شماره 9 فصلنامه «مطالعات علوم قرآن» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نهمین شماره فصلنامه علمی ـ تخصصی «مطالعات علوم قرآن» به صاحب امتیازی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن) با مدیر مسؤولی نجف لک زایی و سردبیری محمد صادق یوسفی مقدم منتشر شد.

این فصلنامه در 7 مقاله و در 176 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

عوامل جریان سنت استدراج در قرآن با استفاده از روش تحلیل مضمون

محمد حسین کاظمی؛ محمد زارع بوشهری؛ نعمت کاظمی

چکیده: رخدادهای مربوط به اقوام گذشته که در قرآن کریم آمده، نشان از سنت‌های الهی حاکم بر جامعه دارند که سنت استدراج یکی از مهم‌ترین آنها است. تحقق این سنت معلول عواملی است که ارتباط زیادی با رفتار افراد جامعه دارند و شناخت آن عوامل می‌تواند مانع نجات جامعه از نابودی شود و در عین حال گرایش به معنویت و حرکت به سوی تمدن مطلوب را به ارمغان آورد. پژوهش حاضر با هدف کشف این علل، روشن‌ترین آیات مربوط به آن را گردآوری و داده‌های لازم را از آنها استخراج کرده و با استفاده از روش تحلیل مضمون به تحلیل و سازماندهی آنها پرداخته است. در این تحقیق مضامین پایه‌‌ای، سازمان‌دهنده و فراگیر با استفاده از روش تحلیل مضمون به‌دقت روشن شد و به‌صورت نقشه‌های شبکه‌ تارنما درآمد که درنهایت یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که آگاه‌سازی جامعه توسط فرستادگان الهی برای هدایت مردم و نجات افراد هدایت‌شده، سرپیچی از تعالیم و مقابله با فرستادگان الهی و بی‌نتیجه‌ماندن تلاش‌ها برای هدایت، فراگیر‌شدن کفر، ظلم و گناه در جامعه، محرومیت از لطف خدا بر اثر بی‌تدبیری و عدم درک شرایط، تأخیر عذاب تا رسیدن زمان مقرر علل جریان سنت استدراج هستند.

مطالعه تطبیقی محل زایمان مریم(س) از منظر قرآن و اناجیل (با تأکید بر تحلیل زایمان ایشان در کنار درخت نخل)

سید محمود طیب حسینی؛ سید ابراهیم مرتضوی

چکیده: مطالعه تطبیقی، عملی برای مقایسه میان مشابهت‌ها و تفاوت‌هایِ طرفین یا طرف‌های تطبیق است و یکی از فوائد آن، گره‌گشایی از نقاط مبهم و دست‌یابی به مطالبی نو است. محل زایمان مریم(س)، یکی از این مسائل است که بررسی تطبیقی آن، از فایده مزبور مستثنی نیست. بر این پایه، پِژوهش حاضر با بهره-گیری از روش تطبیقی و تحلیل داده‌های بدست آمده، به مقایسه میان دو روایتِ قرآنی و انجیلی از محل زایمان مریم پرداخته و از گذرگاه این مقایسه، نقطه اشتراکی را، در «تولد مسیح در روستای بیت‌لحم» عنوان می‌کند. اما درباره نقاط افتراقی بیان می‌دارد که از نگاه اناجیل، این زایمان در آخور یا یک غار، و با همراهی یوسف نجار اتفاق افتاده اما از نگاه قرآن، مریم(ع) در هنگام زایمان تنها بوده و دقیقا در زیر یا کنار خرمابُنی، مسیح(ع) را به‌دنیا آورده است. با این حال، - در رابطه با نقاط اشتراکی- می‌توان«زایمان در یک غار و کنار نخلِ خرمایی» را نیز از اناجیل و تفاسیر قرآن برداشت کرد. و در تحلیل پیوند میان این زایمان با درخت نخل می‌توان به نکات ذیل رسید: 1- خرما دادنِ نخلِ خشک، باردار شدن خارق‌العاده مریم را تأیید می‌کند. 2- خرمابُن، درختی پاک است و زایمان مریم در زیر آن، افتراءزدائی از اوست. 3- این زایمان، عروج عیسی(ع) را نشان می‌دهد چرا که نخل، نماد عروج است. 4- خرما برای نفساء، غذایی مفید و انرژی‌بخش است.

