نقش ایران در نقشه جهانی هوش مصنوعی؛ واقعیت‌ها و ارقام
ایران با تکیه بر توان علمی داخلی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در تلاش است جایگاه خود را میان ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی تثبیت کند، اما واقعیت‌ها و ارقام موجود چه می‌گویند و چقدر به تحقق این هدف نزدیک هستیم؟
هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از فناوری‌های پیشران قرن بیست‌ویکم، تحولات شگرفی را در زندگی بشر ایجاد کرده است. توسعه این فناوری پیچیده و چندوجهی، نیازمند همکاری گسترده بین‌المللی است.
در این گزارش، به بررسی میزان مشارکت کشورهای مختلف در توسعه علمی هوش مصنوعی و الگوهای همکاری بین‌المللی در این حوزه پرداخته شده است. با تحلیل داده‌های مربوط به انتشارات علمی مشترک بین کشورها، تلاش شده است نقش همکاریهای بین‌المللی در پیشرفت هوش مصنوعی و جایگاه ایران در این عرصه مشخص شود.
یکی از شاخص‌های لازم برای بررسی وضعیت توسعه دانش هوش مصنوعی، میزان مشارکت کشورهای مختلف در توسعه علمی خود در زمینه هوش مصنوعی است، پس از بررسی این شاخص مشخص خواهد شد که آیا هر کشور به‌صِرف توسعه خود توانسته است در جایگاه‌های برتر علمی در حوزه هوش مصنوعی قرار بگیرد یا تعریف زمینه‌های علمی مشترک بر توسعه جایگاه کشورها تأثیر داشته است.
همکاریهای بین‌المللی در انتشارات علمی هوش مصنوعی
این شاخص همکاریهای تحقیقاتی بین کشورهای مختلف را نشان می‌دهد. این امر براساس وابستگی نهادی نویسندگان انجام می‌شود. به عبارت دیگر همکاری بین المللی به انتشارات علمی و مقالاتی اطلاق می‌شود که با همکاری مؤسسات در کشورهای مختلف نگارش شده‌اند. همکاری ملی مربوط به انتشاراتی است که توسط مؤسسات مختلف در کشور مرجع نگارش شده باشد.
از نمودارهای نمایش داده شده میزان همکاری میان مؤسسات داخل هر کشور حذف شده است. همچنین مقدار نمایش داده شده، مجموع همکاریهای آن کشور با کشور مقصد در بازه زمانی 2010 تا 2023 است و برای هر کشور نیز 10 کشوری که بیشترین مجموع همکاری را داشته نمایش داده شده است.
وضعیت ایران
تعداد همکاریهای علمی بین المللی ایران با 10 کشوری که بیشترین همکاری را با آنها دارد در شکل زیر نشان داده شده است. ایالات متحده در مجموع بیشترین همکاری در انتشارات علمی را با ایران داشته است.
تعداد همکاریهای علمی بین‌المللی ایران با 10 کشوری که بیشترین همکاری را با آنها دارد (بازه زمانی سال‌های 2010 تا 2023)
از منظر روند نیز همان طور که در شکل بعدی نشان داده می‌شود وضعیت همکاریهای بین المللی ایران با 10 کشوری که بیشترین همکاری را با آنها داشته به جز ویتنام روندی صعودی در طول زمان داشته است.
برای تحلیل کشورهای پیشرو در همکاریهای علمی ایران در زمینه هوش مصنوعی باید به چندین نکته توجه کرد. اول اینکه که کشورهای پیشرو در همکاریهای علمی با ایران مانند کانادا، چین و کشورهای اروپایی (از جمله کشورهای عضو اتحادیه اروپا) به طور کلی افزایش همکاری در طول زمان داشته‌اند. به عنوان مثال، کانادا در سال‌های اخیر یکی از شرکای اصلی ایران بوده است.
دوم کشورهای عضو گروه G7 و G20 (که به صورت مستقیم در نمودار نیامده اما در داده همکاریهای بین المللی موجود است) به طور مداوم بخش مهمی از همکاریهای علمی ایران را تشکیل می‌دهند این کشورها معمولاً دارای زیرساخت‌های قوی در تحقیق و توسعه هستند و بنابراین شریک‌های مناسبی برای همکاریهای علمی به‌ویژه در زمینه هوش مصنوعی به‌شمار می‌روند،
به‌عنوان مثال تعداد همکاریهای علمی با کشورهای G7 از 109 همکاری در سال 2010 به 948 همکاری در سال 2023 افزایش یافته است. سوم این که چین، هند و کره جنوبی به طور مداوم شاهد افزایش تعداد همکاریهای علمی با ایران بوده‌اند به خصوص چین که از همکاری در سال 2010 به 270 همکاری در سال 2023 رسیده است. ششم برخی کشورها مانند ویتنام و مالزی در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای به لیست همکاریهای علمی ایران اضافه شده‌اند که نشان دهنده گسترش روابط علمی ایران با نهادهای علمی خاصی در این کشورها است.
