کاهش بودجه فرهنگی باعث افزایش هزینه‌های اقتصادی می‌شود

اشاره: کاهش سهم بودجه فرهنگی از کل منابع دولت آثار و پیامدهای مخربی را در جامعه به دنبال خواهد داشت و ما در اغتشاشات گذشته نقش مشکلات فرهنگی را در بروز این اتفاقات به عیان دیدیم، فرهنگ هر جامعه، نقش عظمی در امور اقتصادی، امنیتی و سیاسی جامعه دارد و با کم توجهی به آن شاهد مشکلات عدیده‌ای در کشور خواهیم بود.

نهادهای فرهنگی که کار ویژه آنها مسائل فرهنگی است و بازدهی اقتصادی چندانی ندارند برای ادامه حیات نیازمند حمایت های دولت هستند ولی متأسفانه ما شاهد هستیم بودجه فرهنگی نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرده است از اینرو خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا در گفت و گویی با محمد علی موسوی پژوهشگر مرکز اجتماعی، اقتصادی قدر انجام داده است که در ادامه مشروح آن را می خوانیم:

رسا ـ علت کاهش سهم اعتبارات فرهنگی در بودجه سال 1402 چیست؟

ابتدا توضیحی در مورد سؤال شما بدهم که هیچ کسی در کشور نمی تواند بگوید که سهم اعتبارات فرهنگی در بودجه چقدر است، اعتبارات زیادی در بودجه برای بحث فرهنگ داریم ولی به دلیل نوع طبقه بندی عملیاتی در جدول شش بودجه کسی نمی تواند بگوید که چقدر برای امر فرهنگ خرج می شود.

بسیاری از دستگاه‌های غیرفرهنگی از جمله دستگاه آموزش و پرورش، وزارت علوم و دستگاه های نظامی بودجه های فرهنگی دارند و هزینه می‌کنند اما در هیچ کجا این هزینه های فرهنگی ثبت و ضبط نمی شود و در طبقه بندی بودجه این هزینه ها به عنوان سهم اعتبارات فرهنگی لحاظ نمی‌شود.

در واقع ما نمی‌دانیم که چقدر برای امر فرهنگ خرج می کنیم و چون آمار دقیقی نداریم در نتیجه نمی توانیم دقیق ارزیابی کنیم که هزینه فرهنگی امسال نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرده یا افزایشی بوده است.

با اینکه این اطلاعات برای ما مشخص نیست ولی می‌توانیم بگوییم سهم اعتبارات بودجه برای دستگاه هایی که کار ویژه آنها به فرهنگ ربط دارد مانند نهادهای دینی، صدا و سیما و صنایع دستی و گردشگری درطول سال‌های گذشته و درلایحه بودجه ۱۴۰۲ بیش از ۲ الی ۳ درصد کل بودجه نیست و این آمار کاملا مشخص است.

همین سهم ناچیزی که به نهادهای فرهنگی داده می‌شود، بیشتر برای هزینه های جاری، حقوق و دستمزد خرج می شود و به فعالیت های فرهنگی که آثار فرهنگی مشهودی دارد بودجه زیادی اختصاص پیدا نمی‌کند.

در نتیجه بودجه فرهنگی برای دستگاه هایی که کار ویژه آنها مسئله فرهنگ است کم است و همین دو سه درصد بودجه، بیشتر خرج حقوق و دستمزد و هزینه جاری این دستگاه ها می شود و واقعاً نمی دانیم چقدر از بودجه صرف فعالیت های فرهنگی می‌شود و دستگاه هایی که کار ویژه آنها امر فرهنگ است چقدر از این بودجه را برای فعالیت های فرهنگی مصرف می کنند.

رسا ـ چرا باید اولین قربانی در کمبود بودجه، نهادهای فرهنگی باشند؟

درسؤال گذشته به نحوی پاسخ شما را گفتم وقتی شما می گویید که نهادهای فرهنگی قربانی کمبود بودجه می‌شوند، سؤال من این است که وقتی نمی دانیم برای نهادهای فرهنگی چقدر خرج می‌کنیم و چه جوری این بودجه را خرج می کنیم و اطلاعات و آمار دقیقی نداریم، چگونه از بحث قربانی شدن مؤسسات صحبت کنیم.

نوع طبقه بندی بودجه آمار دقیقی در اختیار ما قرار نمی دهد تا بتوانیم کمبود بودجه را درست ارزیابی کنیم در نتیجه عده‌ای می‌گویند که با کمبود بودجه مواجه هستیم و در مقابل عده ای دیگر می گویند با افزایش بودجه مواجه هستیم.

تا اطلاعات دقیق و شفافی نباشد نمی‌توان گفت که بودجه فرهنگی کم یا زیاد شده است ولی آن چیزی که مشخص است در طول سالیان گذشته بودجه فرهنگی در حد ثابتی با یک نوسان خیلی کم در حال تغییر بوده است.

