غدیر؛ عید اکمال دین

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، عید غدیر تنها نه به عنوان واقعه ای تاریخی، بلکه باید آن را روز اسلام خواند چرا که در این روز خداوند فرمود «الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا» و پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) بر بزرگداشت و شادمانی در این روز تأکید فرمودند.

از روز غدیرخم به عنوان عیدالاکبر یاد کردند؛ بدان جهت که در این روز نه تنها حضرت علی(ع) به عنوان جانشین پیامبر(ص) تعیین می شود، بلکه حضرت محمد(ص) بنا به امر الهی، اسامی جانشینان پس از خویش که همگی از نسل حضرت زهرا(س) و علی(ع) بودند را معرفی کرده و مژده ظهور حضرت مهدی(عج) را در آخرالزمان می دهد.

بدون شک واقعه غدیر نقش سرنوشت سازی در تعیین مسیر آینده اسلام داشته است. واقعه ای که طی آن پیامبر اسلام(ص) مهمترین ماموریت خود را به انجام رساند. ماموریتی که انجام آن مساوی بود با تبلیغ رسالت، و کوتاهی از آن به منزله از بین رفتن زحمات چندین ساله پیامبر اکرم(ص) وبی نتیجه ماندن فداکاریهای مسلمانان صدر اسلام، بود. ماموریتی که در آن پیامبر اکرم (ص) به طور رسمی نه تنها جانشین خود که جانشینان پس از خویش را یک به یک به نام از امام علی و امام حسن و امام حسین علیهم السلام و ۹ امام دیگر که از نسل اباعبدالله الحسین(ع) بودند را معرفی کردند.

معنای غدیر

غدیردرلغت به معنای آبگیر است؛ گودالی در بیابان که آب باران در آن گرد آید. در میان راه دو شهر بزرگ دنیای اسلام، مکه و مدینه، محلی است به نام «جُحفه» که در زمان رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، کاروانیان حج گذار در آنجا از هم جدا می شدند و به طرف دیار خود می رفتند. در این محل، غدیر خم جای دارد. علت نام گذاری این غدیر به خم، آن است که آبگیر آنجا به شکل خُمِ رنگرزان بوده و برخی قبایل صحرایی، گاه جامه های رنگ کرده خود را در این آبگیر می شسته اند. (معجم مقائیس اللغة، محقق و مصحح: هارون، عبدالسلام محمد، ج 4، ص 413)

غدیر؛ تداوم خط نبوت

واقعه غدیر خم که در آخرین سال زندگی رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله رخ داد و در آن علی علیه السلام به جانشینی آن حضرت صلی الله علیه و آله برگزیده شد، حادثه ای تاریخی نیست که در کنار دیگر وقایع بدان نگریسته شود. غدیر تنها نام یک سرزمین نیست؛ یک تفکر است. غدیر، نشانه و رمزی است که از تداوم خط نبوت خبر می دهد. غدیر، نقطه تلاقی کاروان رسالت با طلایه داران امامت است. آری، غدیر خم یک سرزمین نیست؛ چشمه ای است که تا پایان هستی می جوشد؛ کوثری است که فنا برنمی دارد؛ و افقی است بی کرانه و خورشیدی است عالم تاب.

حدیث غدیر خم یقینی است

واقعه غدیر خم، یکی از مسلّم ترین مسائل تاریخ اسلام است و صدها دانشمند از آن یاد کرده اند؛ مانند ابوریحان بیرونی و خواجه نصیرالدین طوسی. فیلسوف معروف، فارابی نیز بر همین اساس، به تحلیل فلسفه «امامت» پرداخته است. ابن سینا نیز به موضوع نص (حدیث صریح غدیر)، در کتاب شفا اهمیت داده است، و آن را بهترین راه برای تعیین جانشین دانسته است. گذشته از علمای بزرگ شیعه که همه موثّق اند و حجت، ده ها و ده ها دانشمند و محدث و مورّخ و مفسر از اهل سنت نیز حدیث غدیر و واقعه آن را نقل کرده اند؛ مانند طبری و ابن اثیر و احمد حنبل.

