یادداشت رسیده؛
نگاهی به ظرفیت‌ها و طرح‌های حوزه‌های علمیه در سطح بین‌الملل
به بهانه سفر مدیر حوزه‌های علمیه به واتیکان و چند کشور اروپایی یادداشتی در خصوص فرصت های نقش آفرینی حوزه علمیه در فضای بین الملل و بایسته های آن نگاشته شده است.
حوزه‌های علمیه شیعی با توجه به ابعاد جهانی دین اسلام و معارف مکتب اهل بیت، همیشه در طول تاریخ مدعی حضور در سطح جهانی بوده و خود را محدود به جفرافیا یا عرصه خاصی نمی‌دیده است. به همین جهت نیز در ادوار مختلف تاریخی بخش مهمی از دانش انسانی در علوم مختلف، محصول و نتیجه فعالیت این حوزه‌ها بوده است. با توجه به تغییرات بنیادین جهان در دوران معاصر از جمله تغییرات عمیق مبانی و مبادی معرفتی انسان، تغییرات فناورانه از جمله فراگیر شدن رسانه‌ها و تحقق عینی دهکده جهانی و نیز تغییرات مهم سیاسی و فرهنگی، از جمله وقوع انقلاب اسلامی با محوریت حوزه‌های علمیه در ایران و آثار و تبعات آن در سطح منطقه‌ای و جهانی، حوزه‌های علمیه در برابر وضعیت و مسئولیت جدیدی قرار گرفته است که تفاوتی اساسی با وضعیت پیش از خود دارد. چنین وضعیت و موقعیت خاص، می‌طلبد که حوزه علمیه، بازنگری اساسی در سیاست ها، رویکرد‌ها و برنامه‌های خود داشته باشد تا بتواند نقش‌آفرینی مهمتر و جدی تری در سطح جهانی ایفا نماید.
در همین جهت مدیریت حوزه‌های علمیه همگام با تدوین اسناد راهبردی و طراحی برنامه‌های تحولی، توجه ویژه به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بین‌المللی خود بنماید و ضمن تلاش برای احصاء این ظرفیت‌ها، شیوه‌ها و راهکار‌های عمیاتی مناسب بهره‌گیری از این فرصت‌ها را مدنظر قرار دهد.
در این نوشتار، تلاش شده به صورت گذرا مهمترین ظرفیت‌های حوزه‌های علمیه برای حضور در این سطح، مورد اشاره قرار گیرد.
اسناد بالادستی: در اسناد بالادستی مدیریت حوزه‌های علمیه از جمله سند چشم‌انداز، آمایش سرزمینی، نظام‌های جامع، برنامه ۵ ساله، منشور حوزه‌های علمیه و کارویژه‌های روحانیت، ظرفیت‌های مختلفی مورد توجه قرار گرفته است که برخی از آنها به صورت ویژه با عرصه بین‌الملل مرتبط می‌باشد؛ از جمله:
الف) در نظام‌های جامع حوزه‌های علمیه، از جمله: نظام جامع بین‌الملل حوزه‌های علمیه، نظام جامع تبلیغ؛ نظام جامع ارتباطات؛ نظام جامع رسانه؛ نظام جامع ادیان، مذاهب و فرق حوزه‌های علمیه به صورت ویژه عرصه بین‌الملل مورد توجه قرار گرفته است. در این نظام ها، راهبرد‌ها و سیاست‌های کلی حوزه‌های علمیه در این عرصه‌ها تدوین شده است.
ب) در سند راهبردی آمایش سرزمینی حوزه‌های علمیه که در آن وضعیت موجود و وضعت مطلوب حوزه‌های علمیه ترسیم شده است، و از یافته‌های آن برای برنامه‌ریزی بلند مدت و کوتاه مدت حوزه استفاده می‌گردد، یکی از مهمترین عرصه‌هایی که مورد توجه قرار گرفته، سطح بین‌الملل است.
ت) همچنین در برنامه ۵ ساله حوزه‌های علمیه، از ۴۰ مضمون اصلی موجود در این برنامه، ۸ مضمون مرتبط با عرصه بین‌الملل مورد لحاظ قرار گرفته و در برنامه‌ها اشراب شده است. برخی از این مضامین عبارتند از: آموزش زبان‌های خارجی به طلاب و روحانیون، ساماندهی، پشتیبانی و ارزشیابی مبلغان، تشکل‌ها و موسسات تبلیغی و فرهنگی بین الملل؛ برنامه‌ریزی، گسترش و ارتقا فعالیت‌های تبلیغی و فرهنگی؛ تقویت انسجام اسلامی و گفتگو و ارتباط با ادیان و مذاهب، توسعه ارتباطات و تعامل و همکاری موثر در عرصه‌های ملی و بین‌المللی، تاسیس و توسعه رسانه‌های حوزوی.
