تبیین الگوی عملیات شناختی داعش در سوریه و راه‌های مقابله با آن در رساله مقطع دکترا

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، مهدی قریشی دانشجوی مقطع دکتری هفته گذشته از رساله دکترا با عنوان «واکاوی الگوی عملیات شناختی داعش در سوریه و ارائه راهبردهای مقابله با آن» در حضور استادان راهنما و مشاور آقایان: دکتر حمیدرضا مقدم فر، دکتر اکبر نصرالهی و دکتر هادی جمشیدیان و همچنین استادان داور آقایان: دکتر سپهر خلجی، دکتر جلال غفاری قدیر و دکتر حمید حاذق نیکرو در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی دفاع کرد.

در برهه کنونی که داعش از نظر ژئوپولیتیکی سرزمین هایی را که تحت اشغال داشته را از دست داده است عرصه فضای مجازی  و رسانه جایگاه بالاتری در طراحی راهبردی این گروه دارد. حکمرانی و تشکیل حکومت که از آن به خلافت یاد می کند در اندیشه راهبردی این گروه بسیار با اهمیت است و در زمانی که نمی‌تواند در حوزه سرزمینی این حاکمیت را به منصه ظهور برساند به ناچار رسانه های اجتماعی بستر مناسبی است تا با دستکاری شناختی از جوانان و مخاطبین گرگ تنها برای عملیاتهای تروریستی بسازد.

اکنون که مسجد جامعی را در اختیار ندارد که مردم را جمع کند و به وسیله وعاظ خود موعظه کند رسانه های اجتماعی این امکان را برای سخنرانان داعش ایجاد کرده که ایراد سخن کرده و الگوی خود را تبلیغ کنند. داعش با اتکا به مفاهیم مقدس که در اندیشه اسلامی دارای ارزش معنوی بسیار بالایی می‌باشند از این مفاهیم در پیشبرد اهداف خود بهره گرفته است. استفاده از مفاهیم مقدس در یک فرآیند شناختی، آن را واجد ارزش قدسی نموده و در باورمندان آن انگیزه بالایی ایجاد می‌کند. درحقیقت بهره‌برداری از مفاهیم، نمادها و شخصیت‌های مقدس در شناخت مخاطب تاثیر گذاشته، گفتمان‌ نسبتاً قدرتمندی را تولید کرده است و با استفاده از قدرت گفتمان خود، توفیقات چشمگیری در صحنه میدانی به دست آوردند..داعش بخشی از جامعه خود را در فضای مجازی در نظر گرفته است و با پیام رسانی پی درپی و مداوم سعی دارد که جامعه سمپاد خود را مدیریت و مهندسی کند.

بهره گیری از رسانه  دستاوردهایی را  برای داعش در کشوری نظیر سوریه در بر داشت که با گذشتگان و نسل های اول آنان متفاوت بود. نتیجه استفاده داعش از فضای رسانه و شبکه های اجتماعی صرفا به مثابه یک کار تبلیغاتی و عملیات روانی صرف نبوده و نتیجه فعالیت آنان در عمق و جان پیروان این گروه ها موثر بوده است. داعش با استفاده از تولیدات رسانه ای خود (گونه های صوت، متن، عکس و فیلم) بر نگرش و شناخت اعضا خود، تغییرات شگرفی ایجاد کرده و در واقع یک جنگ شناختی را در بستر محیط های بحران زده ای نظیر سوریه مدیریت کرده اند.

ممکن است مجموع این موارد معماي  زیست فعلی و حیات آینده این گروه ها را دچار چنان پیچیدگی نمایند که نتیجه آن تغییر پویش هاي امنیتی در منطقه باشد. بنابراین این رساله تلاش داشت به بررسی و تحلیل این فرآیند پیچیده با تمرکز بر تولیدات رسانه ای داعش بپردازد تا بتواند الگویی شفاف از جنگ شناختی  این گروه ها با تمرکز بر کشو سوریه ارائه دهد.