و اگر پس از درگذشت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به سفارش های روز غدیر و موارد مکرر دیگری که پیامبر صلی الله علیه و آله، علی علیه السلام را پیشوا معرفی فرموده بود عمل کرده بودند، اسلام جهان گیر می شد و دین خدا بشریت را به راه می آورد و عدالت و دادگری، آفاق تا آفاق گیتی را می گرفت. از اینجاست که همه هوشمندان تاریخ بشر که به گونه ای ازاین واقعه آگاهی یافته اند، از انحرافی که پس از رحلت پیامبر پیش آمد، اظهار تأسف کرده اند؛ از این جمله است ولتر، فیلسوف مشهور فرانسوی. وی تأسف خویش را چنین اظهار کرده است: «آخرین اراده محمد انجام نشد؛ او علی را به جای خود منصوب کرده بود. . . ».

غدیر، اکمال دین

ما در تاریخ پیامبر(ص) و شادی های آن، روزی را نمی یابیم که پیامبر گفته باشد: «به من تبریک بگویید»، حتّی روز ازدواجش و روز هجرتش از مکّه به مدینه و رهایی از چنگال مشرکان و روز فتح مکّه و پیروزی مسلمانان؛ ولی روز غدیر مکرّر می فرمودند: «به من تبریک بگویید»؛ زیرا پیامبر(ص) عظمت این روز را به خوبی درک می کرد و از شرافت این خاطره و برتری داشتن این عید بر سایر اعیاد آگاه بود.

بر همین اساس پیامبر(ص) فرمودند: «روز عید غدیر خم بهترین اعیاد امّت من است و آن روزی است که خداوند تعالی به من فرمان داده با منصوب کردن علیّ بن ابی طالب به عنوان رهبری که امّتم پس از من به وسیله او هدایت می یابند؛ آن روز را یاد کنیم. آن روزی است که خدا دین را در آن روز کامل و نعمت را تمام گردانید و اسلام را به عنوان یک دین برای مردم پسندید. »( امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج 1، ص 283. )

پیامبر(ص) در این حدیث، اوّلاً: روز غدیر را یک عید اسلامی جاوید در ردیف سایر اعیاد اسلامی اعلام کرده؛ ثانیاً: عید غدیر را مطلقاً برتر از اعیاد اسلامی شمرده است.

پس از رحلت پیامبر(ص)، خود امیرالمؤمنین(ع) نیز روز غدیر را به عنوان یک عید اسلامی تلقّی کردند (روزی که قدرت به دست آن حضرت آمد) و در سالی که روز غدیر با جمعه مصادف بود، خطبه ای ایراد نمودند و در ضمن آن فرمودند:

«خداوند بزرگ برای شما، گروه مؤمنان، دو عید بزرگ که قوام هریک به دیگری است، قرار داده تا احسانش را نزد شما کامل گرداند و شما را به راه هدایت، آگاه و مطلّع کند. . . از این رو جمعه را مرکز تجمّع برای پاکسازی گذشته ها قرار داده است. . . بنابراین هیچ توحیدی را جز بر اساس اعتراف به رسالت پیامبر نمی پذیرد و هیچ آیینی را جز توأم با ولایت کسی که به ولایت او فرمان داده است، قبول نمی کند و اسباب اطاعت او جز با تمسّک به ریسمان او و ریسمان اهل ولایت او منظّم نمی گردد، بنابراین در روز غدیر آنچه را که بیانگر اراده اش در مورد برگزیدگانش بود، بر پیامبرش نازل فرمود و او را به تبلیغ آن و ترک هم نشینی با منحرفان و منافقان و بی اعتنایی به آنان مأمور ساخت و ضامن نگهداری او از شرّ آنان شد. »

آنگاه حضرت امیر(ع) مردم را به اجرای مراسم عید دعوت نمود و فرمودند:

