شماره ۴ فصلنامه «مطالعات راهبردی فرهنگ» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، چهارمین فصلنامه «مطالعات راهبردی فرهنگ» به صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با مدیر مسؤولی قاسم زائری و سردبیری ابراهیم حاجیانی منتشر شد.

این فصلنامه در 6 مقاله و 152 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

تحلیل محتوای سیاست‌های فرهنگی و موانع توسعه‌ای آن در دوران جمهوری اسلامی

حسین ابوالفضلی؛ ابوالفضل پسندیده

چکیده: مقالۀ پیش رو به بررسی موانع و چالش‌های توسعۀ فرهنگی ایران در دولت‌های مختلف جمهوری اسلامی می‌پردازد. موضوع توسعه نه‌تنها در حـوزة جامعـه‌شناسـی توسـعه، که در بسیاری از حوزه‌های جامعه‌شناسی، به‌طور اخص، و علوم اجتماعی، به‌طور اعم، مورد بحث قرار گرفته است. مسئلة توسعه یکی از مسائل مهم در حوزه‌های انسانی‌ـ‌اجتماعی به شمار می‌رود. جامعـة ایـران نیز، همانند دیگر جوامع درحال‌توسعه، در دهه‌های اخیر به دنبال دستیابی به توسعه بوده است. به لحاظ تبارشناسی تاریخی می‌توان گفت که روند توسعه در ایران از دوران قاجار، به‌ویـژه از زمان جنبش مشروطیت، آغاز شده است. بحث اصلی این مقاله آن است که در پرتو استقرار نظم جدید سیاسی پس از انقلاب اسلامی سهم متغیر فرهنگ در شکل‌گیری انقلاب اسلامی بسیار برجسته بوده، تا حدی که بسیاری از صاحب‌نظران ریشه‌های بنیادین رخداد انقلاب را در شبکه‌ای از مؤلفه‌ها و متغیر‌های فرهنگی ممزوج با ارزش‌های دینی تفسیر کرده‌اند؛ انقلابی فرهنگی که در مسیر توسعۀ خود با چالش‌ها و موانع برجسته‌ای، به‌علت تسلط پارادایم‌های متعارض (ایرانی، اسلامی و غربی)، مواجه بوده است. پژوهش پیش رو در صدد واکاوی و پاسخ‌گویی به این سؤال اصلی برآمده است که موانع عمدۀ فرهنگی در دولت‌های جمهوری اسلامی که سبب عدم دستیابی جامعۀ ایران به توسعۀ فرهنگی شد چه بوده است و مهم‌ترین آن‌ها کدام‌اند. در این پژوهش رابطة بین توسعة فرهنگی و توسعة اجتماعی در دوران جمهوری اسلامی، بـا اسـتفاده از روش تحلیل گفتمانی، بررسی شده است. روش پژوهش در این مقاله توصیفی، تحلیلی و گردآوری اطلاعات آن منابع کتابخانه‌ای و همچنین استناد به سیاست‌های اصولی جمهوری اسلامی ایران در موضوع فرهنگ است. هدف مقاله فهم، کشف، اثرگذاری و پی‌بردن به ریشه‌های بنیادین و پنهان عدم توسعۀ فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که، علی‌رغم ایستار ذهنی بنیان‌گذاران انقلاب برای اعمال سیاست‌ها و وضع قوانین مترقی در حوزۀ توسعۀ فرهنگی، مؤلفه‌هایی همچون ضعف جامعۀ مدنی، بنیادگرایی و محافظه‌کاری، اعمال سیاست‌های متناقض فرهنگی در دولت‌های مختلف، وضع قوانین کارشناسی‌نشده، سیاست‌زدگی در موضوع فرهنگ و موانع تاریخی از مهم‌ترین موانع و چالش‌های توسعۀ فرهنگی کشور به شمار می‌روند.

