«ظرفیت‌شناسی تعاملات فرهنگی جهان اسلام در فضای مجازی با محوریت جهان عرب»

دبیر علمی کنگره جهانی محبان اهل بیت(ع) در ابتدای این نشست، یکی از مشکلات موجود در عرصه ارتباطات فرهنگی میان ایران و جهان عرب را نبود پل ارتباطی فرهنگی مناسب بین آن دو دانست وگفت: راه‌کار حل این مشکل، ایجاد تشکیلاتی در جهت تربیت افراد متخصص برای ترویج گفتمانی، تغییر فکر، ذهنیت و علایق روحی کاربران عرب است.

وی افزود: در عرصه فعالیت در فضای مجازی ما به کسانی نیاز داریم که دارای سه ویژگی باشند:

1. مبلغ دینی باشند؛
2. عنصر فکری مطلوب شمرده شوند؛
3. دارای مهارت بهره‌برداری از فضای مجازی باشند.

حجت‌الاسلام والمسلمین غریب‌رضا در ادامه به بررسی ظرفیت تمدنی جهان عرب روی آورده، به دو دوره از جنبش‌های اسلامی دوران‌های گذشته اشاره کردند: 1. جنبش بازگشت به خود. از سردمداران این جنبش می‌توان به سید جمال الدین اسدآبادی اشاره کرد که برای آگاهی مسلمانان از ظرفیت‌های درونی خویش و استفاده از آن در جهت رشد و پیشرفت تلاش وافری کرد.
2. جنبش‌های اسلامی معاصر. این جنبش‌ها افزون بر دارا بودن بازگشت به خود و تکیه بر ظرفیت‌های معارف اسلامی، در جهت ساختارسازی سیاسی نیز قدم برداشته‌اند. برای نمونه می‌توان به سردمداری «اخوان‌المسلمین» و حزب «التحریر» برای تحقق این اهداف اشاره کرد.

وی با ذکر مطلبی از رهبر معظم انقلاب، به ظرفیت بالای تمدنی جهان عرب اشاره کرد و گفت: رهبری در کتاب شرح اسم می نویسند: «من از کتاب مالک بن نبی برای نوشتن مانیفست اسلامی حکومت و تمدن استفاده کردم.» یعنی ابتدا مطالعه کامل کرده و از ظرفیت این کتاب استفاده کرده و سپس به تبیین 5 مرحله برای رسیدن به تمدن اسلامی پرداخته‌اند. البته ناگفته نماند تجربه میدانی رهبر انقلاب نیز در دوران انقلاب و پس از آن نقش به‌سزایی در تبیین ساختار تمدنی اسلام ایفا کرد.

رئیس موسسه گفتگوی دینی برای وحدت، عدم پذیرش انقلاب اسلامی از سوی جهان عرب را ناشی از دو عامل دانست و گفت: 1. حساسیت مردم منطقه نسبت به کلمه «صدور انقلاب». تأکید بر این کلمه در سخنرانی برخی افراد، سبب برانگیخته شدن حساسیت آن‌ها شده به گونه‌ای که احساس می‌کنند جمهوری اسلامی درصدد تسلط فرهنگی و دینی بر کشورهای عرب است؛ در حالی که رهبر انقلاب فرمودند ما با انقلاب سال 1357 انقلاب را صادر کردیم و خود حرکت انقلابی امام خمینی(ره) بهترین راه برای صدور انقلاب بود.
2. عدم تبیین درست تاریخ، شخصیت‌ها، آسیب‌ها، مبانی فکری انقلاب اسلامی برای مردم عربی منطقه. اگر ما این موارد را به درستی برای مخاطبین خود تبیین کنیم قطعا آن‌ها هم پذیرش بهتری خواهند داشت. برای نمونه می‌توان به ترجمه کتاب‌های دفاع مقدس به زبان عربی جهت تبیین شخصیت شهدا، دفاع مقدس و ارزش‌های اصیل اسلامی برای مخاطبان کشورهای عراق و لبنان اشاره کرد. این ترجمه‌ها بر نسل جدید جوانان عراق و لبنان اثر گذاشته است به‌گونه‌ای که حتی خانواده افرادی که در جنگ ایران و عراق کشته شده‌اند نیز به این مطالب علاقه‌مند شده‌اند. جریان‌سازی در این حوزه به شکل محدود صورت گرفته است.

وی در پایان به ارزیابی ظرفیت‌های موجود در جهان عرب برای ایجاد گفتمان وجریان‌سازی پرداخت و به شش مورد اشاره کرد: اول" مناسبت‌های اسلامی مشترک بین مسلمانان. مانند ایام حج، اربعین و انتشار کتاب‌های مرتبط با ائمه(ع) در سالگرد ولادت یا شهادت ائمه(ع). این مناسبت‌ها بهترین بستر برای تبادل مطالب و معارف مشترک بین مذاهب مختلف اسلامی است، البته باید بدین نکته توجه داشت که نباید در بیان معارف به مطالب اختصاصی شیعه پرداخت، چرا که سبب موضع‌گیری و عدم پذیرش می‌شود. بیان مشترکات که بسیار هم هستند بهترین راه است.
دوم: جریان تصوف اهل سنت. متأسفانه از این حوزه غفلت شده است. علت اهمیت این جریان جنبه عرفانی ـ سیاسی آن‌ها است. کسانی در تونس و لیبی حضور داشتند که افزون بر مسلک عرفانی، سیاست را نیز جزو زندگی و برنامه‌های خود قرار داده بودند. غفلت از این جریان سبب شد که سیاست‌مداران غربی در جهان معاصر با غفلت مسلمانان از سیاست در عرصه سیاسی وهابیت و داعش را به‌وجود بیاورند، در حالی که شیعه و تصوف رابطه نزدیکی با یکدیگر دارند و امکان بهره‌برداری از این ظرفیت به نحو مطلوب امکان داشت. نکته مهمی که در باید این‌جا متذکر شد این‌که نگاه شیعه به علمای تصوف مثل ابن عربی باید اصلاح شود. بسیاری از مریدان ابن عربی با تبیین درست اعتقادات او شیعه شده‌اند و همین ظرفیت خوبی است در جهت جریان‌سازی، زیرا همگی فعالان متصوفه دارای سایت و صفحه و شبکه اجتماعی هستند.

سوم: ظرف مستبصرین (نوشیعیان): متأسفانه با غفلت از روشنگری و تبیین درست اعتقادات شیعه امامیه آن‌ها به جریان‌های انحرافی شیعی مانند اللهیاری و شیرازی تمایل پیدا کرده‌اند.

چهارم: جریان‌های سیاسی. مانند طرفداران جمال عبد الناصر رئیس جمهور اسبق مصر و کمونیست‌های مسلمان که در حوزه مبارزه سیاسی و اقتصادی نگاه کمونیستی دارند ولی ملتزم به نماز و روزه است. از این جریان هم می‌توان استفاده مطلوبی برد.

پنجم: نواندیشی دینی (لیبرالیسم دینی). البته باید دقت کرد از خطوط قرمز مذهبی خود عبور نکنیم. کتاب‌هایی در نقد پلورالیسم، هرمنوتیک وتاریخ‌مندی دین نگاشته شده است که بستر مناسبی برای بیان نظرات شیعه و آگاه نمودن مخاطبان عرب زبان دارد.

ششم: ظرفیت فرهنگ عمومی. این ظرفیت هیچ حساسیت دینی و مذهبی را برنمی‌انگیزد، مانند استفاده از هنر در عرصه موسیقی، فیلم‌سازی و آشپزی.