کتاب «مرآت انقلاب» در بوته نقد و نظر

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نشست نقد و بررسی کتاب مرآت انقلاب که با نگاهی کلان‌نگر و فراشناختی به منظور طراحی چارچوب‌های کلی و تولید روش استخراج، به بررسی اندیشه رهبری و مکتب امام پرداخته است، با حضور حجت‌الاسلام محمدرضا فلاح شیروانی، حجت‌الاسلام وحیدرضا طراوت و آقای مهدی افراز برگزار شد.

در ابتدای نشست مجتبی فرهنگ نویسنده اثر که آن را در یک مقدمه و چهار بخش «ضرورت مواجهه نظام‌مند با اندیشه رهبران انقلاب»، «ویژگی‌های نظام فکری رهبران انقلاب»، «منظومه‌سازی بیانات رهبران انقلاب» و «منظومه فکری مولد» تدوین کرده است، گزارش مختصری پیرامون تعداد آثار منتشر شده پیرامون اندیشه رهبر انقلاب ارائه کرد و گفت: تاکنون حدود 1500 اثر فارسی درباره رهبر انقلاب منتشر و هفتصد اثر به چاپ دوم تا دهم رسیده است؛ کتاب انسان 250 ساله به چاپ هفتاد و یکم هم رسیده است.

وی با بیان اینکه بیش از دو هزار مقاله و پایان‌نامه درباره اندیشه رهبر انقلاب منتشر شده است که عمده آنها مشکلات روشی، نمایی و تبویبی دارند، خاطرنشان کرد: یک نوع تحریف شناختی از اندیشه رهبران انقلاب در حال رخ دادن است که البته حضرت آقا برای جلوگیری از تحریف مکتب امام در دیدارهای 14 خردادماه یک سری رویکردها را گزینش کردند؛ به طور مثال در 14 خرداد سال 1391 بحث تحریف سیره امام را مطرح کرده و هفت الگوی شاخص رفتاری بیان می‌کنند.

نقطه ضعف مشترک بسیاری از پژوهش‌های صورت‌گرفته در آثار رهبران انقلاب
فرهنگ با اشاره به این مطلب که بیشتر پژوهشگران در مکتب و اندیشه امام خمینی (ره) از استنباطی روشمند برای پژوهش بهره نمی‌گیرند، اما بخش اندکی از آنان، متناسب با اهداف خود، مسائل و موضوعاتی را برای پژوهش انتخاب کرده و روش پژوهشی مخصوصی را برای دستیابی به پاسخ مسئله انتخاب می‌کنند، هم‌خوانی و تناسب شیوه‌های تحقیق و مسئله پژوهشی را امری ضروری خواند و افزود: این روش‌ها برخاسته از مکاتب غربی هستند و انتقاداتی به این روش‌ها وارد است.

وی اظهار داشت: یکی از روش‌های ضروری برای اجرای رهنمودهای مقام معظم رهبری، ترسیم چشم‌اندازی جامع و تصویری کامل و رسا از بیانات ایشان است که نیروهای متعهد و نخبگان انقلاب آن را بپذیرند و درباره آن به تفاهم برسند؛ همچنین زمینه‌ساز تعامل آنها باشد تا با مراجعه به آن، احتمال وقوع برداشت‌های ناقص، تعبیرهای ناخواسته و تأویلات جرئی‌گرایانه از کلام معظم‌له کاهش یابد.

این پژوهشگر حوزوی تصریح کرد: بر این باور هستم که نبود استنباط روشمند در بیشتر موارد یا استفاده از روش‌های غربی مذکور در نهایت به این امر منجر می‌شود که روح حاکم اندیشه‌های انقلاب اسلامی در آثار وجود نداشته باشد. این مسئله نقطه ضعف مشترک بسیاری از پژوهش‌های صورت‌گرفته در آثار رهبران انقلاب اسلامی است.

وی گفت: کتاب «مرآت انقلاب» بدون پرداخت به جزئیات اندیشه و نگاه رهبری با نگاهی کلان‌نگر و فراشناختی به منظور طراحی چارچوب‌های کلی و تولید روش استخراج، به بررسی اندیشه رهبری و مکتب امام پرداخته است و در تدوین و طراحی روش موردنظر به ندرت از روش‌های آکادمیک غرب‌گرایانه استفاده شده و تا حد امکان شیوه‌های منظومه‌سازی مورد استفاده در حوزه فقه به‌کار گرفته شده است.

فرهنگ افزود: در این اثر برای دستیابی به روش استخراج از کلام رهبر انقلاب، به کلیات، ضروریات و ابزارهای لازم آن اشاره کرده‌ام تا با استفاده از آن‌ها فهم نظام فکری ایشان تسهیل شود. حاصل پژوهش، دستیابی به الگوریتم‌های مشابهی است که به الزام یکسان نیستند و قابلیت انعطاف و تغییر دارند، اما دارای اصول و بنیان مشترکی هستند؛ بنابراین، روش‌های بیان‌شده می‌توانند دستخوش تغییرات یا پیشرفت‌هایی قرار گیرد.

