شماره ۳۸ فصلنامه علمی پژوهشی «فرهنگ رضوی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 38 فصلنامه علمی پژوهشی «فرهنگ رضوی» صاحب امتیازی بنیاد بین المللی فرهنگی هنری امام رضا (علیه السلام) با سردبیری جلال درخشه منتشر شد.

این فصلنامه در 7 مقاله و 189 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

الگوی مواجهه‌ امام رضا(ع) با کنش‌های متظاهرانه مأمون

محمد رضا انواری

چکیده: رویکرد مأمون در مواجهه با امام رضا(ع) در مقایسه با رویکرد خلفای اموی و عباسی قبل و بعد او با امامان معصوم، منحصر به فرد است؛ چراکه او شیوه متظاهرانه‌ای را در پیش گرفت تا جایی که پذیرش حکومت را به ایشان پیشنهاد داد و اصرار زیادی برای قبول امام داشت. هدف از این مقاله، تحلیل مواجهه امام رضا(ع) با مأمون به‌مثابه انسان متظاهر است. از این ‌رو سوال اصلی مقاله دستیابی به الگوی مواجهه امام رضا(ع) در مواجهه با کنش‌های متظاهرانه مأمون است. روش تحقیق، هرمنوتیک متن با رویکرد «استنطاقی و مؤلف‌محور» است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، کنش‌های امام در مواجهه با تظاهر مأمون را می‌توان در قالب کنش‌های «غیریت‌ساز»، «افشاگرانه»، «بصیرت‌افزا» و «مصلحت‌گرا» تحلیل کرد که آخرین نوع کنش امام حاکم بر سه کنش قبلی است. همه کنش‌های امام در دایره «مشیت الهی» انجام می‌شود. روح حاکم بر کنش‌های امام، «هدایت‌گری» است که هم ناظر به فرد متظاهر است و هم ناظر به عموم جامعه اسلامی و این تفاوت اساسی رویکرد اسلامی با رویکردهای دیگر است. امام نه‌ تنها هدایت مأمون به‌مثابه انسان متظاهر را مد نظر دارد بلکه در این زمینه از ارائه مشورت و راهنمایی در جهت مصالح جامعه اسلامی و حتی اصلاح حکومت او دریغ نمی‌کند.

تبیین عرفانی حقیقت خدمت و درجات آن در آستان معصوم (ع)

امیر جوان آراسته؛ اصغر نوروزی؛ حبیب الله کیخا

چکیده: خدمت و خدمت‌گزاری از موضوعات ارزشمندی است که در منابع عرفانی از آن با عنوان خدمت به مشایخ و بهره‌مندی از وجود مرشد و مراد تا کامل‌ترین آن‌ها یعنی ولی خدا و انسان کامل یاد شده است. در این پژوهش کوشیده‌ایم به روش توصیفی ‌تحلیلی، حقیقت خدمت و درجات آن را با رویکردی عرفانی بیان کنیم و کارکردهای سلوکی آن را در آستان مبارک معصوم(ع) روشن سازیم. خادم، متخادم و مستخدم، درجات خدمت در عرفان‌اند که در میان آن‌ها «خادم»، محبوب مخدوم و مقرون به قرب حضرت حق است. بر اساس این پژوهش، در سیر سلوکی عرفانی به مدد معصوم(ع) در جایگاه انسان کامل، خدمت‌گزاری «خادم»، می‌تواند به فنای او در مخدوم تا بقای بعد از فنا و دستگیری و ارشاد خلق منجر شود. شرط این سلوک، معرفت به مقام انسان کامل، اطاعت‌پذیری، عشق‌ورزی، ارادت و حضور قلب در محضر معصوم(ع) است که خادم را از نظر رفتاری‌اخلاقی و عملی شبیه مخدوم می‌سازد.

تحلیل انتقادی از دیدگاه ابن تیمیه در منزلت علمی‌‌امام رضا (ع)

