زن در اندیشه امامین انقلاب اسلامی (۱)

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، جایگاه زن در اندیشه امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، بر مبنای تعالیم اسلام ناب، کرامت انسانی و نقش اجتماعی تعریف می‌شود. در این یادداشت، با استناد به بیانات و آثار امامین انقلاب، به تحلیل نگاه ایشان به زن در دو حوزه فردی و اجتماعی پرداخته می‌شود.

زن؛ مظهر تربیت انسان 

امام خمینی (ره) جایگاه زن را در بالاترین سطح انسانی ترسیم می‌کند و بر نقش او در تربیت انسان‌ها به‌عنوان عامل اصلی تعالی جامعه تأکید دارد. ایشان در عبارتی معروف می‌فرمایند: «از دامن زن، مرد به معراج می‌رود» (1). این جمله نشان‌دهنده نگاهی عمیق به تأثیر زن به‌عنوان مادر و مربی نسل آینده است. امام، زن را منشأ تحولات اجتماعی می‌داند و معتقد است که تمدن‌سازی در گرو پرورش انسان‌هایی متعهد، آگاه و مسئولیت‌پذیر است که در دامن زنان تربیت یافته‌اند.

در نگاه امام خمینی (ره)، زن با نقش تربیتی خود، نه‌تنها خانواده بلکه جامعه را شکل می‌دهد. ایشان با اشاره به این نقش می‌فرمایند: «زنان مربی جامعه هستند، از دامن زن، انسان‌ها تربیت می‌شوند» (2). این نگاه، مبتنی بر مبانی اسلامی است که زن را به‌عنوان یک مربی اخلاقی و معنوی معرفی می‌کند. امام خمینی (ره) بر این باور بود که اگر زنان به تربیت صحیح بپردازند، جامعه‌ای سرشار از ارزش‌های اسلامی و اخلاقی شکل خواهد گرفت.

امام همچنین بر الگوی تربیتی حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) تأکید داشت و شخصیت ایشان را به‌عنوان نماد زن مسلمان معرفی می‌کرد. از دیدگاه ایشان، زنان مسلمان باید به‌سان حضرت زهرا (سلام الله علیها) هم در نقش مادری و هم در نقش اجتماعی، نمونه‌ای از تعالی انسانی باشند. این نگاه امام، الگویی جامع برای زنانی است که می‌خواهند هم به تربیت خانواده بپردازند و هم در تحولات اجتماعی تأثیرگذار باشند.

در اندیشه آیت‌الله العظمی امام خامنه‌ای، زن به‌عنوان مربی انسان شناخته می‌شود که نقش اصلی او در تربیت نسل‌ها، ضامن پیشرفت و تعالی جامعه است. ایشان در این زمینه می‌فرمایند: «علّت این‌که اسلام این قدر به نقش زن در داخل خانواده اهمیّت می دهد، همین است که زن اگر به خانواده پایبند شد، علاقه نشان داد، به تربیت فرزند اهمیّت داد، به بچه‌های خود رسید، آن‌ها را شیر داد، آن‌ها را در آغوش خود بزرگ کرد، برای آن‌ها آذوقه‌های فرهنگی ـ قصص، احکام، حکایت‌های قرآنی، ماجراهای آموزنده ـ فراهم کرد و در هر صورتی به فرزندان خود مثل غذای جسمانی چشانید، نسل‌ها در آن جامعه، بالنده و رشید خواهند شد. این هنر زن است و منافاتی هم با درس خواندن و درس گفتن و کار کردن و ورود در سیاست و امثال این‌ها ندارد.» (3). از دیدگاه ایشان، زن، هم در نقش مادری و هم به‌عنوان الگویی اخلاقی و معنوی، تأثیر عمیقی در ساختار جامعه دارد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی تأکید دارند که مادر بودن، بزرگ‌ترین و پرافتخارترین نقش زن است. ایشان بیان می‌کنند: «مادری، یک شغل نیست؛ بلکه یک مأموریت الهی است که زن می‌تواند با انجام صحیح آن، جامعه‌ای صالح و ارزش‌محور بسازد» (4). ایشان معتقدند که زن، با ایفای نقش مادری و تربیت فرزندانی متعهد، می‌تواند آینده جامعه را رقم بزند. این نگاه، تربیت را نه‌تنها وظیفه‌ای فردی بلکه یک مسئولیت اجتماعی می‌داند که به رشد و توسعه جامعه منجر می‌شود.

علاوه بر این، رهبر معظم انقلاب به زنان توصیه می‌کنند که در کنار نقش مادری، در تربیت معنوی و اخلاقی جامعه نیز سهیم باشند. ایشان بیان می‌کنند: «اگر زن‌ها با قرآن مأنوس بشوند، بسیاری از مشکلات جامعه حل خواهد شد؛ چون انسان‌های نسل بعد در دامن زن پرورش پیدا می‌کند و زن آشنای با قرآن و مأنوس با قرآن و متفاهم با مفاهیم قرآن، خیلی می‌تواند در تربیت فرزند تأثیراتی داشته باشد» (5). این نگاه، نشان‌دهنده جایگاه محوری زن در انتقال ارزش‌های اسلامی و اخلاقی به نسل‌های آینده است و او را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان تربیت انسانی در جامعه اسلامی معرفی می‌کند.