«خدا شما را رحمت کند، پس از پایان یافتن اجتماعتان، به سوی توسعه بر زن و فرزند و نیکی با برادران و شکر نعمت های الهی بازگردید و همه با هم مجتمع باشید تا خدا یگانگی شما را حفظ کند و با یکدیگر نیکی کنید تا خدا الفت و دوستی و صداقت شما را نگه دارد و به یکدیگر هدیه دهید؛ همان گونه که خدا پاداش شما را در این روز، چند برابر اعیاد گذشته یا اعیاد آینده - جز در موارد مثل آن - قرار داده است. نیکی در این روز (یعنی: روز عید غدیر) ثروت را زیاد و عمر را افزون می کند و مهربانی به یکدیگر باعث رحمت و عطوفت خداوند است. با سعی و کوشش خویش و در حدّ توانایی خود، از آنچه خدا به شما بخشیده، برای برادران و زن و فرزندانتان آماده کنید و شادی را در میان خود آشکار سازید و با گشاده رویی با یکدیگر برخورد کنید. » (الغدیر، ج 3، ص 284؛ طوسی، محمّد بن حسن، مصباح المجتهد، ص 524)

بعد از حضرت علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) نیز روز غدیر را زنده نگاه می داشتند و هر سال، آن روز را به عنوان عید تلقّی می کردند. آنان با کمال مسرّت و شادی، برای قبول تهنیّت و تبریک شاد باش جلوس می نمودند، به وسیله نماز و روزه و دعا به خدا تقرّب می جستند و در نیکویی و احسان و اطعام تأکید می نمودند تا شکر نعمت خدا را در چنین روزی که امیرالمؤمنین(ع)، به خلافت و امامت منصوب شده، به جای آورده باشند. آنها در این روز صله رحم می کردند و خانواده خویش را در وسعت ارزاق قرار می دادند و به ملاقات برادران می رفتند و شیعیان خود را نیز به تمام این کارها دعوت می نمودند. (الموسوی العاملی، السیّد عبدالحسین شریف الدّین، المراجعات، ص 197)

غدیر از منظر مقام معظم رهبری

یکی از دغدغه رهبر معظّم انقلاب در مناسبت‌های مختلف، رمزگشایی از واقعیت واقعه غدیر خم و کنکاش در زوایای مختلف آن بوده است که با شناخت عمیق، دقیق و موشکافانه ایشان از این واقعیت مهم تاریخ اسلام، به تبیین برخی از درس‌ها و نکات راهبردی این واقعیت مسلم تاریخ در بیانات ایشان می‌پردازیم:

1ـ غدیر مسأله اسلامی نه فرقه‌ای

غدیر یک مسأله اسلامی است؛ یک مسأله فقط شیعی نیست. در تاریخ اسلام، پیامبر اکرم یک روز سخنی بر زبان رانده و عملی انجام داده است که این سخن و این عمل، از ابعاد گوناگون دارای درس و معناست. نمی‌شود ما بگوییم که از غدیر و حدیث آن، فقط شیعه استفاده کند؛ اما بقیه مسلمانان از محتوای بسیار غنی‌ای که در این کلام شریف نبوی وجود دارد و مخصوص یک دوره هم نیست، بهره نبرند. )12/12/1380 بیانات در دیدار زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی)

2ـ امامت مدل مطلوب الهی برای اداره جامعه

امامت، یعنی همان اوج معنای مطلوب اداره جامعه در مقابل انواع و اقسام مدیریّت‌های جامعه که از ضعف‌ها و شهوات و نخوت و فزون‌طلبىِ انسانی سرچشمه می‌گیرد. اسلام شیوه و نسخه امامت را به بشریّت ارائه می‌کند؛ یعنی این که یک انسان، هم دلش از فیض هدایت الهی سرشار و لبریز باشد، هم معارف دین را بشناسد و بفهمد - یعنی راه را درست تشخیص دهد - هم دارای قدرت عملکرد باشد - که «یا یحیی خذ الکتاب بقوّة» - هم جان و خواست و زندگی شخصی برایش حائز اهمیت نباشد؛ اما جان و زندگی و سعادت انسان‌ها برای او همه چیز باشد؛ که امیرالمؤمنین در کمتر از پنج سال حکومت خود، این را در عمل نشان داد. شما می‌بینید که مدّت کوتاهِ کمتر از پنج سال حکومت امیرالمؤمنین، به عنوان یک نمونه و الگو و چیزی که بشریّت آن را هرگز فراموش نخواهد کرد، در طول قرن‌ها همچنان می‌درخشد و باقی مانده است. این نتیجه درس و معنا و تفسیر واقعه غدیر است. (122/12/1380 بیانات در دیدار زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی)

