معناشناسی واژه عذاب در قرآن کریم با تأکید بر روابط همنشینی و جانشینی

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، خانم نوش آفرین مرسلی از مؤسسه آموزش عالی معصومیه استان بوشهر به تشریح اثر برگزیده خود در جشنواره علامه حلی با عنوان «معناشناسی واژه عذاب در قرآن کریم با تأکید بر روابط همنشینی و جانشینی» پرداخت و اظهار داشت: این مقاله در فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش های ادبی ـ قرآنی دانشگاه اراک نیز چاپ شده است.

وی با بیان این که در این مقاله معناشناسی واژه عذاب در قرآن کریم مورد توجه قرار گرفته است، افزود: طبق پژوهش انجام شده مشتقات مختلف ریشه «ع ذ ب» 373 مرتبه در قرآن کریم، در ساحت های متفاوت استعمال شده است.

برگزیده جشنواره علامه حلی از استان بوشهر با اشاره به این مطلب که افعال عذاب در قرآن کریم همه از باب تفعیل آمده و در مورد عذاب های دنیوی و اخروی به کار رفته است، ادامه داد: واژه عذاب در قرآن کریم در ترکیب های وصفی با اوصافی چون «الیم، شدید، عظیم، مهین، واصب و نکر» و در ترکیب های اضافی با کلماتی مانند «نار، جهنم، سعیر و اکبر همنشین شده است.

وی بیان داشت: هم نشین های یک واژه در واقع به نوعی مؤلفه های معنایی یک واژه به حساب می آیند که به مطالعه دقیق تر واژه کمک می کنند.

خانم مرسلی در ادامه به پربسامدترین همنشین‌ها و جانشین‌های واژه عذاب در قرآن کریم اشاره کرد و گفت: طبق بررسی صورت گرفته پربسامدترین همنشین‌ها کلماتی همچون کفر، ضلالت، کبر، کذب، ظلم و نفاق هستند و پربسامدترین جانشین های واژه عذاب در قرآن کریم را نیز کلماتی چون عقاب، حبط، جزاء، نار و خسر تشکیل می دهند.

چکیده مقاله خانم مرسلی

دانش معنا‌شناسی مطالعۀ علمی معنا است که به تحلیل معنا‌ی واژه‌ها با توجه به نظام معنایی آن می‌پردازد‌. از مهم‌ترین راه‌هایی که امروزه در علم معناشناسی مورد توجه ادب‌پژوهان واقع شده، تکیه بر روابط هم‌نشینی و جانشینی است؛ زیرا از طریق شبکه معنایی با بررسی واژگان در سیاق آیات می‌توان به معنای دقیقی از واژه دست یافت. واژۀ «عذاب» یکی از پر‌‌بسامد‌ترین واژگان قرآنی محسوب می‌شود.

در پژوهش حاضر در پی آن هستیم به این سؤال پاسخ دهیم که مهم‌ترین هم‌نشین‌ها و جانشین‌های واژۀ عذاب چیست؟ با نگاهی معنا‌شناختی بر محور هم‌نشینی و جانشینی می‌توان گفت که این واژه در قرآن کریم بر محور هم‌نشینی با واژگانی چون «کفر»، «ظلم»، «کبر»، «نفاق» و ... هم‌نشین شده است که این عوامل زمینه‌ساز عذاب می‌شوند. در محور جانشینی نیز با واژگانی چون «خسر»، «حبط»، «عقاب»، «نار»، «جزاء» و ... دارای هم‌معنایی نسبی است که هرکدام به‌نوعی، عذاب را نشان می‌دهند.

هدف از پژوهش حاضر بررسی واژۀ «عذاب» با روش توصیفی- تحلیلی، مطالعات واژه‌‌شناسانه و تحلیل از طریق هم‌نشینی واژه‌ها و جانشینی است؛ بنابراین پس از انتخاب واژۀ محوری «عذاب»، نخست هم‌نشین‌های پر‌‌بسامد این واژه تعیین و سپس بر اساس هم‌نشین‌ها به جانشین‌های این مفهوم پرداخته می‌شود./1350/د101/ف