دیدگاه‌های شهید صدر راهگشای جمهوری اسلامی و جهان اسلام

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، مسعود پورفرد عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی سخنران دومین جلسه از سلسله نشست‌های علمی «اندیشه صدر» با عنوان «نظریه عاملیت جمعی در اندیشه سیاسی شهیدصدر» بود که به مناسبت فرا رسیدن سالگرد شهادت شهید سید محمدباقر صدر به همت پژوهشگاه شهید صدر از صفحه اینستاگرام این شهید (shahidsadr) به صورت زنده پخش شد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره جایگاه دیدگاه شهید صدر در علوم سیاسی و اجتماعی گفت: کتاب «فقه سیاسی شهید صدر» را سال 1396 چاپ و منتشر کردم؛ نگاه شهید صدر در حوزه سیاست می‌تواند تحول آفرین باشد؛ نگاه شهید صدر در قلمروهای مختلف علوم انسانی بویژه سیاست، بسیار کاربردی و کارآمد است.

وی مفاهیم و بحث‌های شهید صدر مانند اقتصادنا، فلسفتنا و مانند آن‌ها را دریایی از خلاقیت در حوزه‌های علوم اجتماعی عنوان و تصریح کرد: با توجه به دیدگاه‌های شهید صدر می‌توانیم حوزه علم سیاست را متحول کنیم؛ این نگاه‌ها بومی و اسلامی است.

پورفرد در تبیین «نظریه عاملیت جمعی در اندیشه سیاسی شهید صدر» گفت: در پرداخت به این نظریه شهید صدر از کتاب‌های «المدرسه القرآنیه»، «الاسلام یقود الحیات» و «اقتصادنا» استفاده کرده‌ایم.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ارائه تعریفی از عاملیت جمعی اظهار داشت: به طور ساده منظور از عاملیت جمعی چیزی در مقابل عاملیت فردی است؛ شهید صدر حامی این عاملیت جمعی است که در حوزه نظام‌های اجتماعی سیاسی عاملیت جمعی مؤثرتر و کارآمدتر است؛ سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکل‌های مردمی و جمعی نمونه ساده‌ای از عاملیت جمعی هستند؛ یعنی گروهی از مردم که مجموعه‌ای از روابط اجتماعی، شبکه اجتماعی و هدف خاص دارند.

وی افزود: منظور از عاملیت جمعی یک گروه مستقل از قدرت سیاسی است که ممکن است تخصصی در فرهنگ، اقتصاد و سیاست نیز داشته باشند؛ این گروه زیرمجموعه قدرت اجتماعی هستند.

پورفرد از خواست شهید صدر مبنی بر نقش کلیدی و اساسی برای عاملیت جمعی در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی خبر داد و گفت: این عاملیت جمعی در دوران معاصر پیروزی‌های بزرگی را برای جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی و عرصه‌های مختلف رقم زده است؛ اگر این عاملیت مهم شمرده شود نظام سیاسی هم می‌تواند موفقیت خود را بیمه کند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به دوران زندگی شهید صدر و حکومت صدام اشاره کرد و ابراز داشت: شهید صدر ثابت کرد عاملیت جمعی بر پایه اسلام می‌تواند ساختارهای متصلبی مانند ساختار سیاسی صدام را در هم بشکند. هرچند متأسفانه این عالم بزرگ جهان اسلام را به شهادت رساندند اما ایشان منابع و مطالب کلیدی را در فلسفه جامعه‌شناسی مطرح کرد که می‌تواند مورد استفاده ما قرار گیرد.

وی شش گزاره را در چگونگی استفاده از آثار شهید صدر مورد توجه قرار داد و گفت: گزاره اول این است که عاملیت فردی با تلاش اجتماعی می‌تواند به سمت عاملیت جمعی سوق پیدا کند؛ دو نوع می‌توان این طریق را پیمود یکی حب ذات که مورد اشاره شهید صدر است که خودخواهی ذاتی افراد زمینه‌ای برای رساندن خیر به دیگران است و این کمال خواهی می‌تواند به حرکات خیرخواهانه جمعی نیز منتقل شود؛ دوم فلسفه صدرایی و حکمت متعالیه که شهید صدر آن را تدریس می‌کرد نیز به دنبال حرکت جوهری فردی به حرکت جوهری جمعی و مورد تأیید شهید صدر است.