نوع نگاه ما به دستگاه‌های فرهنگی باید تغییر کند، نهادی مانند آموزش و پرورش به نظر ما نهادی فرهنگی است ولی بودجه این نهاد فرهنگ ساز در ذیل نهادهای فرهنگی تعریف نشده است.

با این شرایط ما نمی‌دانیم بودجه فرهنگی قربانی شده است یا نه! و برای پاسخ به این سؤال که در دولت های گذشته واقعا توجه ویژه ای به مسئله فرهنگ شده است یا نه؟ واقعا پاسخ دقیقی وجود ندارد.

رسا ـ  سرانه بودجه فرهنگی برای هر ایرانی چقدر است؟

در پاسخ به این سؤال باز به جواب قبلی که گفته شد برمی‌گردم، وقتی ما اطلاعات و آمار دقیقی نداریم، سرانه بودجه فرهنگی دقیقی هم مشخص نیست.

درتعیین میزان سرانه بودجه فرهنگی، باید کل بودجه فرهنگی را بدانیم و تقسیم بر هشتاد و پنج میلیون نفر جمعیت ایران کنیم تا سرانه به دست آید و ما این آمار و اطلاعات دقیقی از بودجه فرهنگی نداریم در نتیجه سرانه هایی که گفته می‌شود دقیق نیست و نمی‌توانیم بگوییم که سرانه بودجه فرهنگی کشور ما نسبت به دیگر کشور ها کم یا زیاد است.

تا زمانی که طبقه بندی و مسئله آمار در بودجه کل کشور و تعریف ما از این طبقه‌بندی عملیاتی که صندوق بین‌المللی پول برای کشورهای دنیا توصیه کرده است درست نشود و توجه نکنیم که این طبقه بندی با نظامی ما که در آن فرهنگ حرف اول را می‌زند سازگار نیست، عدم آگاهی نسبت به آمار و اطلاعات بودجه فرهنگی برای ما وجود دارد.

ما شاهده هستیم که عده ای می‌گویند بودجه فرهنگی زیاد شده است و عده ای دیگر در مقابل می گویند که بودجه فرهنگی کاهش پیدا کرده است درحالیکه منظور آنها بودجه دستگاه‌های فرهنگی است نه بودجه فرهنگی و باید بین این دو تفکیک قائل شد.

دستگاه هایی که کار ویژه آنها فرهنگ است، بودجه آنها 2 الی 3 درصد بیشتر نیست با توجه به این طبقه بندی که در بودجه وجود دارد و اگر طبقه بندی تغییر کند ممکن است بودجه فرهنگی رقم زیادی داشته باشد.

رسا ـ آنچه در اغتشاشات اخیر به خوبی عیان شد، بحث های فرهنگی نبود؟

بله دقیقاً بحث فرهنگی حرف اول را در بحث اغتشاشات می زند، باید بعد از اینکه طبقه بندی درست و شفاف و اطلاعات صحیحی از بودجه فرهنگی پیدا کردیم، ارزیابی کنیم که نحوه خرج کردن این بودجه محدود فرهنگی چگونه بوده است؟ و چرا این آثار و نتایج را در جامعه مشاهده کردیم؟

وقتی که بودجه ها برای فعالیت های خاص فرهنگی خرج نشود نمی توانیم از نقش  فعالیت های فرهنگی در اغتشاشات اخیر گزارش واضح و دقیقی داشته باشیم و نمی دانیم کجا کم کاری در فعالیت های فرهنگی صورت گرفته است.

در فصل مربوط به امور گردشگری بودجه بیشترین سهم را خرج صنایع فرهنگی گردشگری کرده ایم و نحوه توزیع بودجه به نحوی بوده است که بیشتر به سراغ بخش های اقتصاد فرهنگی رفته ایم و بودجه نهادهای دینی که متولی خاص فرهنگ و کار ویژه اصلی آنها مباحث فرهنگ است در قانون بودجه ۱۴۰۲ تغییر زیادی نداشته و افزایش خیلی کمی داشته است.

اگر همه دستگاه‌های که کار ویژه آنها مسئله فرهنگ است کنار هم قرار دهیم شاید بتوانیم بگوییم که بودجه فرهنگی آنها کاهش پیدا کرده است و دولت پول کمتری را برای نهادهای دینی هزینه کرده است.

اگر بودجه فرهنگی تغییر نکند بودجه ای را که دولت برای نهادهای فرهنگی اختصاص داده است با توجه به تورمی که وجود دارد بیشتر صرف حقوق و دستمزد خواهد شد و آثار و نتایج این کار  را شبیه حوادثی که چند ماه گذشته اتفاق افتاد، درآینده شاهد خواهیم بود، پس باید بازنگری در بودجه فرهنگی صورت پذیرد.

رسا ـ آیا کم کردن بودجه فرهنگی، زمینه از بین رفتن مؤسسات و فعالیت های فرهنگی را فراهم نمی کند؟

یقین دارم که کاهش بودجه فرهنگی همین آثار را خواهد داشت، وقتی که مؤسسه فرهنگی را برای کار ویژه خاص فرهنگی تأسیس می کنیم، معمولاً بازدهی اقتصادی چندانی ندارد و نیازمند به حمایت دولت است و حتماً باید از بودجه های دولتی برای ادامه فعالیت آن هزینه شود.