پژوهش مذکور که از نظر هدف توسعه ای کاربردی است با رویکرد کلان کیفی و استراتژی پژوهشی گراندد تئوری(داده بنیاد) با تمرکزبر محصولات رسانه ای داعش اعم از عکس، فیلم و ویدیئو، صوت و نماهنگ ها و اناشید، متن و پیامهایی که داعش توسط پوستر و اینفوگرافی در شبکه های اجتماعی انتشار داده است و با تاکتیک تحلیل محتوا اقدام به فرآیند کد گذاری نموده است.در حقیقت کلیه محصولات رسانه ای داعش در سوریه جامعه آماری پژوهش می باشد و حجم نمونه با رویکرد هدفمند و با توجه به اصل اشباع نظری برگزیده شده است از آنجا که حجم نمونه پژوهش میزان قابل توجهی از عکس، فیلم، صوت و متن می باشد  فرآیند کد گذاری نرم افزار maxqda2020 به کمک پژوهش گر آمده تا در کد گذاری باز(کد گذاری اولیه و مقوله بندی) و کد گذاری محوری، پژوهشگر در حجم بالای کدها سر در گم نشود. در ادامه 458 کد پس از کد گذاری اولیه احصا می شود که در مقوله بندی در ذیل39 مقوله قرار میگرید و در نهایت الگوی عملیات شناختی داعش در رسانه در کد گذاری محوری به 9 بعد : پیام به مثابه سلاح در عملیات شناختی داعش در رسانه، حماسه سازی در عملیات شناختی داعش در رسانه، نوستالوژی  در عملیات شناختی داعش در رسانه، فرا شناخت و دستکاری شناختی در عملیات شناختی داعش در رسانه، حکمرانی در عملیات شناختی داعش در رسانه، مخاطب محوری در عملیات شناختی داعش در رسانه، نماد گرایی در عملیات شناختی داعش در رسانه، گفتمان سازی در عملیات شناختی داعش در رسانه، تبلیغات سیاسی، اجتماعی هدفمند در عملیات شناختی داعش در رسانه قوام یافته و آشکار می شود سپس برای راهکارهای مقابله با عملیات شناختی داعش محقق با 5 نفر از خبرگان موضوع مصاحبه کرده ودر نهایت راهکارهای مقابله در 2 دسته بندی راهکارهای مقابله گفتمان محور و راهکارهای مقابله محتوا محور تقسیم بندی می گردد.

این رساله ضمن ارائه الگوی عملیات شناختی داعش و ارائه راهبردهای مقابله با آن نتایح ذیل را از این پژوهش ارائه می دهد:

1. داعش در عملیات شناختی خود در رسانه توجه ویژه ای به عوامل زمینه ای و بسترهای اجتماعی جوامع هدف خود داشت. آنان که نگاهی توام با حسرت به امر خلافت داشتند و نگاهشان نوستالوژیک بود. داعش با تمرکز بر این امر و استفاده از این زمینه موجود در جوامع هدف با عملیات شناختی نگاه نوستالوژیک را تقویت کرده و خلافت ارائه شده توسط خودش را باز تولید خلافت از دست رفته ، معرفی کرد. داعش احساسات مخاطب را به صورت اساسی مورد هدف قرار داده بود و با توجه به احساسات، برجستگی و دقت در پیام حوزه شناختی با پیامهای خود جامعه هدف را تحریک کرده و آماده تحول شناختی می نماید.

2. داعش بر این نکته واقف است که زندگی روزه مره مردم در جوامع هدف، نیاز مادی دارد و در حقیقت احتیاجات معیشتی مردم را به مثابه عوامل مداخله گر لحاظ می کند و در عملیات شناختی خود در رسانه توجه به رویکردهای اجتماعی مسلمین در دولت اسلامی را با یک پروپاگاندای ویژه پیگیری می کند. داعش در عملیات شناختی خود سعادت نهایی را توجه به زندگي و رفاه مادي در كنار تعالي معنوي جلوه می دهد از همین رو عامل مداخله گر ذکر شده جایگاه ویژه ای در الگوی عملیات شناختی داعش دارد و به مثابه یک عامل شتاب دهنده در اهداف خود می بیند.

3. فراشناخت و دستکاری شناختی ،حماسه سازی و نماد گرایی از جمله عوامل علی است که به مثابه محرک در عملیات شناختی مورد استفاده قرار می گیرد.