پورفرد در بیان گزاره دوم که تغییر در ساختار غیر ممکن نیست گفت: دو بخش ساختار و کارگزار نشان می‌دهد که ساختارها سیستم جبری است که الزامات و شکل‌های خاص خود را دارد و ممکن است منعطف یا متصلب باشد؛ شهید صدر اعتقاد دارد ساختار به هر شکلی باشد قابل تغییر است؛ از سویی عاملیت جمعی با قدرت بیشتر خود می‌تواند این ساختار را تغییر دهد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در بیان ویژگی‌های عاملیت جمعی گفت: در کتاب مدرسه القرآنیه شهید صدر، ویژگی‌های امت که همان ویژگی‌های عاملیت جمعی است بیان شده است؛ در این کتاب بیان شده است که امت باید هدفی خاص، همبستگی، همدلی و ارزش‌های معنوی داشته باشد.

وی با توجه به گزاره چهارم که کارگزار فردی نقش فردی و کارگزار جمعی نقش جمعی دارد گفت: باید عاملیت جمعی با ویژگی‌های مطلوب خود فعال شود و ما این قدرت اجتماعی را در کنار قدرت سیاسی به رسمیت بشناسیم و وظیفه نظارت و کنترل را به آن واگذار کنیم که این یکی از پایه‌های اساسی و زیرساخت‌های نظریه عاملیت است.

پورفرد گزاره پنجم را تأکید نصوص دینی بر عاملیت جمعی و نهی از گوشه‌گیری عنوان کرد و در بیان گزاره ششم اظهار داشت: آیات مربوط به این مسأله در حوزه اجتماعی وجود دارد؛ شهید صدر آیاتی را انتخاب می‌کند که زندگی اجتماعی سیاسی نشان می‌دهد که این جامعه، جمع و امت، می‌تواند در راه‌ها و سبک‌های زندگی خود موفق شود؛ عاملیت جمعی بر اساس این آیات می‌تواند گره‌گشای کارآمدی یک نظام باشد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مشکلات جمهوری اسلامی را ناشی از توجه کم به عاملیت جمعی برشمرد و گفت: شهید صدر به این مشکلات پاسخ می‌دهد که مشارکت جمعی را در نظام خود استفاده کنید و هیچ نگران نباشید؛ ما با این دیدگاه می‌توانیم در جمهوری اسلامی و حتی در جهان اسلام تحول ایجاد کنیم.

وی از ناکارآمدی نظام سیاسی با وجود داشتن اندیشمندی مانند شهید صدر ابراز تعجب کرد و تأکید کرد: دیدگاه‌های شهید صدر راهگشای جمهوری اسلامی و جهان اسلام است

پورفرد در پاسخ به نقاط برجسته نظریه شهید صدر در باب نظریه عاملیت اجتماعی و نظریات مقابل آن گفت: در جمهوری اسلامی هم نظریات مختلفی داریم که البته قوی نیستند؛ در نظریات نخبگانی یک عده خاص تصمیم می‌گیرند و تصمیم‌ساز و همه کاره هستند و مردم هیچ کاره هستند؛ اما در دیدگاه شهید صدر حتی نخبگان هم مجبور هستند در تشکل‌های مردم حضور پیدا می‌کنند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان خواستار برجسته کردن دیدگاه‌های شهید صدر در فضاهای علمی جهان اسلام شد و تصریح کرد: امام خمینی (ره) شهید صدر را اندیشمند بزرگی در جهان اسلام می‌دانستند؛ کمک به شناخت هر چه بیشتر این شهید بزرگوار خدمت بزرگی به جهان اسلام است.