مطالعۀ عوامل مؤثر بر شکاف بین نسلی: فراتحلیل پژوهش‌های بازۀ زمانی 1383ـ1399

طاها عشایری؛ طاهره جهان پرور؛ سمانه سادات سرکشیکیان

چکیده: شکاف نسلی به فاصلۀ اجتماعی، تعارض اجتماعی و تضاد بین والدین و نسل¬های قلبی خود در مسائل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اطلاق می‌شود. جامعۀ ایران، به‌سبب تغییرات ارزشی‌ـ‌هنجاری، مطابق نتایج 40 مورد پژوهش، شکاف نسلی و بین‌نسلی را تجربه کرده است. هدف اصلی پژوهش مطالعۀ عوامل مؤثر بر شکاف بین‌نسلی در بازۀ زمانی 1383-1400 است. روش پژوهش از نوع کمّی و ابزار آن پرسش‌نامۀ معکوس است و از نرم‌افزار فراتحلیل جهت برآورد اندازۀ اثر استفاده شده است. جامعۀ آماری آن 80 پژوهش است که 40 سند پژوهشی به‌علت پیمایشی‌بودن، دارابودن ضریب همبستگی و حجم نمونه و سطح معنی‌داری قابل‌قبول به روش نمونه‌گیری غیراحتمالی انتخاب‌ شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که میان بحران ساختاری (فاصلۀ اجتماعی، نظام پدرسالاری، تعارض بین‌نسلی)؛ سرمایۀ اجتماعی (اعتماد بین‌نسلی، مشارکت بین‌نسلی، انسجام بین‌نسلی)؛ سرمایۀ فرهنگی؛ سرمایۀ اقتصادی؛ نوگرایی (رسانه‌های جمعی، مصرف متظاهرانه، فردگرایی، سبک زندگی مدرن، جهان‌گرایی، ارزش‌های پسامادی)؛ مسائل ارزشی‌ـ‌هنجاری (الگوی گروه مرجع، تعلقات مذهبی، جامعه‌پذیری)؛ و آنومی چندگانه (آنومی اجتماعی، آنومی خانوادگی، آنومی هویتی) با شکاف بین‌نسلی رابطۀ معنی‌داری وجود دارد. اندازۀ اثر کلی پژوهش بر شکاف نسلی برابر با 20 درصد است.

تمایل به فرزندآوری در ایران: تعیین‌کننده‌ها و محدودیت‌ها

میلاد بگی؛ رسول صادقی؛ علی حاتمی

چکیده: در جوامع مدرن امروزی که زوجین تا حد زیادی امکان تصمیم‌گیری درمورد تعداد فرزندان و زمان به دنیا آوردن آن‌ها را دارند، ترجیحات و تمایلات باروری مهم‌ترین تعیین‌کننده‌های رفتار باروری به شمار می‌رود. هدف مطالعۀ پیش رو بررسی تمایلات فرزندآوری افراد ازدواج‌کردۀ همسردار و عوامل مؤثر بر آن و نیز موانع و محدودیت‌های تمایل به داشتن فرزند در ایران است. بر این اساس، داده‌های گردآوری‌شده در پیمایش ملی خانواده، که سال 1397 در سطح کشوری اجرا شده بود، تجزیه‌وتحلیل شد. نتایج نشان داد که حدود 30 درصد افراد بدون فرزند و 48 درصد افراد دارای یک فرزند تمایلی به داشتن فرزند/فرزندی دیگر ندارند. یافته‌ها رابطۀ منفی بین تحصیلات و تمایلات باروری افراد را نشان داد. از طرفی، تمایلات باروری در بین پیروان اهل تسنن در مقایسه با پیروان اهل تشیع بیشتر بود. مردان نیز تمایلات باروری بیشتری در مقایسه با زنان داشتند. همچنین رضایت از زندگی و روابط زناشویی تأثیر معناداری بر تمایلات فرزندآوری افراد دارد. مهم‌ترین علل عدم تمایل به فرزندآوری در چهار دستۀ مشکلات و نگرانی‌های مرتبط با فرزندان و آیندۀ آن‌ها، شرایط کاری و هزینه فرصت، روابط بین همسران، و مشکلات سلامتی و جسمانی افراد قرار گرفتند. بر این اساس، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان، برای افزایش مجدد باروری به سطح جایگزینی، نیاز است تا مجموعه‌ای از سیاست‌هایی را اجرا کنند که به خانواده‌ها در پوشش هزینه‌های مراقبت از کودکان کمک کند و تلفیق زندگی شغلی و خانوادگی زنان را تسهیل کند.

واکاوی عوامل مؤثر بر مصرف‌گرایی لوازم آرایشی در ایران

ابراهیم حاجیانی؛ مهدی نیک عهد

چکیده: پرسش اصلی این پژوهش آن است که چه عواملی بر مصرف‌گرایی لوازم آرایشی در ایران تأثیرگذارند. روش این پژوهش ترکیبی از روش‌های تحلیل اسناد و مرور نظام‌مند، مطالعۀ اسنادی و تاریخی، فراتحلیل و مصاحبه بوده ‌است. ترکیب و تجمیع داده‌های مکمل از یافته‌های منابع مختلف به عوامل مختلفی که در این پدیده دخیل هستند منتهی شد. دسته‌بندی این عوامل ذیل سه دستۀ تقویت‌کننده، تسهیلگر و موانع در این جهت بود که به تفکیکی مناسب از عوامل منجر شود و از این طریق عوامل کلیدی‌تر استخراج و معرفی شوند. بستر و ارزش‌های اجتماعی‌فرهنگی، نقش کنشگر، و تأثیر رسانه‌ها را می‌توان به‌عنوان عوامل مهم‌تر در این حوزه مطرح کرد. درواقع، شرایط و بستر اجتماعی عامل مهمی در سوق‌دادن افراد به مصرف لوازم آرایش به‌عنوان انتخاب، جایگزین یا اجبار است. از طرفی، این کنشگر است که گاهی فعالانه یا منفعل به سمت مصرف لوازم آرایشی می‌رود که در این مقوله سهم رسانه مشهود است. در حالتی مطلوب، اگر ارزش‌ها و بستر جامعه بر شایسته‌سالاری مبتنی باشند و کنشگر هم کاملاً آگاهانه از کارکردهای مطلوب لوازم آرایشی استفاده کند، آرایش‌کردن و مصرف لوازم آرایش به‌عنوان پدیده‌ای با کارکرد بهینه و مطلوب و همسو‌ با تقویت ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی موردنظر قرار می‌گیرد و این امر به پیشگیری از افراط در مصرف‌گرایی در این حوزه منجر خواهد شد.