زن در عرصه اجتماعی؛ شکستن انحصارهای فرهنگی

امام خمینی (ره) با نگاهی نوین به جایگاه اجتماعی زن، بر لزوم حضور فعال زنان در جامعه تأکید داشت. ایشان با نقد تصورات سنت‌گرایانه‌ای که زن را به محیط خانه محدود می‌کرد، بیان می‌کردند: «اسلام زن را در مقام والای انسانی قرار داده و او را از محدودیت‌های جاهلیت رها کرده است» (6). از دیدگاه امام، زن مسلمان باید با حفظ هویت اسلامی خود در عرصه‌های گوناگون اجتماعی، علمی و سیاسی حضوری فعال داشته باشد.

در جریان انقلاب اسلامی، امام خمینی (ره) زنان را به‌عنوان نیرویی فعال و تأثیرگذار در پیشبرد نهضت معرفی می‌کردند. ایشان معتقد بودند که زنان، هم‌پای مردان در مبارزه با ظلم و استبداد نقش ایفا کرده‌اند. امام می‌فرمودند: «زنان در نهضت اسلامی ما نقش بالاتر از مردان داشته‌اند» (7). این دیدگاه امام، جایگاه ویژه‌ای به زن در تحولات اجتماعی اختصاص می‌دهد و بر قدرت تأثیرگذاری او در جامعه تأکید دارد.

علاوه بر این، امام خمینی (ره) به زنان توصیه می‌کرد که در تمامی عرصه‌ها، اصول اسلامی ازجمله حجاب و اخلاق را رعایت کنند. ایشان معتقد بودند که حفظ حجاب نه‌تنها مانعی برای پیشرفت اجتماعی زنان نیست، بلکه باعث تقویت عزت و هویت آنان می‌شود. این نگاه، چارچوبی برای مشارکت اجتماعی زنان مسلمان فراهم می‌آورد که همسو با ارزش‌های اسلامی و کرامت انسانی آنان است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز به نقش زنان در عرصه اجتماعی نگاهی دقیق و جامع دارند و بر این باورند که حضور زنان در جامعه، نیازی ضروری برای پیشرفت و تعالی جامعه اسلامی است. ایشان تأکید می‌کنند که زنان باید با حفظ هویت اسلامی و اخلاقی خود، در تمامی عرصه‌های اجتماعی، سیاسی، و فرهنگی حضور فعال داشته باشند. در این زمینه می‌فرمایند: «زنان می‌توانند با حفظ شخصیت و هویت اسلامی خود، در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت کنند و در این مسیر الگویی برای جهان اسلام باشند» (8).

رهبر انقلاب اسلامی، برخلاف نگاه‌های افراطی که یا زن را به حاشیه جامعه می‌رانند یا از او موجودی مصرف‌گرا می‌سازند، بر حضور آگاهانه و مؤثر زنان تأکید دارند. ایشان بیان می‌کنند: «[عرصه‌ی فعّالیتهای اجتماعی] اعم از فعّالیت اقتصادی، فعّالیت سیاسی، فعّالیت اجتماعی به معنای خاص، فعالیت علمی، درس خواندن، درس گفتن، تلاش کردن در راه خدا، مجاهدت کردن و همه‌ی میدانهای زندگی در صحن جامعه [است]. در این‌جا میان مرد و زن در اجازه‌ی فعّالیتهای متنوّع در همه‌ی میدانها، هیچ تفاوتی از نظر اسلام نیست.» (9). این نگاه، چارچوبی برای حضور فعال زنان در اجتماع ارائه می‌دهد که همسو با ارزش‌های اسلامی و کرامت انسانی آنان است.

علاوه بر این، امام خامنه‌ای بر نقش زنان در تحولات اجتماعی و سیاسی تأکید ویژه دارند. ایشان معتقدند که زنان در طول انقلاب اسلامی و پس از آن، همواره نقشی پیشرو و الهام‌بخش ایفا کرده‌اند. رهبر معظم انقلاب در یکی از بیانات خود تصریح می‌کنند: «زن مجاهد مسلمان ایرانی، معلمی برای زنان جهان خواهد بود» (10). این بیانات نشان می‌دهد که از دیدگاه ایشان، زن مسلمان می‌تواند همگام با مردان، نقشی تعیین‌کننده در تحولات اجتماعی و سیاسی ایفا کند.

(1) صحیفه امام، ج ۷، ص ۳۳۸

(2) صحیفه امام، ج ۸، ص ۵۴۵

(3) بیانات در اجتماع بانوان خوزستان (۱۳۷۵/۱۲/۲۰)

(4) بیانات در دیدار بانوان نخبه‌ در آستانه سالروز میلاد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) (1386/04/13)

(5) بیانات در دیدار جمعی از بانوان قرآن‌پژوه کشور (۱۳۸۸/۷/۲۸)

(6) صحیفه امام، ج ۵، ص ۵۳۸

(7) صحیفه امام، ج ۶، ص ۲۹۶

(8) بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در اجلاس جهانی «زنان و بیداری اسلامی» (۱۳۹۱/۰۴/۲۱)

(9) بیانات در اجتماع زنان خوزستان (۱۳۷۵/۱۲/۲۰) 

(10) پیام به کنگره ملی هفده هزار زن شهید و آزاده و جانباز (1399/12/19)