تأثیر درک هویت انقلاب اسلامی در فهم مکتب امام
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام وحیدرضا طراوت استاد مرکز اسلام ناب، گفتارپژوهی درباره پژوهش‌های انجام شده پیرامون منظومه فکری امام و رهبری و توجه به متون اساسی و فهم روح حاکم بر مکتب را از نقاط قوت کتاب «مرآت  انقلاب» عنوان و با اشاره به جمله‌ای از کتاب ابراز کرد: ملاک امکان استنباط و پاسخ به پرسش‌های جدید شناخت روح حاکم بر یک مکتب و طرح کلی آن است و در این میان داشتن انبوهی از اطلاعات و گزاره‌ها قادر به تولید پاسخ جدید نیست.

وی با تأکید بر این مطلب که انقلاب اسلامی دارای یک هویت بی‌نظیر در خارج است که اگر آن را به خوبی بشناسیم و هویت اصلی آن را درک کنیم، می‌تواند در فهم مکتب امام تأثیر داشته باشد، از معنویت به عنوان مهم‌ترین عامل فهم مکتب امام نام برد و اظهار داشت: کسی که معنویت نداشته باشد نمی‌تواند دستگاه فکری امام را درک کند.

استاد مرکز اسلام ناب فهم نظام فکری امام و رهبری را مشکل توصیف کرد و گفت: برخی نکات مطرح شده در اثر مانند تعمیم خلاق، نظام محاسبه و ارتباط آن با نظام فکری مولد و‌ فهم نظام فکری اندیشمندان دینی برای فهم نظام فکری رهبر انقلاب، دارای ابهام است.

کتاب «مرآت انقلاب» متعادل، خوش‌ساخت و پرنکته
در بخش دیگری از این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین فلاح شیروانی چاپ کتاب «مرآت انقلاب» را ارزشمند دانست و در بیان اهمیت موضوع آن گفت: یک نارسایی بزرگ در حیات بسیار مترقی انقلابی، تحولی و تمدنی ما اتفاق افتاده که سبب انفعال ما شده و آن این است که متوجه نشدیم اندیشه امام و رهبری در اصل چیست و چه نقشی در این حیات نوین دارد.

وی نوع تعاملی که با آثار و اندیشه‌های حضرت امام و نیز نوع تعاملی که با آثار و اندیشه‌های حضرت آقا می‌شود را دامن‌کش، زاهدانه و یکدستی توصیف کرد و با بیان اینکه ما اندیشه امام و رهبر انقلاب را موضوع نیازمند کاوش نیافتیم، افزود: بی‌توجهی ما به اندیشه و رویه‌های فاخر و حیات مترقی امام و رهبری دارد به ما لطمه می‌زند.

استاد برجسته حوزه علمیه قم در ادامه آثاری مانند کتاب «مرآت انقلاب» را نشان دهنده یک نگاه نخبگانی به اندیشه امام و رهبری دانست و با استقبال از دغدغه نویسنده آن گفت: کتاب «مرآت انقلاب» متعادل، خوش‌ساخت و پرنکته و سرفصل ویژگی‌های نظام فکری رهبران انقلاب آن نیز سرفصلی الهام‌بخش، انضباط‌بخش و منظومه‌ساز است.

وی با بیان اینکه در مواجهه با رهبران انقلاب باید به نکاتی توجه شود، افزود: لازم است که حضرت آقا به عنوان یک اندیشمند رصد شود،  تفاوت ایشان با دانشمند معلوم شود و اگر اندیشمند اجتماعی و اسلام‌شناس است از فقیه، حکیم عالی مقام و عارف جدا شود؛ چراکه خود ایشان اسلام‌شناس را از فقیه، حکیم عالی مقام و عارف جدا می‌کنند و می‌فرمایند که ما حکیم خوب داریم، عارف خوب داریم، فقیه خوب داریم اما اسلام‌شناس کم داریم.

امام و رهبری پیوسته با پیامبران می‌اندیشیدند
حجت‌الاسلام والمسلمین فلاح شیروانی عدم شناخت رهبر معظم انقلاب به عنوان یک اسلام‌شناس توسط یک محقق را به سبب الگوی تحقیقی نادرست و عدم دغدغه‌مندی در این زمینه دانست و افزود: لازم است رهبر انقلاب به عنوان یک فکر نشیط و پاسخ‌گوی اسلامی دیده شود و این دغدغه را ایجاد کنیم و دنبال این باشیم که ایشان را به عنوان یک اندیشمند دینی در تراز یک اسلام‌شناس معرفی کنیم.

وی تصریح کرد: امام و رهبر انقلاب تقریر جدیدی از اسلام و تمام مفاهیم دینی دارند، بنابراین باید روشن شود که نگاه راهبردی به اسلام چه نوع نگاهی است و چه نوع تفاوت‌هایی را رقم می‌زند و چه خواصی دارد؟ اسلام پیامبر اکرم (ص) اسلام ذلت، عاطفه محض، عقل محض، فردگرایی، آخرت‌ و دنیاگروی محض نیست بلکه اسلام شیفتگی به خدا، خوش بینی به هستی و به‌هم‌پیوستگی شدید جامعه ایمانی است.