البته با این قید که این مؤسسات با کمترین اندازه و حجم بتوانند بیشترین فعالیت را پوشش دهند بودجه برای افزایش کارمندان و ساختمان سازی صرف نشود و برای فعالیت‌های فرهنگی در نظر گرفته شود با انجام این کار حتما آثار فرهنگی را در جامعه شاهد خواهیم بود ولی متأسفانه شرایط فعلی ما اینگونه نیست.

اگر همین بودجه اندک مؤسسات فرهنگی داده نشود آنها نمی توانند به حیات خود ادامه دهند و ما شاهد از بین رفتن مؤسسات فرهنگی خواهیم بود و این امر نتایج خوبی را برای نظام اجتماعی کشور به همراه نخواهد داشت.

رسا ـ آیا وقت آن نرسیده است که فرهنگ و مؤسسات فرهنگی جدی گرفته شود؟

اغتشاشات اخیر نشان داد که فرهنگ بسیار اهمیت دارد و آثار فرهنگ را در اقتصاد می‌توانیم ببینیم بنابراین اگر دولت در هجمه‌ های عظیم فرهنگی که با آن مواجه هستیم حمایت از مؤسسات فرهنگی نداشته باشد یقیناً باید چند برابر این هزینه ها را برای اقتصاد خرج کند به دلیل اینکه مشکلات فرهنگی آثار اقتصادی، معیشتی و امنیتی را به دنبال دارد.

بدون توجه به فرهنگ و اختصاص پیدا نکردن بودجه مناسب برای مسائل فرهنگی و همچنین نداشتن آمار مشخصی از بودجه های فرهنگی برای ارزیابی کارکرد نهادهای و مؤسسات فرهنگی، فرهنگ سر و سامان پیدا نمی‌کند و باید چندین برابر بودجه فرهنگی را در آسیب های اقتصادی، اجتماعی و امنیتی پرداخت کنیم زیرا فرهنگ بروی همه این امور تأثیر دارد.

رسا ـ آیا نباید مثل بخش هایی که بودجه های آنان افزایشی بوده سهم فرهنگ نیز دیده می شد؟

در پاسخ به سؤال اول گفته شد که ما نمی‌دانیم چقدر برای فرهنگ خرج می‌کنیم و چون نمی‌دانیم، ارزیابی دقیقی هم نخواهیم داشت و نمی‌توانیم بگوییم بودجه دستگاه‌های فرهنگی به خصوص دستگاه هایی که کار ویژه آنها فرهنگ است، کم یا زیاد شده است. و به دلیل اینکه اطلاعات دقیقی در این زمینه وجود ندارد ما واقعا نمی دانیم در بودجه فرهنگی کشور چه اتفاقی رخ داده است.

رسا ـ برای پیاده شدن برنامه های فرهنگی مد نظر رهبر معظم انقلاب آیا چنین بودجه کمی جوابگو خواهد بود؟

انقلاب ما انقلاب فرهنگی بود و بنای انقلاب و حرکت انقلاب بر محور فرهنگ بود، اقتصاد و امنیت ما فرهنگی است و در انقلاب ما فرهنگ حرف اول را می‌زند فرهنگ در نظام اجتماعی اسلامی حرف اول را می‌زند و بقیه زیر نظام ها باید به دنبال فرهنگ حرکت کنند.

باید بودجه فرهنگی را در این نظام اجتماعی بیشتر لحاظ کنیم، اگر به دیدگاه رهبر معظم انقلاب در مورد فرهنگ و نقش اساسی فرهنگ توجه کنیم، ایشان روح حاکم بر حرکت جامعه اسلامی را فرهنگ می دانند.

با این تعریف رهبر معظم انقلاب یقیناً باید به فرهنگ بیشتر توجه کرد و جهت دهی طبقه بندی عملیاتی بودجه در تمام حوزه‌های مختلف فرهنگی و بخش های نظامی، آموزشی و اجتماعی به صورت مشخص تعیین شود.

در غیر این صورت اگر ما به فرهنگ توجه لازم را نداشته باشیم هزینه های اقتصادی و اجتماعی ناشی از آسیب های فرهنگی خیلی بیشتر می شود و از نگاهی که رهبر معظم انقلاب و پیش از ایشان حضرت  امام(ره) به مسائل فرهنگی داشتند دور و دور تر خواهیم شد.

در جمع بندی از بحث بودجه فرهنگی باید آمار بودجه فرهنگی مشخص شود، طبقه بندی بودجه تغییر کند و امور و فصول بودجه را بر اساس فرهنگ تغییر بدهیم تا شاید در اینصورت بتوانیم به نتیجه مورد نظر حضرت آقا در مورد مسائل فرهنگی درکوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت دست پیدا کنیم.

به‌خاطر فرصتی که در اختیار ما قرار داده‌اید، متشکریم.