از بررسی ابعاد تمدنی اربعین تا قدرتمند ترین ابزار سیاسی-اعتقادی جهان

حجت الاسلام و المسلمین حمیدرضا مطهری نیز در هم اندیشی بین المللی اربعین و تمدن نوین اسلامی با بیان اینکه یکی از مولفه های پرداخت به اربعین و تمدن نوین اسلامی نگاه تاریخی به این مساله است تصریح کرد: تا به الان کمتر به مسائل تاریخی اربعین اشاره می شد در حالیکه تصور به تمدن نوین بدون توجه به گذشته تمدن امکانپذیر نیست و تمدن نوین باید بر پایه های تمدن گذشته برپا شود.

وی اظهار داشت: اگر اوج تمدن نوین اسلامی را شکل گیری مدینه فاضله یا آرمان‌شهر اسلامی بدانیم لازمه آن نگاه کردن به مدینه النبی (ص) است و من فکر می کنم اگر از این اربعین به نحو صحیح استفاده شود، مقدمه آن مدینه فاضله است.

رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: حرکت اربعین مانند آن آرمان‌شهری است که شخص پیامبر بدنبال آن بود و وقتی حضرت به مدینه هجرت کردند برای شکل گیری آرمان‌شهر اسلامی یکی از اولین اقدامات ایشان امنیت و آرامش جامعه بود.

وی اضافه کرد: ایشان در این مقطع و در ابتدای دوران مدنی در نخستین گام پیمان نامه های مختلفی را با گروه های مختلف برای امنیت برای دولت نوپایی که تازه شکل گرفته ایجاد کردند و وقتی این امنیت شکل گرفت ایشان به دنبال تحقق دیگر اهداف خویش رفتند و اقدامات دیگر ایشان در گرو بحث امنیت بود.

حجت الاسلام و المسلمین مطهری ادامه داد: زوار اربعینی در این مسیر احساس امنیت دارند و اگر بتوانیم این امنیت ایجاد شده را نهادینه کنیم یک قدم برای شکل گیری آن آرمان‌شهر اسلامی است که ما را به هدف نهایی نزدیک می گرداند.

وی اضافه کرد: نکته دیگر که در حکومت پیامبر(ص) می توانیم مشاهده کنیم انفاق و مهرورزی مردم به یکدیگر می باشد و مهاجرانی که به مدینه رسیدند با دست خالی به آنجا رسیدند بنحوی که حتی ثروتمندانشان نیز با دست خالی به آنجا رسیدند و این انصار بودند که با قسمت کردن اموالشان و میهمان کردن آنها به خانه های خود این نگرانی را از ایشان برطرف کردند.

رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: اگر این انفاق و مهرورزی در جامعه ما نهادینه شود می توان امیدی داشت که آن آرمان شهر اسلامی شکل بگیرد.

حجت الاسلام والمسلمین مطهری گفت: دیگر مساله ای که در حکومت پیامبر اسلام وجود داشت اتحاد و همگرایی اسلامی است و باوجود اینکه مخالفت هایی با پیامبر وجود داشته اما روح حاکم بر جامعه به این صورت بود .

وی اضافه کرد: در ایام اربعین، افراد و گروه های مختلف بدون توجه به نژاد و زبان و ملیت امام جماعت که ایرانی باشد یا عراقی به او اقتدا می کنند و همسان بودن افراد در موکب ها و شرایط مختلف اشاره به مساله عدالت دارد که آن هم مورد توجه پیامبر(ص) در حکومت ایشان بود.

رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خاطرنشان کرد: بحث عفو و گذشت نیز در حکومت پیامبر به شکل کامل و واضح دیده می شود و اوج آن را در جریان فتح مکه می بینید و گذشت ایشان در مجازات آنها و چنین وضعیتی را در جریان اربعین می بینیم و آن اختلافاتی که وجود داشته در جریان اربعین کاملا کنار گذاشته شده و می تواند مقدمه آن آرمانشهر اسلامی باشد.

در پایان

حجت الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا با  اشاره به ابعاد تمدنی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی مساله زیارت اربعین تصریح کرد: وقتی سخن از فرهنگ، جامعه، تاریخ و تمدن می شود همه این مفاهیم چندگانه یک هویت جمعی و اجتماعی دارند و با این هویت بین الاذهانی میتوانند در قلمرو زندگی جمعی انسان ها واقعیت پیدا کنند.