ث) در طرح کارویژه‌های روحانیت که کارویژه‌های روحانیت در چهار سطح: الف) ناظر به حوزه‌های علمیه، ب) ناظر به نظام اسلامی، ج) ناظر به جامعه اسلامی و د) ناظر به عرصه بین‌الملل، مورد شناسایی و احصا قرار گرفته، بیش از ۴۰ کارویژه خرد و کلان حوزوی در سطح بین‌الملل مدنظر قرار گرفته است تا برای تحقق آن برنامه‌ریزی گردد.
۲. رشته‌ها و گرایش‌های تخصصی: یکی دیگر از ظرفیت‌های حوزه برای فعالیت در سطح بین الملل، ظرفیت‌های موجود در رشته‌ها و گرایش‌های تخصصی حوزوی (درختواره دانشی) است که با توجه به تدوین آن در ۱۶ عرصه دانشی با چندصد رشته و گرایش، امکان و ظرفیت مناسبی برای ایفای نقش علمی در سطح بین‌الملل را برای حوزه‌های علمیه فراهم می‌آورد. برخی از این رشته‌ها و گرایش‌ها عبارتند از: چون: حقوق بشر، حقوق زنان، مسیحیت‌شناسی، یهود‌شناسی، شیعه‌شناسی (کلام، تاریخ، جامعه‌شناسی و...)، ادیان، فقه مقارن، مذاهب فقهی و کلامی اسلامی، قرآن و مستشرقان، فقه محیط زیست، قرآن و علوم انسانی و تفسیر تطبیقی؛
۳. قطب‌های بین‌المللی حوزه: از دیگر ظرفیت‌های موجود می‌توان به طرح قطب‌های بین‌المللی حوزه اشاره نمود که بر اساس ظرفیت‌های اختصاصی موجود در مناطق مختلف کشور (از جمله ظرفیت زبان و فرهنگ بومی- منطقه‌ای، ظرفیت هم‌مرزی)، بر مناطق خاصی از قلمرو‌های بین‌المللی معطوف شده و ضمن آشنایی با مسائل آن مناطق، به تدریج نیرو‌های انسانی متخصص و معطوف به آن مناطق تربیت می‌شوند. در حال حاظر در سطح کشور بیش از ۲۰ مدرسه علمیه با چنین ظرفیتی مورد شناسایی قرار گرفته و برنامه‌ریزی برای فعال شدن آنها در این راستا صورت می‌گیرد. در این قطب‌ها، دانش و مهارت‌هایی، چون تبلیغ، تدریس، ترجمه و فعالیت رسانه‌ای در سطح بین‌الملل و نیز مدیریت مراکز اسلامی به طلاب آموزش داده می‌شود.
۴. مراکز تخصصی حوزوی: مراکز تخصصی حوزوی، از دیگر ظرفت‌های موجود در حوزه هستند که می‌توانند مسئولیت تربیت نیروی متخصص علمی، تبلیغی حوزوی در سطح بین‌الملل را بر عهده بگیرند. هم اکنون بیش از ۵۰ مرکز تخصصی در حوزه علمیه فعال هستند که طلاب متخصص در عرصه‌های مختف را آموزش داده و تربیت می‌نمایند. برخی از رشته‌های تخصصی که می‌تواند زمینه فعالیت در سطح بین‌الملل برای دانش‌آموختگان را فراهم آورد عبارتند از: فلسفه و کلام اسلامی؛ حقوق و قضای اسلامی؛ مطالعات اسلامی؛ فرق و ادیان؛ مذاهب اسلامی؛ شیعه شناسی؛ مطالعات تاریخ تشیع و علوم عقلی.
۵. مراکز آموزش زبان: مراکز آموزش زبان‌های خارجی که در سطح حوزه‌های علمیه فعالیت می‌کنند از دیگر ظرفیت‌های موجود در حوزه هستند که می‌توانند زمینه حضور بهتر و بیشتر حوزه در سطح بین‌الملل را فراهم آورند. هم اکنون بیش از ده مرکز تخصصی آموزش زبان‌های خارجی در حوزه فعالیت دارند که طلاب مستعد را با زبان‌هایی، چون عربی، انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، روسی، چینی و ده‌ها زبان دیگر آشنا می‌نمایند.
۶. انجمن‌های علمی حوزه: انجمن‌های علمی حوزه با ۲۲ انجمن فعال و با عضویت بیش از سه هزار نفر از متخصصان حوزوی با حداقل مدرک سطح سه و چهار حوزوی و با داشتن صد‌ها اثر علمی برگزیده و ده‌ها مجله و نشریه تخصصی، ظرفیت بسیار مناسبی برای تولید محتوای علمی جهت عرضه در مراکز علمی بین المللی را در اختیار دارد. اساتید و کارشناسان عضو انجمن‌های علمی وآثار برجسته هر انجمن از ظرفیت‌های مهم برای توانمندسازی مبلغان و تأمین سایر نیاز‌های دینی و علمی مخاطبان عرصه بین‌الملل می‌باشد.
