند و با تغییر دیدگاه با این فضا همراه شدند؛ به طوری که در چند ماه اخیر با شیوع کرونا و تعطیلی مراکز آموزشی به صورت حضوری، فضای مجازی بستری برای آموزش از راه دور شد و نه تنها در ایران بلکه در بیشتر کشورها قشر نوجوان و جوان از طریق برنامه‌های فضای مجازی، فعالیت خود را ادامه دادند.
بر همین اساس، فضای مجازی که پیش از این به عنوان یک تهدید برای نسل جوان و حتی سایر افراد تلقی می‌شد، امروزه کابردی‌تر از گذشته شده و به نوعی شیوع کرونا موجب شد تا تهدیدها به فرصتی برای آموزش و استفاده صحیح از فضای مجازی تبدیل شود؛ تا جایی که با اعمال دورکاری، کسب و کارهای مجازی رونق گرفتند و با آموزش مجازی به جای آموزش حضوری در مدارس و دانشگاه‌ها، تحولی در این عرصه پدید آمد و رفتارهای جدیدی شکل گرفت.
کرونا، نگاه به فضای مجازی را اصلاح کرد/ فضای مجازی فقط رسانه نیست
عبدالکریم خیامی، رئیس کارگروه رسانه مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اتفاقاتی که با شیوع کرونا موجب شد تا فضای مجازی به عنوان فرصت تلقی شود، می‌گوید: در نگاه برخی از افراد و حتی مسؤولان، فضای مجازی به عنوان یک تهدید و آسیب تلقی می‌شد که با شیوع کرونا این نگاه، اصلاح و زوایای مثبت فضای مجازی جلوه‌گر شد.
وی می‌افزاید: برخی از صاحبان قلم و حتی افراد بانفوذ رابطه چندانی با فضای مجازی نداشتند، اما با شیوع کرونا به اجبار وارد فضای مجازی شدند. علاوه بر این، برخی افراد وقتی سخنی از فضای مجازی به میان می‌آمد، آن را مساوی رسانه می‌دانستند و کمتر دقت داشتند که فضای مجازی بستر و گویی جهان دومی است که گاهی از جهان اول هم بزرگ‌تر است.
در این فضا آموزش، امنیت و سایر امور تعریف شده و رسانه نیز بخشی از آن است. پس از کرونا مسؤولان و افراد به این درک رسیدند که فضای مجازی فقط رسانه نیست و این بستر در کنار آسیب‌ها، مزایایی نیز دارد که باید به آن توجه شود تا بتوان با کرونا زندگی کرد و از آموزش گرفته تا کسب و کار و امور روزانه و معیشت عقب نیفتاد.
کنار هم بودن را مدیون فضای مجازی هستیم
خیامی با اشاره به اینکه فضای مجازی ظرفیت خاموشی بود که از آن غافل بودیم، می‌گوید: کرونا این ظرفیت بالقوه را بالفعل کرد و نگاه آسیب‌پذیری فضای مجازی به فرصتی برای زندگی بهتر تبدیل شد. حتی افرادی که از فضای مجازی به عنوان جهنم یاد می‌کردند و آن را موجب گسست خانواده می‌دانستند، متوجه شدند که این فضا می‌تواند موجب پیوند دل‌ها و اتحاد خانواده هم شود.
البته در روز‌های اول شیوع کرونا به دلیل اینکه تمرین با هم بودن در زمان طولانی را نداشتیم، با مشکلاتی روبرو شدیم که کم کم با عادی شدن شرایط، سلامت خانواده‌ها تضمین شد. ما بخشی از کنار هم بودن را مدیون فضای مجازی هستیم که گفت‌وگوی جدید را به ما آموزش داد و اکنون به عنوان بستری برای درک متقابل در زندگی اجتماعی و خانواده شده است.