مرتضی میرزایی؛ صفدر رجب زاده؛ محمد علی وطن دوست؛ حمزه علی بهرامی

چکیده: دشمنی وهابیت با اهل بیت عصمت و طهارت، بر کسی پوشیده نیست. ابن تیمیه به عنوان پرچمدار اصلی این فرقه، همواره کوشیده است فضایل اهل بیت (ع) را انکار نماید و آنان را انسان‌های عادی جلوه دهد. وی با همین رویکرد تنقیص و انکار فضایل اهل بیت (ع)، شبهاتی را درباره جایگاه علمی امام رضا (ع) مطرح می نماید و بر این باور است که شیعیان درباره جایگاه ایشان غلو نموده اند. ادعاهایی مانند «عدم اعلمیت امام رضا (ع)»، «عدم نقل روایت از سوی امام رضا (ع)»، «عدم نقل روایت علما از ایشان» و «نیامدن روایات امام رضا (ع) در صحاح ستّه» از سوی ابن تیمیه برای انکار جایگاه والای امام رضا (ع) نقل شده است. در این پژوهش، به شیوه توصیفی تحلیلی و با رویکرد انتقادی تلاش شده است، ضمن بررسی سخنان بزرگان اهل سنت و استناد به روایات موجود در کتاب های حدیثی و تفسیری اهل سنت، به ادعاهای ابن تیمیه پاسخ داده شود. نتیجه اینکه ادعاهای ابن تیمیه دربارة جایگاه امام رضا (ع) مغالطه ای بیش نیست و با دیدگاه دیگر اندیشمندان اهل سنت ناسازگار است.

بررسی تطبیقی دیدگاه کلامی دو مکتب قم و بغداد در باره تجهیز امام معصوم(ع) (مطالعه موردی: تجهیز علی بن موسی الرضا(ع))

سعید توفیق؛ وجیهه میری

چکیده: تجهیز امام معصوم(ع) متوفی به دست امام معصوم در قید حیات یکی از مباحثی است که در اندیشه کلامی و فقهی شیعه مورد توجه قرار گرفته است. در این نوشتار به شیوه توصیفی تحلیلی به بررسی تطبیقی باور اعتقادی دو مکتب قم و بغداد در این خصوص پرداخته می شود. با بررسی رویکرد و دیدگاه دو مکتب قم و بغداد روشن می شود که مکتب قم با تَعبّد و التزام به روایات، تجهیز معصوم متوفی به دست معصوم بعدی را به عنوان قاعده ای قطعی، تغییرناپذیر و فرازمانی و فرامکانی می شناسد؛ حال آنکه فقهای متکلم مکتب بغداد برخلاف فقهای محدث مکتب قم، نه تنها روایات وارد شده در خصوص تجهیز معصوم را در حوزه اخبار آحاد قرار می دهند؛ بلکه قطعیت و تغییرناپذیری این مسئله را به عنوان یک قاعده مسلم کلامی و فقهی نمی پذیرند. مکتب بغداد ضمن آنکه اولویت تجهیز معصوم را به دست معصوم بعدی پذیرفته است، اما آن را به درجه ای از قطعیت ارتقا نداده است تا درصورتی که برای امام زنده در تجهیز امام متوفی موانع و محدودیت هایی به وجود آمد، همچنان خود را ملتزم و متعبّد به این قاعده بداند. مکتب متکلمان و محققان، قائل به تجهیز امام حسین، امام کاظم و امام رضا(ع) به دست معصوم بعدی نیست. از گزارش های تاریخی نیز چنین درک می شود که متولی تجهیز امام رضا(ع) عموی ایشان محمدبن جعفر الصادق(ع) بوده است.

تربیت سیاسی درسیرۀ امام رضا(ع)؛ الگویی برای بصیرت افزایی

سمیه حمیدی؛ احسان مزدخواه

چکیده: تربیت سیاسی ازجمله مفاهیمی است که در شکل‌دهی چهارچوب‌های حکومت اسلامی و مشخص‌سازی نوع کنش‌ جامعه و بصیرت‌افزایی اسلامی نقش اساسی دارد. تربیت سیاسی فرایندی است که از امور غیرسیاسی آغاز می‌شود و بعد از آن به حوزه‌های بسیط‌تری سوق پیدا می‌کند. در اندیشة اسلامی و الگوی‌های رفتاری ائمه اطهار(ع) تربیت سیاسی‌اجتماعی انسان و جامعه همواره از اهمیت والایی برخوردار بوده است. امامان معصوم از طریق تربیت اجتماعی و سیاسی همواره به تبیین معارف دینی در حوزه‌های فردی و حکومتی پرداخته‌ و به تربیت انسان‌های تراز فرهنگ و هویت اسلامی اقدام کرده‌اند. در اندیشة سیاسی امام رضا(ع) اساساً مفهوم تربیت سیاسی در ارتباط با توانمند‌سازی جامعه مسلمین به‌منظور آگاه‌سازی و ارتقای سطح بینش آنان برای فهم روند‌های موجود است. سوال اصلی پژوهش این است که تربیت سیاسی در اندیشه و الگوی رفتاری امام رضا(ع) چگونه‌ است؟ بر اساس یافته‌های پژوهش در الگوی رفتاری امام رضا(ع) تربیت سیاسی اساساً به معنای خود‌آگاهی اجتماعی و برقراری انسجام سیاسی ‌اجتماعی و دارای مولفه‌ها و ویژگی‌های خاص خود است، ‌به‌طوری‌که حق‌مداری،‌ عدالت، آزادی بیان، تکریم و احترام، مخاطب‌شناسی و آگاهی به زمانه از مهم‌ترین ویژگی‌های تربیت سیاسی در اندیشه و الگوی رفتاری ایشان است. بر این مبنا روش پژوهش به‌صورت توصیفی‌تحلیلی است که با بهره‌گیری از روایات و سیرة رضوی به تبیین تربیت سیاسی در اندیشه و الگوی رفتاری امام رضا(ع) می‌پردازد.

