نگاه به سیره فرهنگی و سیاسی مؤسس نهضت بزرگ علمی

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، دوران امامت امام محمد باقر(ع) در شرایطی بود که کج‌اندیشی‌های زیادی بر جامعه فرهنگی و سیاسی سایه انداخته بود. امام برای مقابله با این اوضاع از روش‌های گوناگونی بهره بردند تا اسلام ناب محمدی و آموزه‌های قرآن کریم را به مردم یادآوری کرده و فرهنگ اسلام اصیل را در جامعه نهادینه کنند.

یکی از مهم‌ترین اقدامات آن حضرت را می‌توان در راه‌اندازی دانشگاه بزرگ اسلامی مشاهده کرد که ثمره آن تربیت و پرورش چهره‌های بزرگ دینی و شیعی مانند زراره بن اعین یا ابان بن تغلب است؛ چهره‌ها و شخصیت‌های مهمی که فقه، تفسیر قرآن، عرفان اسلامی و بسیاری از آموزه‌های دیگر را در مکتب امام محمدباقر علیه السلام آموختند. این دانشگاه بزرگ شیعی زمینه‌ای بود که امام صادق علیه السلام نیز شیوه و منش پدر بزرگوار خود را ادامه دادند و علوم اسلامی را در جغرافیای آن زمان و بلکه در طول تاریخ گسترش دادند.

در گفت وگویی که با دکتر فاطمه سلیمانی، استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس اسلامی، انجام داده به بررسی اوضاع فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دوران امامت امام محمدباقر علیه السلام و روش‌های آن حضرت در تبیین و گسترش آموزه‌های اسلامی پرداخته است.

آن طور که این محقق اسلامی توضیح می‌دهد، وقتی سیره و سبک زندگی ائمه اطهار علیهم السلام را مرور می‌کنیم متوجه می‌شویم که هر یک از آن بزرگان در دوران خاصی قرار داشتند و به تناسب شرایط حاکم بر جامعه زمان خود، روش خاصی برای مقابله در پیش می‌گرفتند.

چنانکه در دوران امام حسین علیه السلام ضرورت پیدا کرده بود که امام قیام مسلحانه کنند. در این راستا امام محمدباقر علیه السلام هم بنا بر شرایط و اوضاعی که در جامعه مشاهده می‌کردند، روش‌های گوناگونی برای مقابله با ظلم بنی‌امیه و ترویج و تبیین آموزه‌های اسلامی انجام می‌دادند. گاهی لازم بود که آن حضرت به تربیت شاگردانی بپردازند و آنها را به مناطق گوناگون در سرزمین اسلامی بفرستند تا از این طریق آموزه‌های اسلامی در جامعه و در شهرها و روستاها و سرزمین‌های دورتر از مدینه ترویج پیدا کند. در این شرایط مشاهده می‌کنیم که آن حضرت دانشگاه عظیم شیعی و اسلامی را راه‌اندازی کردند که ثمرات و برکات بسیار زیادی داشته است. گاهی لازم می‌دیدند که به طور جدی و علنی با حاکمان غاصب و ظالم زمان خود مقابله کرده و از آنها علناً انتقاد کنند تا مردم متوجه عدم مشروعیت حکومت آنها بشوند. چنانکه در حدیثی از آن حضرت می‌خوانیم که فرموده‌اند: «بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسَةِ أَشْیَاءَ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایَة.» به این معنا که: «اسلام بر پایه پنج چیز بنا نهاده شده است: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت.» در این باره زراره که از شاگردان آن حضرت بود سؤال کرد: «در بین این پنج مورد کدام‌یک افضل است و بر دیگر موارد ارجحیت دارد؟» امام علیه السلام فرمودند: «الْوَلَایَةُ أَفْضَلُ لِأَنَّهَا مِفْتَاحُهُنَّ وَ الْوَالِی هُوَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِن» به این معنا که: «ولایت از همه آنها برتر است به این علت که کلید آنهاست و والی (امام) راهنمایی کننده بر آنها است.»

اوضاع فرهنگی دوران امامت امام محمدباقر

دوران امامت امام محمدباقر علیه السلام در شرایطی بود که اوضاع فرهنگ اسلامی با مشکلاتی از سوی حکومت مواجه شده بود. به همین دلیل بوده که امام تلاش و کوششی جدی و مصمم داشتند تا نهضت بزگی در زمینه علوم و معارف دینی به راه انداختند. به طوری که این جنبش دامنه‌دار با تأسیس و بنیانگذاری دانشگاه وسیع و مهم اسلامی انجامید که در دوران امام صادق علیه السلام اوج شکوفایی خود را تجربه کرد.

امام محمدباقر علیه السلام در دوران امامت خود نهضت علمی را طرح‌ریزی و راه‌اندازی کردند که تا ائمه بعدی ادامه داشت. هرچند که در آن زمان شرایط و اوضاع نامناسبی در عرصه فرهنگی جامعه حاکم شده بود ولی امام با سعی زیاد این نهضت بزرگ را راه‌اندازی کردند و شاگردان زیادی را تربیت و رشد دادند. به این صورت دانشگاه بزرگی که امام محمدباقر علیه السلام راه انداختند تا آنقدر عظیم بود که امروز ما آثار شاگردان آن حضرت را هم در دست داریم و از احادیثی که نقل کرده‌اند استفاده می‌کنیم.

به عبارت دیگر نهضت بزرگ علمی که در دوران امام صادق علیه السلام شاهد آن هستیم، حاصل تلاشی است که اساس آن در دوران امام محمدباقر علیه السلام پایه‌ریزی شد.

به این صورت بود که امام محمدباقر علیه السلام در دوران امامت خود درس‌های دینی را برقرار کردند و با طرق گوناگون با هر نوع کج‌اندیشی در دین مبارزه کردند و درصدد از بین بردن چالش‌های علمی و فرهنگی، پایه‌ریزی اصول ناب اسلامی با تکیه بر آیه‌های قرآن کریم و سیره پیغمبر اسلامی صلی‌الله علیه و آله برآمدند. حتی موضوعات فقهی و اعتقادی از منظر قرآن را مورد بررسی و تحلیل قرار دادند و به این صورت جنبش عظیمی به راه انداختند که نتیجه آن پرورش و ظهور دانشمندان و فرهیختگان علمی بود که آثار مبارک آن تا به امروز باقی مانده و به دست ما رسیده است./998/