۷. کرسی‌ها و دروس خارج فقه معاصر: از دیگر بستر‌ها و زمینه‌هایی که زمینه حضور فعال حوزه در سطح بین‌الملل را فراهم می‌آورد ظرفیت کرسی‌ها و دروس خارج فقه با موضوعات معاصر است. هم اکنون از میان ۶۵۰ کرسی درس خارج فعال در حوزه‌های علمیه، قریب به ۵۰ درس خارج به موضوعات معاصر و اجمالا متناظر با عرصه بین‌الملل معطوف است که جهت‌دهی و حمایت از آنها می‌تواند بسیاری از مسائل معاصر را پوشش داده و پاسخگوی نیاز‌های دنیای کنونی باشند. کرسی‌ها و دروس خارج با موضوعاتی، چون فقه تربیتی؛ فقه اقتصاد؛ فقه نظام سیاسی؛ فقه فرهنگ؛ فقه نظام شهرسازی؛ فقه بورس؛ حقوق اموال و مالکیت؛ حقوق قراردادها؛ فقه خانواده؛ فقه بانکداری؛ فقه رسانه و فقه فناوریهای نوین از چنین ظرفیت‌هایی برخوردار هستند.
۸. تشکل‌های بین‌المللی حوزوی: در حوزه‌های علمیه علاوه بر مراکز و موسسات حوزوی که بدان اشاره شد برخی از مبلغان و فعالان حوزوی در عرصه بین‌الملل، اقدام به تأسیس و فعال سازی موسسات و تشکل‌های بین‌المللی نموده‌اند که در کنار نهاد‌های حوزوی در عرصه بین‌المللی فعالیت دینی و فرهنگی می‌کنند. هم اکنون ده‌ها مرکز و موسسه حوزوی با رویکرد بین‌الملل در حال فعالیت هستند و اخیرا مجمعی با عنوان "مجمع تشکل‌های بین‌المللی" شکل گرفته است. برخی از ظرفیت‌های نهفته در این تشکل‌ها عبارتند از: ترویج فرهنگ اهل بیت؛ تقویت نگاه تقریب و حفظ وحدت اسلامی؛ تربیت مبلغ؛ شناساندن فرهنگ و تمدن اسلامی؛ مطالعات صلح و گفتگوی ادیان؛ مطالعات جهان اسلام؛ نقد جنبش‌های معنوی نوظهور و عرفان‌های کاذب؛ بسط فرهنگ مقاومت؛ همزیستی و وحدت میان پیروان ادیان آسمانی و....
۹. طرح‌ها و برنامه‌ها: در کنار ظرفیت‌های فوق، مجموعه‌ای از طرح‌ها و برنامه‌های تحولی نیز در مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه مهیا شده است که می‌تواند حضور بین المللی حوزه را بیش از پیش گسترش دهد. از جمله مهمترین این طرح‌ها می‌توان به: طرح ایجاد نهضت ترجمه در حوزه‌های علمیه؛ طرح آموزش زبان و فرهنگ بین-الملل؛ طرح شبکه‌سازی نخبگان جهان اسلام؛ طرح اعزام بلندمدت و کوتاه مدت مبلغ به خارج از کشور؛ طرح دفاتر و نمایندگی‌های حوزه¬های علمیه در خارج از کشور؛ طرح ایجاد اتحادیه جهانی حوزه¬های علمیه شیعی؛ طرح تعامل با رهبران ادیان و مذاهب و مجامع و مراکز بین المللی آنها؛ طرح جبهه فرهنگی حوزه‌های علمیه در فضای بین‌الملل؛ طرح تقویت و گسترش تعامل حوزه علمیه قم و نجف؛ طرح ارائه گفتمان اسلام و انقلاب اسلامی در عرصه بین الملل؛ طرح راه اندازی مجتمع آموزشی و پژوهشی بین المللی حوزه؛ طرح مجتمع تخصصی آموزشی و پژوهشی ادیان، مذاهب و فرق؛ طرح تشکیل کمیته‌های هم‌اندیشی بین المللی؛ طرح مجتمع نمایشگاهی بین المللی حوزه‌های علمیه؛ طرح تأسیس کتابخانه بین المللی حضرت معصومه سلام الله علی‌ها؛ طرح شورای هماهنگی بین المللی مراکز و نهاد‌های حوزوی و ده‌ها طرح و برنامه دیگر اشاره نمود.
امید است با نگرشی واقع‌بینانه از وضعیت موجود بین‌الملل و با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌ها و فرصت‌های موجود، گام‌های اجرائی لازم در راستای حضور پررنگ و ملموس حوزه‌های علمیه در سطح بین‌الملل برداشته شود.
ارسال نظرات