تحول رویکرد فضای مجازی در ایام کرونا/ مردم ناخواسته مجبور به استفاده از فضای مجاز شدند
همچنین محمد صادق افراسیابی، معاون امور محتوایی مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد با بیان اینکه استفاده از فضای مجازی اکنون به فرصتی تبدیل شده که فرهنگ ما را تحت تأثیر قرار داده و متحول کرده است، می‌گوید: فضای مجازی که پیش از این بیشتر با رویکرد سرگرمی مورد توجه بود، اکنون با شیوع کرونا به یک ابزار جدی و محوری برای گسترش کسب و کار و دانش افزایی مورد توجه واقع شده است و ناخواسته بسیاری از مردم از بستر و ظرفیتهای فضای مجازی برای آموزش و کسب و کار هم استفاده می‌کنند.
استقامت در برابر آموزش از راه دور با کرونا شکسته شد
وی با اشاره به اینکه در حوزه آموزش شاهد تحولاتی جدی هستیم، می‌افزاید: در گذشته برای آموزش در فضای مجازی حتی به عنوان مکمل، استقامت شدید می‌شد، اما با شیوع کرونا آموزش مجازی رونق گرفته و حتی پس از مهار کرونا می‌توان از این نوع آموزش به عنوان مکمل آموزش حضوری استفاده کرد.
افراسیابی با بیان اینکه کرونا باعث شد به فضای مجازی توجه بیشتری شود، می‌گوید: فضای مجازی در کنار فضای حقیقی معنا پیدا می‌کند. البته در کنار مزایای فضای مجازی، نباید از تهدیدهای آن نیز غافل شویم. بر همین اساس اکنون که دانش آموزان برای آموزش از راه دور تبلت و گوشی‌های هوشمند دارند، باید استفاده از آنها مدیریت شود و خانواده‌ها به عنوان دروازه‌بان، با افزایش سواد رسانه‌ای اجازه استفاده از هر برنامه و بازی را نداده و حتی در استفاده از برنامه‌های داخلی برای کودکان برنامه‌ریزی کنند.
فضای مجازی ذاتا ضدفرهنگ نیست/ عضو جدید خانواده همزمان با شیوع کرونا
البته تهدیدهایی نیز همچنان در فضای مجازی ظهور کرده که گاهی موجب نگرانی در تغییر سبک زندگی و فرهنگ کشورمان و همچنین لزوم ایجاد بستری ایمن در فضای مجازی شده است.
خسرو سلجوقی، کارشناس فناوری اطلاعات نیز با بیان اینکه باید تعریف دقیقی از فرهنگ ارائه دهیم، اما نباید فراموش کنیم که فضای مجازی ذاتا ضدفرهنگ نیست، می‌گوید: باید استفاده صحیح از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را اکنون که با کرونا دست و پنجه نرم می‌کنیم و فضای مجازی عضو جدیدی از خانواده ما شده است، آموزش دهیم، چرا که شیوه استفاده از این بستر برای ما فرهنگ یا ضدفرهنگ بودن را مشخص می‌کند.
وی با اشاره به لزوم کاربردی شدن محتواها در فضای مجازی می‌افزاید: نهضت تولید محتوا باید فعال شود و همانطور که آموزش دانش آموزان در فضای برنامه‌ای همچون شاد دنبال می‌شود، به فکر تولید محتوای قوی و حتی شبکه اجتماعی مناسب برای هر قشری باشیم.
اما متأسفانه نه تنها مردم، بلکه بسیاری از مسؤولان به دلیل فقر سواد رسانه‌ای و آگاهی نداشتن از مزایای فضای مجازی، آن را چندین سال به حاشیه رانده و اکنون با شیوع کرونا که مجبور به استفاده از آن هستند، همچنان آگاهی لازم درباره نحوه استفاده صحیح از آن را ندارند تا به دیگران هم آموزش دهند. این خلأ باید با محتوای متناسب با فرهنگ ایرانی اسلامی پر شود تا اکنون که استفاده از فضای مجازی توسعه یافته است، شاهد بروز مشکلات نشویم.