شناسایی سویه متفاوت و عفونی‌تری از ویروس اچ‌آ‌ی‌وی

به گزارش خبرگزاری رسا، اقدامات پیشگیرانه، فرهنگ‌سازی مؤثر و از سوی دیگر توسعه داروهای پیشگیری و کنترل‌کننده این عفونت ویروسی موجب شده است در بسیاری از کشورها میزان انتقال و ابتلا به آن تا حد زیادی کنترل شود اما پنجشنبه 14بهمن 1400، دانشمندان از کشف سویه خاصی از این ویروس در هلند خبر دادند.

سویه‌ای با بار ویروسی بالاتر از اچ‌آی‌وی‌های دیگر و قدرت عفونت‌زایی بیشتر. خبر خوب در مورد این سویه این است که اگرچه به‌تازگی شناسایی شده است، ظاهرا پیدایش آن مربوط به دهه 90 میلادی بوده و طی سال‌های گذشته با اجرای برنامه‌های مقابله با اچ‌آی‌وی در هلند و سایر کشورها، میزان فراوانی آن در دهه اخیر رو به کاهش است.

ویروس اچ‌آی‌وی، نوع خاصی از سلول‌های ایمنی به نام سلول‌های CD4 T را در بدن فرد آلوده از بین می‌برد و باعث کاهش شدید تعداد این سلول‌ها می‌شود. در صورت کنترل‌نشدن بیماری، کاهش تعداد سلول‌های ایمنی، سیستم ایمنی را مختل کرده و عفونت به بیماری ایدز منجر می‌شود. از آنجا که ویروس اچ‌آی‌وی ویروسی آهسته‌گستر است، به طور معمول در صورت کنترل‌نشدن عفونت، روند ابتلا به بیماری ایدز شش تا هفت سال پس از تشخیص آلوده‌شدن فرد به ویروس خواهد بود.

بر اساس گزارش جدیدی که در نشریه علمی ساینس منتشر شده است، گروهی از محققان اروپایی طی بررسی‌هایی که در پروژه بزرگی که در زمینه بررسی اپیدمیولوژی و تکامل ویروس اچ‌آی‌وی در اروپا (پروژه‌ BEEHIVE) در حال انجام است، بیش از 100 فرد را با نوعی سویه متمایز از زیرگروه B سویه HIV-1 که رایج‌ترین زیرگروه ویروس اچ‌آی‌وی در اروپاست، شناسایی کردند و آن را سویه وی‌بی (VB) نام‌گذاری کردند.

بار ویروسی در خون در مورد سویه وی‌ بی 3.5 تا 5.5 برابر بیشتر از میانگین عفونت اچ‌آی‌وی است. همچنین از آنجا که به کاهش دوبرابر سریع‌تر سلول‌های ایمنی CD4 T  منجر می‌شود، موجب می‌شود که افراد آلوده به این سویه در معرض خطر سریع‌تر گسترش‌یافتن عفونت و رسیدن به مرحله ابتلا به ایدز قرار بگیرند. به گفته محققان، عفونت با سویه وی‌بی احتمالا به‌طور متوسط طی دو تا سه سال پس از تشخیص اولیه اچ‌آی‌وی در فرد، به ایدز منجر خواهد شد.

عفونت‌‌زایی بیشتر این سویه خطر آلوده‌شدن سایر افراد را نیز افزایش می‌دهد اما با وجود ویژگی‌های خطرناک‌تر، محققان می‌گویند این سویه نیز با درمان‌های فعلی بدون مشکل قابل مدیریت است.

روند گسترش وی‌ بی

پژوهشگران قابلیت انتقال این ویروس را با استفاده از روش‌های فیلوژنتیکی و رسم درخت تبار ژنی برای ویروس بررسی کردند. ویروس اچ‌آی‌وی تمایل زیادی برای ایجاد جهش‌های ژنی سریع دارد؛ بنابراین ویروسی که از بدن هر فرد آلوده به اچ‌آی‌وی جداسازی می‌شود نسبت به بقیه ویروس‌های جداسازی‌شده منحصربه‌فرد است اما بیشتر این جهش‌ها تفاوت خاصی ایجاد نمی‌کند و تأثیری در ویژگی‌های ویروس ندارد.

 ترسیم درخت تبار ژنی به محققان کمک می‌کند تا ویروس‌ها را درست مانند اعضای یک خانواده، براساس کد ژنتیکی آنها گروه‌بندی کرده و ارتباط میان آنها را بررسی کنند. با این روش موفق شدند تاریخچه پیدایش این سویه جدید را بازیابی کنند.

