از لزوم تبیین درست فعالیت‌های شخصیت‌های کلامی تا تحول در مدیریت دانش کلام

وی با بیان اینکه با زحمات و درایت این سه شخصیت دانش کلام دچار تغییر و تحول شد، تصریح کرد: تحول به معنای تغییر و به شکل دیگر در آمدن است که لازمه تحول یک دانش فعالیت و تلاشی مستمر برای تأمین اهداف در مسیر اصلاح، روزآمد کردن، کاربردی سازی و ارتقا جایگاه کنونی است که لازمه این امر نیز حضور شخصیت‌های فعال است.

حجت‌الاسلام جبرئیلی با بیان اینکه دانش کلام دچار تحول شده است؛ اما این تحول به آخر نرسیده است، گفت: تحول در هر دانش را می‌توان در هفت محور نشان داد که از جمله آن‌ها مدیریت، روش، پژوهش، محتوا، اهداف و غایات است.

وی اظهار کرد: مدرسه علمیه قم ویژگی‌هایی دارد که از جمله آن‌ها تنوع جریان‌ها است که جریان عقل‌گرایی فلسفی با محوریت علامه طباطبایی، جریان عقل‌گرایی غیر فلسفی با محوریت آیت‌الله سبحانی جعفر سبحانی و جریان نص گرایی که به جریان معارفی خراسان یا مکتب تفکیک نیز شهرت دارد از جمله جریان‌های حوزه علمیه قم در علم کلام است.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه در سده اخیر در ایران ایدئولوژی‌های متعددی وجود داشتند که شناخت آن‌ها ضروری است، گفت: ایدئولوژی سلطنتی و پادشاهی، مارکسیست، التقاطی و مذهبی چهار ایدئولوژی هستند که در سده اخیر ایران حضور داشتند که عدم شناخت آنها باعث می‌شود که فعالیت‌های شخصیت‌های کلامی به درستی تبیین نشود.

وی ادامه داد: برای مثال اگر ایدئولوژی سلطنتی و پادشاهی را نشناسیم نمی‌توانیم نقش شهید مطهری را به خوبی تبیین کنیم. در زمان پهلوی دوم باستان گرایی رواج داشت و کارهای متعددی برای احیای این ایدئولوژی صورت گرفت که جشن‌های دو هزار ساله، تاج گذاری سلطنتی و تغییر تاریخ شمسی به تاریخ شاهنشاهی از جمله اقدامات آن بوده است.

این پژوهشگر بیان کرد: ایدئولوژیک مارکسیست از دهه پنجاه تا بعد انقلاب حضوری پررنگ داشت و اگر این ایدئولوژی که حزب توده جلوه‌ای از آن بوده است را نشناسیم نقش آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله مکارم شیرازی، علامه طباطبایی، شهید مطهری و آیت‌الله مصباح می‌توانیم تبیین کنیم. این ایدئولوژی در کشورهای اسلامی جهان عرب از جمله مصر و عراق نیز حضور داشت.

حجت‌الاسلام جبرئیلی اضافه کرد: ایدئولوژی التقاطی در لغت به معنای بخشی از گفتار یا سخن کسی را گرفتن و اصطلاح به معنای پیوند دادن عقاید ناهمگون است.

تحول در مدیریت دانش کلام

وی با اشاره به نقش مرحوم آیت‌الله العظمی محمد فاضل لنکرانی در تحول مدیریت دانش کلام، گفت: تحول مدیریتی در دانش کلام، معلول زمانی است که آیت‌الله العظمی محمد فاضل لنکرانی عهده دار مدیریت دبیر شورای عالی حوزه علمیه بودند؛ زیرا دانش کلام را جزو درس‌ها جنبی قرار دادند و آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی، آیت‌الله خرازی و دیگر شخصیت‌های شاخص شروع به تدریس کردند و این مسیر ادامه پیدا کرد و اکنون درس خارج کلام داریم.

تحول در روش

این پژوهشگر اظهار کرد: هر دانشی نیاز روش است برای مثال منطق روش دانش فلسفه و اصول فقه روش علم فقه است، اما در گذشته علم کلام روش نداشته است و در سده اخیر این نقص جبران شد و کتاب‌ها و مقالات متعددی در روش شناسی دانش کلام نگارش شد که کتاب روش شناسی علم کلام از استاد ربانی گلپایگانی و حجت الاسلام والمسلمین رضا برنجکار از جمله آن‌ها است.

وی بیان کرد: در عرصه تحول در روش کلام علاوه بر اینکه روش کلام در این سده ایجاد شد، این روش ها به صورت جامع ارائه شد که کتاب الإلهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل از آیت‌الله العظمی سبحانی از جمله آن است.

حجت‌الاسلام جبرئیلی تاکید کرد: در هیچ کتاب کلامی شیعه اعم از روش فلسفی، عقلی و... نکته ای ضد قرآن وجود ندارد، اما در برهه ای از زمان دانش کلام از نصوص وحیانی کم بهره بود که در سده اخیر در پرتو انقلاب اسلامی این بهره مندی بیشتر شد.

تحول متون

وی گفت: در گذشته فقط دو کتاب کشف المراد و شرح باب حادی عشر وجود داشت که تا قرن ها از آن استفاده می‌شد، اما قرن جدید نیاز به تحولات خودش را دارد و در قرن اخیر متون متعددی تدوین و نگارش شد.

تحول در پژوهش

استاد حوزه اظهار کرد: در گذشته نشریه‌های کلامی نداشتیم، اما در نیمه دوم این سده نشریه های پژوهشی متعددی چاپ و منتشر شدند. تاریخ نگاری دانش کلام و فلسفه علم کلام از دیگر ویژگی ها و تحولات دانش کلام در سده اخیر است.