3- ضرورت صفا و معنویت و تقوا در مدیریت کشور

غدیر خم، برای کسانی که اهل معنا و معنویت و درک حقایق‌اند، درس‌های فراوان و بی‌نهایت و فوق‌العاده‌ای دارد. برای ما نیز، درس صفا و معنویت و تقوا در مدیریت کشور و همه‌ بازوهای گرداننده و اجرایی دارد. ما باید این درس را از غدیر بگیریم و مطمئناً در این راه، دست قدرت الهی، کمک و پشتیبان ماست. اراده‌ الهی بر این است که در این برهه از زمان، ان‌شاءاللَّه کلمه‌ حق پیروز بشود و اسلام جایگاه برجسته‌ خودش را در دنیا پیدا بکند و این تلاش‌های دشمنان هم، به جایی نخواهد رسید. (20/04/1369 بیانات در دیدار کارگزاران نظام)

4- تعیین بهترین و کامل‌ترین فرد به عنوان حاکم اسلامی

پیغمبر، در قضیه غدیر، کسی را در مقابل چشم مسلمانان و دیدگان تاریخ قرار دادند که از ارزش‌های اسلامی، به طور کامل برخوردار بودند. یک انسان مؤمن؛ دارای حدّ اعلای تقوا و پرهیزکاری؛ فداکار در راه دین؛ بی‌رغبت نسبت به مطامع دنیوی؛ تجربه شده و امتحان داده در همه میدان‌های اسلامی: میدان‌های خطر؛ میدان‌های علم و دانش؛ میدان قضاوت و امثال اینها. یعنی با مطرح شدن امیرالمؤمنین علیه‌الصّلاةوالسّلام به عنوان حاکم و امام و ولىّ اسلامی، همه مسلمانان در طول تاریخ باید بدانند که حاکم اسلامی، باید فردی در این جهت، با این قواره‌ها و نزدیک به این الگو و نمونه باشد. پس، در جوامع اسلامی، انسان‌هایی که از آن ارزش‌ها نصیبی ندارند؛ از فهم اسلامی، از عمل اسلامی، از جهاد اسلامی، از انفاق و گذشت، از تواضع و فروتنی در مقابل بندگان خدا و آن خصوصیّاتی که امیرالمؤمنین داشتند، بهره‌ای نداشته باشند، شایسته حکومت کردن نیستند. پیغمبر، این معیار را در اختیار مسلمانان گذاشتند. و این، یک درس فراموش نشدنی است. (30/03/1371 بیانات در دیدار کارگزاران نظام)

5- استقرار ولایت‌اللَّه در جامعه

یک مسأله، مسأله استقرار ولایت‌اللَّه در جامعه است. البته این ولایت، در دنیای امروز، دشمنان زیادی دارد که صریحاً با آن دشمنی می‌کنند. از روز اوّل هم داشت؛ مخصوص امروز نیست. علّت آن هم معلوم است که چرا دنیا با جامعه‌ای که بر اساس قیمومت و ولایت و حکومت الهی می‌خواهد اداره شود، مخالف است؟ در این‌ باره صحبت شده و همه‌چیز تقریباً روشن است. طبیعتاً کسانی که پایه‌گذاران و پایه‌های چنین نظامی محسوب می‌شوند، باید سعی کنند هر ساعت از ساعات کار و تلاششان، نسبت به ساعات قبل، به آن الگوی اصلی نزدیک‌تر شود. این درسِ غدیر برای ما است. (19/03/1379 بیانات در دیدار کارگزاران نظام)