دکتر کریس وایمانت، سرپرست تیم تحقیق از دانشگاه آکسفورد، در خصوص نتایج این بررسی‌ها می‌گوید: «تکاملی که به ایجاد سویه وی‌بی منجر شده است در اواخر دهه 1980 و 1990 میلادی در هلند رخ داده است. این ویروس در طول دهه اول سال 2000 میلادی سریع‌تر از سایر واریانت‌های اچ‌آی‌وی منتشر شد اما گسترش آن از حدود سال 2010 به بعد کاهش یافته است. این نمونه‌ای از اتفاقی است که خوشبختانه به نظر نادر است؛ ویروس‌ها یا باکتری‌ها در حال تبدیل‌شدن به شکلی هستند که برای سلامت ما مضرترند.»

آموزش‌دیدن مداوم جوامع در مورد اچ‌آی‌وی و ایجاد فرهنگ مقابله با برچسب‌زدن و انگ‌زدن به افراد مبتلا و از سوی دیگر دسترسی به داروهای پیشگیری‌کننده مانند پِرِپ (PrEP) و درمانی مانند داروی‌های ضدرتروویروس‌ها موارد بسیار مهمی است که احتمالا در کنترل این سویه خطرناک‌تر نیز مؤثر بوده است.

غیرقابل تشخیص غیرقابل انتقال

هنگامی‌که فردی مبتلا به اچ‌آی‌وی تحت درمان مؤثر قرار می‌گیرد، می‌تواند زندگی کاملا سالمی داشته باشد و هنگامی‌که بار ویروسی در جریان خونش به محدوده غیرقابل‌تشخیص برسد، انتقال ویروس از او به سایر افراد غیرممکن است. عبارت «غیرقابل تشخیص معادل غیرقابل انتقال است» (undetectable equals untransmittable) یا U=U به شعار این دستاورد بزرگ هم از سوی دانشمندان و هم از سوی فعالان اجتماعی تبدیل شده است.

دکتر وایمانت توضیح می‌دهد: «اگر اقداماتی را برای جلوگیری از ابتلا به یک بیماری عفونی انجام دهیم یا در صورت مبتلا شدن برای جلوگیری از انتقال آن به سایر افراد تلاش کنیم، سلامت افرادی را که در غیر این صورت ممکن بود بیمار شوند، بهبود بخشیده‌ایم. بااین‌حال، از منظر اپیدمیولوژی تکاملی، همیشه پیشگیری بهتر از درمان است: هر عفونتی که از آن جلوگیری می‌کنیم، فرصت تبدیل‌شدن به نسخه‌ای با بیماری‌زایی بیشتر را از عامل بیماری‌زا سلب می‌کند. همان‌طور که در مقاله این پژوهش نیز به آن اشاره کرده‌ایم: ویروس‌ها اگر نتوانند تکثیر شوند، نمی‌توانند جهش یابند و بهترین راه برای جلوگیری از تغییر ویروس‌ها متوقف کردن چرخه تغییرات آنهاست.»

وقتی از دکتر وایمانت پرسیدند آیا درمان‌های کنونی هنوز در برابر این سویه عفونی‌تر مؤثر هستند، تأیید کرد که سویه وی‌بی دارای جهش‌هایی نیست که از کارکرد درمان‌های فعلی جلوگیری کند و این درمان‌ها همان‌قدر که روی سویه معمول اچ‌آی‌وی مؤثر است روی وی‌بی نیز مؤثر است.

در انتظار تحقیقات بیشتر

برای یافتن علت افزایش شدت بیماری‌زایی این سویه، محققان به مطالعه ژنوم به‌منظور یافتن سرنخ‌هایی در این رابطه پرداختند. آنها دریافتند این گونه دارای جهش‌های زیادی است که در سراسر ژنوم آن پراکنده شده‌اند، بنابراین درحال‌حاضر نمی‌توانند یک علت ژنتیکی مجزا برای افزایش بیماری‌زایی ویروس مشخص کنند.

اما پیش‌بینی می‌کنند اکنون که این سویه شناخته شده است، گروه‌های تحقیقاتی دیگر برای درک نحوه عملکرد آن در جزئیات مشارکت خواهند کرد.

این تیم تحقیقاتی در بیانیه‌ای اعلام کرده است: «امیدواریم که مطالعه تجربی در مورد این‌که چگونه این سویه به سلول‌های سیستم ایمنی حمله می‌کند و این‌که چگونه این سویه از سایر سویه‌های معمول اچ‌آی‌وی متفاوت است، بتواند اطلاعات مفیدی نه‌فقط در مورد این سویه بلکه در مورد عملکرد عمومی اچ‌آی‌وی به ما بدهد که تاکنون نمی‌دانستیم. درک بهتر این فرآیند می‌تواند به راه‌های جدیدی برای کند کردن یا توقف گسترش این ویروس منجر شود و این یعنی درمان‌های جدیدی ممکن است از این مسیر شکل بگیرد.»

عسل اخویان طهرانی - دانش  و سلامت / روزنامه جام جم