نگاهی جامعه‌شناختی به سیر تحولات روابط با جنس مخالف در گذار از سنت به مدرنیته با تأکید بر قبح‌زدایی در مفاهیم عرفی و جرم‌شناسی اسلامی

سیدمحمدرضا موسوی فرد

چکیده: در این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که ورود مفاهیم جدید نوعی چگونه موجب قبح‌زدایی از روابط با جنس مخالف در گذار از سنت به مدرنیته در ایران شده است. روابط با جنس مخالف همیشه به‌عنوان یکی از مسائل همیشگی قرین و همزاد نوع بشر بوده است که در شرایط و زمان‌های مختلف سیر تطورات خاصی را تجربه کرده است؛ ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. ازجملۀ این تطورات و تغییرات می‌توان به گذار این مدل رابطه از سنت به مدرنیته اشاره کرد که تحت تأثیر عواملی همچون تغییرات اجتماعی، شکاف نسلی، گذر از نظام پدرسالاری به فرزندسالاری و در نهایت پروسۀ جهانی‌شدن با آمدن واژگان بیگانه به فرهنگ ایرانی (چون رِل‌زدن، شوگر ددی، شوگر مامایی و امثالهم) تا حدودی موجب قبح‌زدایی از این روابط شده است. قطعاً چنین تحولاتی مغایر با فرهنگ ایرانی است و از منظر آموزه‌های جرم‌شناسی اسلامی، چنین روابطی صرفاً در قالب شرع و قانون پذیرفتنی است.

مطالعۀ تطبیقی وجوه آرمان‌شهری و ویران‌شهری پوسترهای صلح یا ضدِجنگ طراحان معاصر صد سال اخیر ایران و امریکا

سحر نجفی؛ فریده آفرین؛ غلامرضا سماوی

چکیده: در پژوهش پیش رو، با تحلیل محتوا از مباحث نظری جامعه‌شناختی، مؤلفه‌هایی را برای تحلیل پوسترها انتخاب کرده‌ایم. با اتکا به ویژگی‌های محتوایی آرمان‌شهری و ویران‌شهری، پوسترهای انتخابی از دو طراح گرافیک ایرانی قباد شیوا و مهدی سعیدی و دو طراح گرافیک امریکایی سیمور چواست و میلتون گلیزر را تحلیل و تفسیر کرده‌ایم. در سطح تفسیر پوسترها فراتر از تحلیل مؤلفه‌های تجسمی به این پرسش پاسخ داده‌ایم که آثار انتخابی دارای مؤلفه‌های آرمان‌شهری، ویران‌شهری است یا به این دو جنبه بی‌اعتناست. پوسترهای مهدی سعیدی، با حرکت از سطح آشکار اجزا و عناصر تجسمی به سمت سطوح محتوای پنهان، معانی‌ای چون به پرسش‌کشیدنِ ایدۀ صلح در جوامع را با خود همراه دارد. در پوسترهای صلح قباد شیوا، زبان تصویر جهانی است و به ‌عبارتی، هنرمند به دنبال طرح و سبکی از هنر است که دربرگیرندة سلیقة بین‌الملل باشد. سیمور چواست در مجموعة پوستر خود نیز بر این ایده اشتراک‌‌نظر دارد که بشریت نمی‌تواند از گزند جنگ و سلاح‌های نظامی در امان باشد. گلیزر هم برای بیان مفاهیم خود از زبان بدن بهره برده است که اغلب فهم مشترکی از آن وجود دارد. روی سخن فرم پرندة صلح با زبانی جهانی همة دولت‌هایی‌ است که انگارۀ صلح در دست آن‌ها حالت‌های مختلفی به خود گرفته و بازیچه‌ است. پوسترهای مهدی سعیدی و آثار امریکایی بیشتر بر وجوه ویران‌شهری تکیه کرده‌اند. قباد شیوا رویکرد انتقادی به نماد صلح جهانی اتخاذ نکرده و با تبعیت از نماد جهانی صلح بیشتر به جنبه‌های آرمان‌شهری توجه کرده است.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه «مطالعات راهبردی فرهنگ» می توانند به نشانی تهران، پایین‌تر از میدان ولیعصر، خیابان دمشق، پلاک 9 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://scsj.ricac.ac.ir/ مراجعه کنند و با شماره تلفن با  88919176-021 تماس بگیرند.