ردپای صدام و روباه پیر در جعل نام خلیج فارس

در حالی نام جعلی خلیج عربی در سال‌های گذشته با شیطنت برخی از رسانه‌ها و سیاستمداران تکرار می‌شود که وجود هزاران برگ سند و آثار متعدد تاریخی از زمانی که بشر تاریخ مدون به خود دیده است، جای هر نوع انکاری را می‌بندد. نام‌های جغرافیایی نه‌تنها بیانگر موقعیت شناخته‌شده پدیده‌های جغرافیایی هستند؛ بلکه می‌توان آنها را به‌عنوان نماینده تاریخی و فرهنگی نیز به‌شمار آورد. تحریف اسامی، با هر دلیلی، تنها مسیر تاریخ را منحرف می‌کند و اطلاعات غلطی به جست‌وجوگران می‌دهد، اما قدیمی‌ترین منابع درباره خلیج فارس چه می‌گویند؟ در این منابع نام خلیج فارس قید شده است یا خلیج عربی یا خلیج به‌تنهایی؟

محمدرضا سحاب، مدیر مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب، در گفت‌وگویی با تسنیم به قدیمی‌ترین منابع در این زمینه اشاره کرد و گفت: از دوره‌ای که تاریخ مدون شکل گرفت، کلمه‌ای غیر از «خلیج فارس» در منابع نوشته نشده است. قبل از آن، یک لوح گلی به دست آمده که حدود سه هزار سال قبل از میلاد به‌دست بابِلی‌ها ساخته‌ شده است و در زمان حاضر در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود، به‌روی این لوح نه عنوانی از خلیج فارس هست و نه خلیج عربی؛ نوشته شده است: آب‌های تلخ و شور، در واقع در آن زمان این منطقه نامی نداشته است.

قدیمی‌ترین سند درباره «خلیج فارس»چه می‌گوید؟

وی ادامه داد: قدیمی‌ترین سند به‌دست‌آمده از یونانی‌هاست که در 540 قبل از میلاد تدوین شده است. از آن زمان به بعد، چندین نقشه توسط یونانی‌ها از این مناطق ثبت شده است که همگی عنوان «خلیج فارس» یا همان «سینوس پرسیکوس» را ذکر کرده‌اند؛ این در حالی است که یونانی‌ها در آن زمان با ما در جنگ بودند؛ پس این منابع مستند هستند و جای شک و تردیدی در صحت آنها وجود ندارد.

به‌گفته مدیر مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب؛ از نقشه‌نگاران دوره باستان از میان نقشه‌نگاران بنام این دوره که در نقشه‌های مختلف از جهان قدیم و آسیا و آفریقا و غیره از خلیج فارس به Sinus Persicus نام برده‌اند، می‌توان به کلودیوس بطلمیوس یونانی Claudius Ptolemy (87-150م) مشهور به «پدر جغرافیا» در اثر گرانقدر وی «اطلس بطلمیوس» Ptolemy Atlas اشاره کرد که در نقشه «جزیرة العرب» اطلاعات نسبتاً مفصل و کاملی از خلیج فارس آورده است. از این اطلس یک نسخه لاتینی مربوط به قرن پانزدهم میلادی در کتابخانۀ ملی ناپل و یک نسخه خطی ترجمه عربی با مُهر بایزید دوم در کتابخانه ایاصوفیه استانبول موجود است.

خلیج فارس از کی خلیج عربی نامیده شد؟

 اسناد و مدارک تاریخی فراوانی حاکی از آن است که خلیج فارس پیوسته به نام اصلی خود، دریا و خلیج پارس خوانده می‌شده که البته در دوران باستان شامل دریای عمان امروزین هم بوده است و از این نام تا سال‌ها پس از تبدیل شیخ‌نشین‌های منطقه به کشور، در کشورهای عرب نیز به‌نحو بلامنازع به‌صورت «خلیج فارس» استفاده می‌شده است، با این همه معلوم نیست که نام مجعول «خلیج عربی» دقیقاً از چه‌زمانی به‌کار برده شد؛ ظاهراً بهره‌گیری از این نام مجعول نخستین‌بار توسط جمال عبدالناصر در دهه 1950 میلادی/ 1330 شمسی صورت گرفت.