استاد برجسته حوزه علمیه قم با بیان اینکه امام خمینی (ره) ذائقه تمدنی دارند و تمام آثار و حتی سخنرانی‌های کوتاه ایشان را بر اساس این باورداشت و ذهنیت باید قرائت کرد، گفت: مناسب است بیان شود که حضرت امام و رهبر انقلاب به یک رگه متفکران خوشفکر در طول تاریخ اسلام تعلق دارند و همه آنها یک جریان فکری و یک مدرسه معرفتی مادر هستند که دو خروجی آن امام و رهبری شده‌اند.

وی با یادآوری این مطلب که آثار امام راحل را نباید مانند آثار دکتر شریعتی خوانش کرد، اظهار داشت:‌ محقق اندیشه امام و رهبر انقلاب باید به این مسئله توجه کند که آن بزرگواران کاملا پیوسته با پیامبران می‌اندیشیدند و از امتیازات ایشان است که می‌خواستند خود را به تراز دردهای پیامبران برسانند و رساندند.

حجت‌الاسلام والمسملین فلاح شیروانی با بیان اینکه معلوم نشدن سیر رشد معرفتی، اخلاقی و اجتماعی امام و رهبری برای محقق جزو نارسایی‌های تحقیقات ما درباره این بزرگواران است، تصریح کرد: سیر تولید آثار و اندیشه‌های امام و رهبری باید در فضای تحقیقات پیرامون ایشان روشن باشد و تحقیقات ما تک‌اثر و اثر بریده از زیست مطالعه نشود.

مهم‌ترین نقطه قوت مرآت انقلاب
مهدی افراز پژوهشگر پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام نیز با اشاره به متن کتاب «مرآت انقلاب»، اصل توجه به مسئله فهم نظام و دغدغه پیرامون آن را مهم ارزیابی کرد و با بیان اینکه آثار تألیفی درباره رهبران انقلاب چندان نظام‌مند نبوده است، گفت: مهم‌ترین نقطه قوت کتاب «مرآت انقلاب» این است که به یک مسئله واقعی می‌پردازد.

وی با بیان اینکه موضوع فهم نظام‌مند در افکار و گفت‌گوهای یک بخشی از اندیشه‌ورزان بوده است اما سراغ نداریم که تبدیل به متن شده باشد که این کتاب در این زمینه یک قدم روبه‌جلو است و توانسته یک ایده را تبدیل به متن کند، پرداختن به دوگانه‌هایی مانند دوگانه روش استفهام اندیشه، دوگانه موضوعات حاکم و موضوعات امتدادی و دوگانه نظام اندیشه و نظام محاسبه در کتاب را مناسب خواند.

دبیر کارگروه سیاست‌گذاری فرهنگی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام افزود: متن کتاب دو ایده دارد؛ ایده نخست پرداختن به مسئله فهم نظام‌مند اندیشه رهبران انقلاب اسلامی و ایده دوم مواجهه مولد برای طرح مسئله است که ضرورت این دو خوب مطرح شده اما اصل ایده به لحاظ ایجابی جای بیشتری برای تبیین دارد.

وی گفت: عنوان اثر روش استخراج نظام فکری است که انتظار را در این زمینه بالا می‌برد. در مقدمه اثر به لحاظ روش‌شناختی، روش‌های موجود پژوهش و فهم متن مانند روش تحلیل محتوا، روش تحلیل گفتمان، روش تحلیل روایت، تحلیل مضمون و تحلیل داده‌بنیاد نقد و از همان ابتدا تلاش شده است که یک بستر و افق جدیدی باز شود، اما نقدهای مطرح شده به این روش‌ها دقیق نیست.

افراز با بیان اینکه متن کتاب نظام‌مند، بهره‌مند از روح حاکم و دارای یک دال مرکزی است، خاطرنشان کرد: مؤلفه اصلی کتاب‌هایی که جنس روش‌شناختی دارند و می‌خواهند روشی را ابداع کنند باید این باشد که انسان در مواجهه با آن اثر، روش را در خود اثر بیابد.

پس از ارائه نقطه‌نظرات مطرح شده درباره کتاب «مرآت انقلاب»، مجتبی فرهنگ نویسنده آن با بیان اینکه رهبر انقلاب در مقدمه ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بحث دوگانگی نظام و الگو را مطرح می‌کنند و می‌فرمایند «اسلام دارای یک نظام اقتصادی است اما از آن نظام می‌توانیم طرح‌های موقعیتی اکنونی و تاریخی در بیاوریم که به آن الگو می‌گوییم»، گفت: ما در مواجهه با اندیشه رهبر معظم انقلاب باید به بازآفرینی نظریات و گزاره‌های ایشان توجه داشته باشیم.