6-رعایت مصالح عمومی اسلام

امیرالمؤمنین با این موقعیت، با این وضوحِ معنای امامت آن بزرگوار که منصوب پیغمبر و منصوب الهی است، آن وقتی که ملاحظه کرد و دید که جامعه‌ی اسلامی آسیب‌پذیر است و اگر او بخواهد دنباله‌ این حق را بگیرد و مطالبه کند، ممکن است اسلام به خطر بیفتد، کنار نشست. این هم یک مسأله مهمی است. نه فقط کنار نشست - یعنی ادعا را مطرح نکرد که اختلاف و شق عصای مسلمین نشود - بلکه همکاری کرد با کسانی که به نظر امیرالمؤمنین صاحبان منصب حق نبودند - که بر جامعه‌ اسلامی حکومت می‌کردند - چون دید که امروز اسلام به این احتیاج دارد؛ فداکاری. این هم یک درس دیگر است برای ما. این هم درس غدیر است، درس علوی است. (08/10/1386 بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم در روز عید سعید غدیر خم‌)

7-پیوند دیانت و سیاست

مسأله‌ غدیر که پاسخ دندان‌شکنى است به همه‌ کسانى که فکر و تبلیغ می‌کنند که اسلام را از مسائل سیاست و مسائل حکومت و مانند اینها برکنار بدارند. بنابراین، این دو حقیقت، یعنى حقیقتِ نصب امیرالمؤمنین به‌عنوان امامتِ بعد از پیغمبر، و مسأله‌ پرداختن به حکومت و سیاست و امامت و اداره‌ امّت بعد از پیغمبر، این دو موضوع بسیار مهمّ و حسّاس، در مسأله‌ غدیر وجود دارد و جزو معارفى است که غدیر متضمّن آن است و درس بزرگى است براى همه‌ مسلمانان، براى امروز و فرداى مسلمین. (21/07/1393 بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم به‌مناسبت عید غدیر)

8-ضرورت رعایت مصالح عمومی مسلمین

ما امروز منطقمان در دنیای اسلام قوی‌ترین منطق است. در این هیچ شک و شبهه‌ای نباید داشت. منطق شیعه، منطق امامت و ولایت در همه دوران‌های تاریخ همین‌طور بوده، امروز هم همین‌طور است. قوی‌ترین منطق‌هاست؛ اما در عین ‌حال ما با اینکه کمال اعتماد را به منطق خود، به روش خود، به منش خود داریم - امروز هم پرچم اسلام دست ملت ایران است - در عین‌ حال همه‌ برادران دنیای اسلام را از هر مذهبی که هستند، به اتحاد و برادری دعوت می‌کنیم، نمی‌خواهیم اختلاف ایجاد شود. اثبات خود را با نفی دیگران نمی‌خواهیم بکنیم. امروز استکبار - یعنی همان دشمنان همیشگی - باز این ویروس اختلاف را می‌خواهند با کمال خیانت و رذالت در پیکر بخش‌های اسلامی تزریق کنند؛ اختلافات را تشدید کنند. با این باید مواجه شد. این هم درس غدیر است، این هم درس امیرالمؤمنین است. کسانی در همان وقت آمدند پیش امیرالمؤمنین که یا علی حق با توست؛ ما می‌آییم چنین می‌کنیم، چنان می‌کنیم، از تو حمایت می‌کنیم، زیر بار اینها نرو، امیرالمؤمنین ردشان کرد. خود او اگر می‌خواست از حق خود دفاع و قیام کند، احتیاج به کسی نداشت؛ اما دید جامعه‌ اسلامی تاب تحمل این اختلاف و درگیری را ندارد؛ لذا کنار کشید. این درس است برای ما. (08/10/1386بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم در روز عید سعید غدیر خم‌)

تهیه و تنظیم: محمد حسین جلال الدینی