هنجارهای هشتگانه سلوک اجتماعی از منظر امام رضا(ع)

مهدی بیات مختاری

چکیده: بی‌تردید هر مکتبی، شیوه زیستن ویژه‌ای را که مبتنی بر جهان‌بینی آن است، ارائه می‌دهد و شکل‌گیری جامعه مطلوب خود را در التزام به آن هنجارها قلمداد می‌کند. آیا می‌توان هنجارها، خصلت‌های مطلوب و اصول رفتارهای اجتماعی مورد انتظار از یک مسلمان را از گفتار و رفتار امام رضا(ع)، استخراج و به‌گونه نظام‌مند، تبیین کرد؟ این پژوهش ابتدا گفتارها و رفتارهای امام رضا(ع) را به روش کتابخانه‌ای گردآورده و سپس به شیوة توصیفی تحلیلی آن را سامان داده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد هشت نکته بنیادین زیر بیشتر مورد توجّه و تأکید ایشان بوده است: 1. فراگیری و فرادهی 2. تکریم شاعران متعهّد و آگاهی‌بخش 3. پاسداشت اخوّت ایمانی 4. التزام به سخن پاک 5. مهرورزی به دیگران 6. سخاوت و انفاق 7.کتمان صدقه و گریز از تحقیر 8 .چشم‌پوشی و گذشت خردمندانه.  و چون امام رضا (ع) به سجایا و رفتارهای اجتماعی مذکور به گونه کامل آراسته بود، از این رهگذر دوستى عام و خاصّ را به خود جلب کرد و به «رضا» نامبردار شد.

بررسی دلالی و حلّ تعارض روایتِ: «فَمَن زارَنِی عارفاً بِحَقِّی غَفَرَ اللُه لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ وَ ما تَأَخَّر» با «صحیحه خیثمه»

عبدالعلی پاکزاد

چکیده: زیارت امام رضا(ع) در برخی روایات، سبب آمرزش گناهان زائر ذکر شده است. در نگاه نخست، مفهوم روایاتِ زیارت امام رضاg و آمرزش تمامی گناهان، با محتوای برخی از آیات قرآن(نساء،31) که بخششِ مؤمنان را منوط به اجتناب از گناهان بزرگ دانسته و همچنین بسیاری از روایات و ‌خصوص مدلول روایت صحیحه خیثمه که برداشته شدن عذاب و آمرزش گناهکار را به شناخت و در پیش گرفتن راه اهل بیت (ع) معرفی کرده در تعارض است. این نوشتار با رویکرد انتقادی و به روش توصیفی‌تحلیلی، درصدد ارائه مفهوم درست و حلّ تعارض روایات آمرزش گناهان زائر با برخی آیات و روایات خصوص روایت صحیحه خیثمه است. این پژوهش نشان می‌دهد آمرزش صغائر با اجتناب از کبائر، به دارنده ولایت و عارفینِ حقّ و حرمت اهل بیت (ع) اختصاص دارد. همچنین با تراکم گناهِ کبیره، پس از تحمّل سختی‌ها (برحسب مقدار گناه) در دنیا، هنگام مرگ، برزخ و محشر بخشیده و در صورت پاک نشدن آثار گناه، در طبقه نخست جهنمّ قرار می‌گیرد و با شفاعت اهل بیت آمرزیده می‌شود و بین مفهوم روایاتِ زیارت امام رضا(ع) که ازجمله کارکردهای آن را آمرزش زائر می‌داند، با محتوای متون دینی که آمرزش و رستگاری انسان‌ها را به داشتن ایمان، عمل صالح و تمسّک و تبعیت از اهل بیت گره زده است، تعارضی ندارد.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی پژوهشی «فرهنگ رضوی» می توانند به نشانی خراسان رضوی - مشهد - بلوارشهید کامیاب - نبش شهید کامیاب 34 -بنیاد بین المللی فرهنگی هنری امام رضا(علیه السلام ). دفتر نشریه  با شماره تلفن 49-32283044-051 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس  http://www.farhangerazavi.ir/ مراجعه کنند یا تماس بگیرند.