وی بیان داشت: یعنی اینها اولا یک پدیده انسانی هستند و ثانیا چیزی نیستند که قائم به یک فرد به تنهایی باشند هرچند قوامشان به افراد است و بدون حضور عاملان و کنشگران فردی واقعیت پیدا نمی کند.

عضو هیات امنای دفتر تبلیغات اسلامی با بیان اینکه این مفاهیم کانون جوشش فرهنگ و تمدن افراد هستند اما به یک فرد به تنهایی نمی توان گفت یک تمدن، اضافه کرد: هرچند که با یک نظر دقیق می توان این را هم گفت که امت واحده به حضرت ابراهیم خلیل اطلاق شده و این نیاز به بحث مربوط به خودش دارد اما ریشه تمدن به فرد بازمی گردد درحالیکه بسط و گسترش و بروز و ظهور آن وقتی است که این فرد یک مجموعه ای را در باطن خود جمع کند.

وی افزود: اسلام به عنوان یک حوزه ای از معرفت و آگاهی است که به اقتضای خودش با حضور در وجود افراد و مومنان ظرفیت بسط و گسترش فرهنگ و تمدن را دارد اما الزاما یک متدین و مسلمان، به تنهایی واقعیت فرهنگی و تمدنی با او عینیت پیدا نمی کند.

حجت الاسلام والمسلمین پارسا نیا ادامه داد: این مجموعه احکام و قواعد اسلامی است که سازوکار تمدن را شکل می دهد و این احکام شامل تقسیم بندی هایی هستند مثلا تعبدی و توسلی که تعبدی نیت و قصد خود شخص در عینیت یافتن آن دخیل است اما در حکم توسلی ولو این که توسط قصد کنشگر انجام می شود اما الزاما نیاز نیست که بحث اخلاص و خلوص در آن نقش داشته باشد مانند غریقی که توسط کسی که قصد قربت نکرده نجات پیدا می کند.

وی اضافه کرد: اما تقسیم بندی دیگری از احکام وجود دارد که این است که احکام گاه سویه فردی و گاه سویه جمعی دارد که بعنوان مثال ایمان آوردن یک حکم مبنایی است و هر شخص شخصا موظف است که ایمان به حقیقت و حقائق را داشته باشد یا نماز نیز همینطور اما برخی از احکام هویت جمعی دارند و از همان ابتدا در یک مکان و زمان خاصی با هماهنگی دیگران انجام می شود و این حکم در اربعین کاملا هویت جمعی دارد و این گونه احکام به تناسب سطح این هویت می توانند تقسیم بندی هایی را داشته باشند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت: مثلا خانواده و وظایفی که اعضای خانواده نسبت به همدیگر دارند و در دایره بزرگتر تکافل اجتماعی صورت می گیرد، همانطور که نیاز خانواده خود را باید برطرف کنند بلکه در دایره جمعی و جامعه نیز وظایفی دارند.

وی در ادامه گفت: یک دین و یک نظام معرفتی هویت اجتماعی دارد، یعنی ناظر به این سطوح مختلف اجتماعی سخن دارد و در این موارد بی موضع نیست و اگر هویت فرهنگی دارد و در سطوح متفاوت فرهنگ حرف دارد و در تمدن نیز در سطوح و لایه های درونی و بیرونی تمدن حتی در سطح بین المللی نیز حرف برای گفتن دارند.

حجت الاسلام و المسلمین پارسانیا اضافه کرد: یک دینی مثل اسلام که اولا رسالت برای نجات تک تک افراد را دارد و بعد در سطح اجتماعی و کلان هویت فرهنگی و تاریخی و تمدنی دارد و این احکام با دو رویکرد قابل توجه است: یکی اینکه خود این احکام را به لحاظ ذاتشان از موضع یک محقق نگاه می کنیم و می خواهیم توصیف کنیم وضعیت تمدن اسلامی را با نظر به متون و نصوص پیشگیری کنیم و نظر کنیم به ذات خود نظام معنایی دینی و لوازم اجتماعی و یا تاریخی و تمدنی این مساله را نیز اکتشاف کنیم.

وی اضافه کرد: این نوع مطالعه چیزی شبیه نوعی پدیدار شناسی نظام معنایی است که نوعا فقها و متکلمین و فیلسوفان از این زاویه به قلمرو معرفت دینی می نگرند و براهین کلامی و فلسفی می آورند که این دین چه لوازم هستی شناسی دارد و علوم جزئی را چگونه فرماندهی می کند و چنین فرهنگ و تمدنی با دیگر فرهنگ ها و تمدن ها چطور تعامل خواهد داشت.