روش و گرایش آیت‌الله محمدهادی معرفت در التفسیر الأثری الجامع

سعید بهمنی

چکیده: تفاسیر روایی متعددی به قلم دانشمندان شیعه و اهل‌سنت تألیف شده‌اند. یکی از تفسیرهای روایی در عصر کنونی، کتاب التفسیر الاثری الجامع تألیف مرحوم آیت‌الله محمدهادی معرفت است. این تفسیر از جهاتی قابل بررسی است: یکی از این جهات، روش مؤلف در این تفسیر است. روش ایشان از عناصری تشکیل یافته است؛ مانند مبادی تصوریه (مفاهیم) و تصدیقیه (مفروضات) و سازوکارها و فرایندها. در این مقاله تنها عناصر یادشده تبیین می‌گردد. ابتدا پیش‌فرض‌های تفسیری آیت‌الله معرفت در دو مبحث مبادی تصوریه (مفاهیم) و مبادی تصدیقیه (مفروضات) بیان می‌شود. مبادی تصوریه در قالب هفت مفهوم و مبادی تصدیقیه در قالب چهارده مفروض تبیین شده است. در بخش بعدی روش‌های آسیب‌زدایی از تفسیر اثری بیان می‌گردد. ایشان پنج روش برای آسیب‌زدایی از تفسیر اثری نام می‌برد و دو روش را توضیح می‌دهد. سپس در فرایندی سه‌گانه روش دستیابی به معنای آیات در التفسیر الأثری الجامع بیان می‌شود. در قسمت سوم گرایش تفسیر از طریق بررسی و تحلیل آماریِ عنوان‌های مطالب تبیین می‌شود. براساس تحلیل 738 عنوان، گرایش تفسیری آیت‌الله معرفت به ترتیب اخلاقی، فقهی و سپس کلامی و علوم قرآنی است.

گونه‌شناسی قرآنی شخصیتی و اجتماعی جامعه بنی‌اسرائیل و تأثیر آن در انسجام اجتماعی و تولید نظام دینی در دوران حضرت موسی(ع)

مجید چهری؛ مسعود اقبالی؛ فرزانه رحیمی ترکاشوند

چکیده: خداوند متعال پیامبران را برای هدایت و تربیت بشر برانگیخته و قرآن کریم بهترین منبع برای بازشناسی مسیر دعوت انبیا و گونه‌شناسی تعامل اقوام با ایشان است. نخستین اقدام انبیا برقراری ارتباط با جامعه زمان خود بوده و ویژگی‌‌های شخصیتی و اجتماعی افراد جامعه، نقش مهمی در این زمینه ایفا کرده است؛ ازاین‌رو می‌توان موفقیت دعوت انبیا و دستیابی به جامعه‌‌ای منسجم و هدفمند را محصول رویکرد برخاسته از روحیات شخصیتی و اجتماعی افراد جامعه به پیامبران دانست؛ بدین جهت پژوهش حاضر تلاش دارد تا گونه‌‌شناسی شخصیتی و اجتماعی جامعه بنی‌اسرائیل و تأثیر آن بر مسئله انسجام اجتماعی و تولید نظام دینی از منظر قرآن کریم را بررسی کند که با روش توصیفی- تحلیلی دریافته است بنی‌‌اسرائیل مردمانی با ویژگی‌‌های شخصیتی مانند دنیادوستی، اطاعت‌ناپذیری، نژادپرستی و ویژگی‌‌های اجتماعی مانند تمرّد گروهی، اعمال نظر در احکام الهی، عدم پایبندی به تعهدات اجتماعی، در عدم تحقق دعوتی موفق، جامعه‌‌ای منسجم و تولید نظام دینی در دوره حضرت موسی× تأثیر مستقیم و فراوانی داشته‌‌اند؛ مسئله‌‌ای که می‌‌تواند هر جامعه بشری را با وجود داشتن زیرساخت‌‌های اساسی، کتاب وحیانی و پیامبر الهی، از دستیابی به یک جامعه دینی منسجم و نظام دینی پیشرو باز دارد.

نگاهی به مبانی تعلیم و تربیت دانش‌آموزان با نیاز ویژه از منظر قرآن

ناصر غلامی؛ قدرت اله مریوانی

چکیده: در آموزه‌های قرآن، پس از خدا انسان اساسی‌ترین موضوع به‌شمار آمده است. در موضوعات مربوط به انسان نیز تعلیم و تربیت به‌طور خاص برای افراد با نیاز ویژه (کودکان استثنایی)، از اهمیت خاص و جایگاه رفیعی برخوردار است. در این پژوهش که از نوع توصیفی و سندی ـ تحلیلی است، مبانی تعلیم و تربیت دانش‌آموزان با نیاز ویژه و اصول مترتب بر این مبانی از منظر قرآن بررسی شده است. این مبانی شامل توجه به کرامت انسانی افراد با نیاز ویژه، برخورداری انسان‌ها از فطرت مشترک و خصوصیات متفاوت، مختار‌بودن انسان و دو اصل عدالت به‌عنوان اساسی‌ترین ارزش اجتماعی و احسان متمم عدالت، اصول مترتب از این مبانی هستند. در این پژوهش آیات مرتبط با هرکدام از این مبانی در قرآن کریم جستجو گردید و در کنار توصیف شرایط فعلی آموزش و پرورش دانش‌آموزان با نیاز ویژه، مبانی تربیتی آنها از منظر قرآن بررسی شد و به همراه توضیحات مربوط به هریک از مبانی، آیاتی با مضامین مرتبط با آنها در پژوهش آورده شد. بررسی‌ها نشان داد برای هریک از مبانی تعلیم و تربیت دانش‌آموزان با نیاز ویژه، آیات بسیاری در قرآن کریم آمده است و آموزش و پرورش دانش‌آموزان با نیاز ویژه امروزه با حرکت در جهت آموزش فراگیر بسیار با آموزه‌های این کتاب آسمانی هم‌راستا است.

