لزوم ارائه تصویر روشن از مبارزات علمای شیعه در طول تاریخ

اشاره: پژوهشکده تاریخ معاصر ایران، به تازکی کتاب «گزینده ادبیات مقاومت علمای شیعه در پنج قرن اخیر» را که با پژوهش محمد حسن رجبی دوانی تدوین شده در پنج جلد منتشر کرده که نگارنده در این مجموعه، گزیده هایی از آثار نوشتاری و یا گفتاری مراجع و علمای برجسته شیعه را در برابر خطراتی که در طول پنج قرن گذشته از خارج یا داخل سرزمین‌های اسلامی، استقلال سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و یا تمامیت ارضی جوامع اسلامی را به خطر می‌افکنده، بر حسب تقدم تاریخی در این مجموعه گرد آورده است.

خطرات برشمرده، مواردی از این قبیل است: حمله استعمارگران غربی به سرزمین‌های اسلامی، انعقاد قراردادهای زیانبار استعماری، اهانت به مقدسات اسلامی، پایمال نمودن عزت مسلمانان، ایجاد تفرقه مذهبی در میان مسلمانان، مبارزه با پادشاهان و دولتمردان وابسته، انتشار انحرافات فکری و اخلاقی در جوامع اسلامی، و … .

مواضع مراجع و علمای شیعه در برابر خطرات فوق، طیف متنوعی از اقدامات اعتراض آمیز از قبیل نصیحت، هشدار، و اخطار به دولتمردان غافل و وابسته، تحریم، آگاه سازی و بسیج نیروهای مردمی، براندازی رژیم‌های دست نشانده، و بالاخره اعلان جهاد علیه نیروهای استعمارگران اشغالگر را در برمی‌گیرد.

مراجع و علمای نامبرده، از ملیت‌ها و اقوام ایرانی، عرب، هندی، پاکستانی، افغان و افریقایی هستند که راجع به مسائل مبتلابه جامعۀ خود و یا جهان اسلام و یا توهین به مقدسات اسلامی اعلام موضع نموده‌اند. شخصیت‌های این مجموعه از ملامحمد استرآبادی (مشکک) در سال ۹۹۶ ق آغاز و به سیدحسن نصرالله ختم می‌شود.

گفتنی است، در تدوین این اثر، مؤلف از ده‌ها عنوان کتاب و نشریه به زبان‌های گوناگون و نیز ده‌ها سایت خبری استفاده کرده است.

در همین راستا استاد محمد حسن رجبی دوانی در گفت و گویی اختصاصی با خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، در توضیح ویژگی های این کتاب گفت: چنان که از عنوان این کتاب نیز پیداست، نمونه هایی از آثار نوشتاری و گفتاری علمای شیعه در پنج قرن اخیر که مضمون «مقاومت» داشته، در این مجموعه گردآوری شده و در صورت نیاز توضیحات لغوی، تاریخی و زندگینامه ای برای هر کدام آورده شده است.

وی در ادامه بیان داشت: منظور از مقاومت، نظرات علما در برابر تهدیداتی است که استقلال سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و یا تمامیت ارضی کشورهای اسلامی را به مخاطره افکنده و منظور از علما نیز مراجع و علمای برجسته شیعه در سراسر نقاط جهان و از ملیت های گوناگون است.

استاد و صاحب نظر تاریخ با اشاره به لزوم ارائه تصویر روشن از مبارزات علمای شیعه در طول تاریخ بیان کرد: تلاش من در این کتاب بر این بوده که با آوردن نمونه هایی از آثار آنان، حتی المقدور تصویر روشنی ارائه دهم زیرا این چیزی است که امروزه ما به آن نیاز داریم. 

رجبی دوانی با تاکید بر متمایز بودن این کتاب با کتاب های دیگر گفت: نباید تصور شود که ما در این کتاب به بیان احوالات علما پرداخته ایم زیرا اساساً این کتاب، شرح حال علما نیست بلکه حاوی نمونه آثار آنهاست.

مولف کتاب با اذعان به این که متاسفانه به بحث های سیاسی و فرهنگی که علمای شیعه در طول تاریخ انجام داده اند کمتر توجه شده است به ذکر چند دلیل برای این موضوع پرداخت و اظهار داشت: البته دلایل متعددی دارد، از جمله: 1. پراکندگی آنها در کتابهای گوناگون ۲. سختی پژوهش ۳. عدم اهتمام پژوهشگران گذشته، بویژه روحانیون در انجام آن ۴. تلاش سازمان یافته استعمار و استبداد وابسته در زدودن تلاش سترگ علمای شیعه از ذهنیت تاریخی و به فراموشی سپردن و یا تحریف آن.

وی با اشاره به اهمیت موضوع نقش علمای شیعه در مبارزات علیه حکومت های جور، گفت: البته کتابهای متعددی در این زمینه در سالهای پس از انقلاب اسلامی نوشته شده است که می توان به آنها مراجعه کرد که در این مختصر نمی گنجد.

رجبی دوانی در انتها با بیان این که این اثر، کتاب تاریخ تحلیلی یا توصیفی نیست اظهار داشت: این کتاب، اختصاص به متن آثار دارد و بخش ویژه ای در این کتاب برای تاریخ معاصر و انقلاب اسلامی و نقش علما در این زمینه وجود ندارد زیرا یک اثر تاریخ تحلیلی یا توصیفی نیست.