روند همکاریهای علمی بین‌المللی ایران در هوش مصنوعی با 10 کشوری که بیشترین همکاری را داشته است (بازه زمانی 2010 تا 2023)
کشورهای منطقه همان طور که در شکل بعدی قابل مشاهده است، ایران، امارات، ترکیه و رژیم صهیونیستی بیشترین همکاریهای بین المللی در زمینه انتشارات علمی خود را با ایالات متحده دارند. این در حالی است که عربستان با هند بیشترین تعاملات بین المللی را دارد. کشورهای مقصد بعدی همکاریهای بین المللی برای ایران شامل کانادا، استرالیا و چین است. نقطه قابل توجه درباره همکاریهای عربستان توسعه همکاریهای خود با کشورهایی چون هند، پاکستان، مصر و چین است.
به وضوح تمرکز عربستان در همکاریهای بین‌المللی بر کشورهای منطقه است. بیشترین همکاری رژیم صهیونیستی با ایالات متحده است به گونه‌ای که سایر کشورها، نقش بسیار کمی در همکاریهای بین المللی رژیم صهیونیستی دارند و این نشانگر یک رابطه تک قطبی از نظر همکاریهای بین المللی میان آمریکا و رژیم صهیونیستی است. نکته جالب توجه درباره ترکیه، قرار گرفتن ایران در جایگاه دوم همکاریهای بین المللی بالاتر از انگلستان، چین و هند با این کشور است.
مجموع همکاریهای بین‌المللی کشورهای منطقه در انتشار هوش مصنوعی (بازه زمانی 2010 تا 2023)
وضعیت همکاری علمی کشورهای منطقه با پنج کشوری که بیشترین همکاری را با آنها داشته‌اند در طول زمان نشان داده شده است. ترکیه همچنان با فاصله معناداری بیشترین همکاری خود را با ایالات متحده دارد. هند، چین، انگلستان و ایران تقریباً وضعیت مشابهی از حیث میزان همکاری ترکیه با آنها دارد همچنین در سال‌های اخیر روند همکاریهای علمی ایران و ترکیه کاهش یافته است و هند جایگزین ایران در همکاریهای علمی با ترکیه شده است.
وضعیت همکاری امارات با ایالات متحده معتدل‌تر بوده و سایر کشورها چون چین، انگلستان، عربستان سعودی و پاکستان در فاصله کوتاهی از یکدیگر قرار گرفته‌اند. عربستان سعودی اما همکاریهای بسیار گسترده‌ای را با کشورهای مختلف انجام داده است. از سال 2020 همکاریهای خود با هند و پاکستان را به شدت افزایش داده به طوری که در سال 2023 ایالات متحده در جایگاه پایین‌تر به نسبت چین، مصر، پاکستان و هند قرار گرفته است. این موضوع نشان می‌دهد که عربستان ضمن عدم ایجاد تمرکز خود برای توسعه علمی هوش مصنوعی به ایالات متحده، نگاهی منطقه‌ای به این موضوع دارد.
در نقطه مقابل عربستان، رژیم صهیونیستی قرار دارد که همکاری او با ایالات متحده با فاصله زیادی از سایرین بیشتر است. سایر همکاریهای رژیم صهیونیستی نیز شامل چین و کشورهای اروپایی است.
روند همکاریهای بین‌المللی علمی در هوش مصنوعی به‌تفکیک کشورهای منطقه (بازه زمانی 2010 تا 2023)
کشورهای منتخب
همان طور که در شکل بعدی قابل مشاهده است کشورهایی همچون کره جنوبی، آفریقای جنوبی، برزیل، هند، آلمان و روسیه همانند ایران بیشترین همکاری بین‌المللی خود در انتشارات هوش مصنوعی را با ایالات متحده داشته‌اند. در این میان فقط انگلستان است که بیشترین همکاری خود را با چین انجام داده است و ایالات متحده برای انگلستان در جایگاه دوم قرار دارد. سیاست انگلستان به طور مشخص حفظ تعادل در همکاریهای علمی بین المللی و بهره بردن از هر دو قطب توسعه دانش هوش مصنوعی در جهان است.
کره جنوبی در مقام‌های بعدی بیشترین همکاری را با چین، هند و پاکستان انجام داده که نشان از اهمیت نگاه کره جنوبی به همکاری با کشورهای آسیایی است. کشور هند پس از ایالات متحده بیشترین همکاری را با عربستان سعودی، انگلستان و چین انجام داده که نمایانگر تکثر و تنوع در همکاریها برای این کشور و اهمیت این تکثر است. آفریقای جنوبی پس از ایالات متحده، بیشترین همکاری را با انگلستان و هند داشته است اما به طور کلی همان طور که در تعداد مقالات هوش مصنوعی قابل مشاهده بود، آمار همکاری های بین المللی آفریقای جنوبی سطح بالایی را به خود اختصاص نداده است.