واکاوی چالش‌های اقتصادیِ مقاومت اسلامی و راهکارهای قرآنی آن

سیدحسین شفیعی دارابی؛ فرزانه سبحانی چگنی

چکیده: واقعیات موجود در جامعه حاکی از این است که پدیده «مقاومت اسلامی» همانند دیگر پدیده‌های اجتماعی، با چالش‌های متنوعی مواجه است؛ با بررسی آثار مخرّب هریک از این چالش‌ها مشخص گردید که چالش اقتصادی، یکی از مهم‌ترین و خطرناک‌ترین آنها محسوب می‌شود. بی‌تردید، غفلت از هریک از این چالش‌ها و کوتاهی در مقابله با آنها، موجب فروریختن شالوده مقاومت اسلامی خواهد شد. نوشتار حاضر که با روش تحلیلی ـ توصیفی تدوین یافته، ضمن دسته‌بندی چالش‌های گفته‌شده در سه بخش فردی، اجتماعی و سیاست‌گذاری، می‌کوشد از راهکارهای قرآنی در جهت رفع آنها بهره گیرد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد قرآن کریم با ارائه راهکارهایی متناسب، از قبیل تقویت بُعد شناختی افراد، اصلاح گزاره‌های ارزشی دستگاه ارزیابی فردی، ارائه چارچوب‌های رفتاری مطلوب، برجسته‌سازی آثار فردی و اجتماعی رفتارهای نامطلوب اقتصادی و توصیه به جهت‌گیری‌های سیاستی متناسب با نتایج هدف‌گذاری‌شده، به مقابله با چالش‌های اقتصادی مربوط به عرصه مقاومت اقتصادی پرداخته است.

ویژگی‌های فاعلی، قابلی و محتوایی وحی

علی خراسانی

چکیده: به باور مسلمانان، قرآن کریم مهم‌ترین منبع آموزه‌های اسلام و تنها کتاب آسمانی و وحی فرودآمده است که بدون هرگونه تغییر و تحریف بر جای مانده است؛ ازهمین‌رو تبیین وحی و شناساندن زوایای مختلف این کتاب آسمانی، همواره در کانون توجه و پژوهش اندیشمندان مسلمان قرار داشته است. به‌رغم این اهتمام، در دهه‌های اخیر، شماری از خاورشناسان به تبع برخی فیلسوفان و متکلمان مسیحی، تحلیل‌ها و تفسیرهایی درباره وحی ارائه کرده‌اند که بسیاری از آنها به انکار وحی می‌انجامد. با غرض بیان حقیقت وحی و روشن‌شدن صحت و سقم تفسیرهای ارائه‌شده از سوی خاورشناسان و متکلمان مسیحی درباره وحی و بدون اینکه به این تحلیل‌ها پرداخته شود، به سراغ قرآن رفته و این سؤال را به قرآن کریم عرضه کرده‌ایم که این کتاب آسمانی چه ویژگی‌هایی برای فاعل، قابل و محتوای وحی بیان کرده است. از رهگذر این جستار که با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده، به این نتیجه می‌رسیم که وحی از منظر فاعلی منشائی بیرونی دارد، از منظر قابلی ویژگی‌هایی همچون شایستگی، علم و استشعار و عصمت از خطا دارد و از منظر محتوایی مشتمل هدایت بشر در بعد عقیده، اخلاق و عمل است. نتایج به‌دست‌آمده نادرستی بسیاری از تحلیل‌های ارائه‌شده از وحی را آشکار می‌کند. اشراف بر مباحث یادشده زمینه پذیرش تحلیل‌های مستشرقان را منتفی می‌کند.

دفتر فصلنامه «مطالعات علوم قرآن» در قم، پردیسان، بلوار دانشگاه، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، طبقه همکف، اداره نشریات واقع شده است؛ علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانند به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://jqss.isca.ac.ir/ مراجعه کنند و یا با شماره 02531156910 تماس بگیرند.