عضو هیئت امنای دفتر تبلیغات اسلامی بیان داشت: از طرفی شاید همه این ها باشد اما مسلمانی وجود نداشته باشد و این که کسی بیاید و این احکام ر اجرا و رعایت کند.

وی ادامه داد: اما رویکرد دیگر به واقعیت دینی و فرهنگی یک تمدن می تواند باشد و از روزی که پیامبر خدا پیام الهی را دریافت کرد و به آن ایمان آورد و دیگرانی که به این مطلب ایمان آوردند و بعد از کوه پایین آمد و در آن بلد مأمور تبلیغ شد، حال این تمدن و فرهنگ در شخص رسول خدا درحال تولید و گسترش و بزرگ تر شدن می باشد.

حجت الاسلام و المسلمین پارسانیا اظهارداشت: وقتی فتح مکه رخ می دهد بصورت پدیده ای بزرگ تر شکل می گیرد و وقتی جنگ تبوک رخ می دهد بصورت یک پدیده جهانی بعنوان بخشی از واقعیت بزرگ بشر صورت می گیرد.

وی گفت: تا موقعی که پیامبر اسلام در مکه هستند و مسلمانان شکنجه می شوند احکام مربوط به زندگی شخصی آنهاست و وقتی وارد مدینه می شوند احکام متوجه جامعه می شوند و به هویت جمعی آنها برمی گردد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت: این مسأله به نحوی متفاوت است که مکی و مدنی بودن سوره ها از ظاهر آنها و جامعه مخاطب آنها مشخص است.

وی افزود: ما در جهان اسلام با جریانات متفاوتی مواجهیم و بعد از رحلت پیامبر(ص) تشیع بصورت خاصی ضمن آنکه دغدغه حفظ هویت فرهنگی و تمدنی جهان اسلام را دارد بعنوان یک رویکرد خاص و ویژه آنچنان نیست که همه ابعاد آن حتی در سطح اجتماعی و فرهنگی قدرت ظهور داشته باشد یعنی شیعیان در مجموعه های محدود برخی از احکامشان بصورت زندگی فردی و یا نهایتا گروهی محدود خودشان وجود دارد اما برای تحقق بخشیدن اسلام آنچنان که در افق عترت رسول الله (ص) است چیزی است که از دسترس خارج است و بسمت و سوی آن تلاش می کنند.

حجت الاسلام و المسلمین پارسانیا اضافه کرد: هیچ موقع تشیع صورت اجتماعی خود را فرصت ابراز نداشت و بحث هایی مانند ولایت فقیه در حاشیه بحث هایی که به زندگی خصوصی اشاره میکرد به این مسائل اشاره می کرد و جوانه میزد و در سطح نظامات سیاسی اندیشه هایی که هویت مدرن داشتند در دستور کار برنامه ریزانی قرار گرفتند که هویت اجتماعی را داشتند.

وی با اشاره به مواجه بودن ما با چالش های تمدنی در جهان مدرن اظهار داشت: در آغاز قرن 21 بحث حضور تمدن ها در سطح بین المللی به رسمیت شناخته می شد و اسلام خود در رسمیت بخشیدن به این مساله نقش بزرگی دارد و نقطه عطف آن نیز انقلاب اسلامی است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تشریح کرد: مساله زیارت نیز سطوح مختلفی دارد و برخی از احکام در عین آن که فردی است لایه های اجتماعی نیز دارد مانند نماز که هم فردی است و هم به جماعت یا بصورت نماز جمعه و نماز عید در می آید و هویت اجتماعی نیز دارد و زیارت نیز از طرفی بشدت با هویت فردی شخص مرتبط است و در خصوصی ترین حالات نیز نقش دارد.

وی اضافه کرد: اما به تدریج ابعاد اجتماعی آن نیز مطرح است ولو اینکه به غفلت زائر باشد اما سیاست مدار می فهمید که آمدن این مجموعه چه پیامد هایی دارد و این کشتار ها و تخریب ها که در دوران صدام بشدت صورت می گرفت به این دلیل بود که صدام نتایج این کار را خوب می فهمید و نگران بود که این حرکت برای او هیچ نقش سیاسی و اجتماعی را ندارد در عین حال که زائر حتی ممکن بود اصلا نداند که چه حرکتی صورت می پذیرد.

حجت الاسلام و المسلمین پارسانیا افزود: خود زیارت نقش فرهنگی و تاریخی دارد و گویی علم هدایت است هم برای زندگی فردی و هم برای زندگی تاریخی و تعامل های زندگی فرهنگی و اجتماعی.