ردپای صدام در جعل نام خلیج فارس

در پی آن، رژیم بعث عراق پس از کودتای 1958 برای نفوذ بین شیخ‌نشینان خلیج فارس، از این نام استفاده نمود که البته سه هفته پس از آن، کاربرد این نام جعلی مورد اعتراض رسمی ایران قرار گرفت.

در سال 1968 میلادی، تمامی کشورهای عرب، شامل شیخ‌نشینان خلیج فارس، قوانینی مبنی بر اجباری کردن کاربرد نام جعلی «خلیج عربی» در تمام روابط خارجی خود گذراندند، همچنین در آغاز دهه 1970 میلادی نقشه‌هایی به‌زبان انگلیسی و با نام مجعول «خلیج عربی» در کشورهای عرب ساحل غربی و جنوبی خلیج فارس به چاپ رسید.

شیطنت رسانه چینی

در دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی درباره اولین تلاش‌ها برای تغییر نام خلیج فارس در رسانه‌ها آمده است: در عرصه رسانه‌ها نیز تا سال 1977 میلادی (1356 شمسی) هیچ‌گاه از نام جعلی «عربی» برای این دریا استفاده نشده بود. خبرگزاری شین‌هوا در چین، نخستین خبرگزاری‌ای بود که از این عنوان استفاده کرد، در واقع با گسترش نفوذ نفتی کشورهای عرب ساحل غربی و جنوبی خلیج فارس، عنوان «عربی» بیشتر توسط همین کشورها به‌کار می‌رفت و این نام جعلی تا اواخر دهه 1970، در عرصه جهانی و خارج از شبه‌جزیره عربستان کاربرد چندانی نداشت.

هرچند سازمان ملل در 18 اوت 1994 میلادی بخشنامه‌ای برای بخش ویراستاری سازمان صادر کرد که در آن، بار دیگر بر استفاده از نام کامل خلیج فارس در همه اسناد، انتشارات و بیانیه‌های سازمان ملل و نیز بر عدم‌کاربرد هرگونه مخفف این نام، به‌صورت «خلیج» حتی به‌دنبال تکرار نام اصلی، اصرار ورزید، تلاش بعضی از کشورهای کوچک نفتی منطقه در راه هویت‌جویی تاریخی برای خود، زمینه‌ساز انتشار گسترده کتاب‌ها و مقاله‌های متعدد شده بود.

«خلیج فارس»، «خلیج عربی» یا «خلیج»؟!

اما یکی از مواردی را که می‌توان از علل گسترش عنوان «خلیج» به‌جای «خلیج فارس» دانست، کاربرد آن توسط آمریکایی‌ها پس از آغاز عملیات 1991 میلادی و اصطلاح «جنگ خلیج» دانست که پس از آن، کم‌کم این عنوان به برخی منابع علمی نیز راه یافت.

روباه پیر و جعل تاریخ

در بخش دیگر مدخل دایرة‌المعارف به جنبه‌های اقتصادی این تغییر اشاره شده است. در این بخش می‌خوانیم: منفعت اقتصادی علت دیگری در ترویج عنوان جعلی «خلیج عربی» است، گاهی تولیدکننده‌های نقشه‌های تاریخی به‌انگیزه کسب منفعت و سود بیشتر، دست به جعل تاریخ زده‌اند، به‌عنوان نمونه، ناشر قدیمی و معروف انگلیسی، جان بارتولومئو، در سال 1376 اقدام به چاپ نقشه‌هایی از منطقه کرد که در آن برای نقشه‌هایی که برای ایران بود، نام خلیج فارس قید شد و برای نقشه کشورهای خلیج فارس، عنوان جعلی را به‌کار برد.