آلمان و روسیه نیز در حال همکاری با بزرگترین کشورهای دنیا در هوش مصنوعی هستند و تلاش میکنند تا از ظرفیت کشورهای پیشرو بهره بگیرند. البته باید توجه داشت که از نظر تعداد همکاریها ایران بالاتر از کشورهایی چون برزیل آفریقای جنوبی و حتی روسیه ایستاده است.
مجموع همکاریهای بین‌المللی کشورهای منتخب در انتشار هوش مصنوعی (بازه زمانی 2010 تا 2023)
شکل بعدی وضعیت همکاری کشورهای منتخب با پنج کشوری که بیشترین همکاری علمی را با آنها داشته اند در طول زمان نشان می دهد. کره جنوبی همکاری خود را با ایالات متحده خیلی سریع‌تر از سایر کشورها توسعه داده است. کشورهای هند و پاکستان در جایگاه‌های بعدی همکاری مشترک کره جنوبی با آنها قرار دارند.
کشور هند بیشترین همکاری خود را با ایالات متحده دارد، اما از سال 2021 همکاری خود را با عربستان سعودی را افزایش داده است. به نظر می‌رسد این کشش تقاضای همکاری از سوی عربستان شکل گرفته که در قسمت قبل تشریح شد.
در میان کشورهای همکار نام نیجریه چشم می‌خورد که گویا از سیاست‌های منطقه‌ای آفریقای جنوبی است که بتواند از ظرفیت کشورهای نزدیک به خود بیشترین استفاده را ببرد. برزیل و آلمان بیشترین همکاری را با ایالات متحده داشته‌اند. انگلستان بیشترین همکاری سالیان اخیر خود را با چینی‌ها داشته است و ایالات متحده در جایگاه دوم قرار گرفته است.
انگلستان به عنوان یک کشور پیشرو در هوش مصنوعی، همکاری علمی بین المللی خود را بر تعریف کارهای علمی مشترک ابتدا با چین و سپس با ایالات متحده تعریف کرده است.
کشورهای اروپایی چون آلمان، ایتالیا و اسپانیا در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. در نهایت این روسیه است که در تعریف همکاریهای علمی بین‌المللی خود، نگاه به آسیا را حفظ کرده به طوری که در سال 2023 بیشترین ارتباط را با چین و هند داشته است و ایالات متحده انگلستان و آلمان در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
شکل 33 روند همکاریهای بین‌المللی علمی در هوش مصنوعی به‌تفکیک کشورهای منتخب (بازه زمانی 2010 تا 2023)
کشورهای پیشرو
چین بیشترین همکاری خود را با ایالات متحده و ایالات متحده بیشترین همکاری خود را با کشور چین دارد و شاهد یک رابطه متقابل و قوی هستیم. حجم تعامل همکاری با یکدیگر در این دو کشور در سطحی است که همکاری با سایر کشورها را از نظر مقداری به حاشیه برده است و علی‌رغم همه اختلافات این دو کشور رابطه علمی منسجم و پردامنه ای با یکدیگر دارند. (شکل بعدی)
پس از آن هر دو با انگلستان بیشترین همکاری بین المللی دارند. چینی ها سپس با هنگ کنگ و استرالیا و ایالات متحده با کانادا و آلمان همکاریهای بیشتری دارند. نگاه چین به کشورهای شرق و نگاه ایالات متحده به کشورهای غربی در ادامه همکاریهای بین المللی مشهود است.
مجموع همکاریهای بین‌المللی کشورهای پیشرو در انتشار هوش مصنوعی (بازه زمانی 2010 تا 2023)
با توجه به نکات مطرح‌شده، برخی کشورها چون رژیم صهیونیستی، کره جنوبی، هند و برزیل بسیار متکی به ظرفیت همکاری با ایالات متحده هستند و همکاریهای بعدی‌شان، فاصله معناداری با میزان همکاری با ایالات متحده دارد.
از این حیث ایران به طور نسبی توازنی در همکاری با سایر کشورها داشته است. با هدف ارتقای همکاریهای بین المللی در زمینه هوش مصنوعی، کره جنوبی، آلمان و انگلستان می‌توانند اهداف بعدی ایران برای توسعه همکاریهای بین المللی باشند.
از میان کشورهای مذکور، فقط کره جنوبی است که حتی در میان 10 کشوری که ایران بیشترین همکاری را با آنها دارد قرار ندارد. این مهم به دلیل رشد کره در هوش مصنوعی که در سالیان اخیر اتفاق افتاده است می‌تواند برای ایران بسیار راهگشا باشد، هم از حیث همکاریهای علمی بین المللی و هم از حیث توسعه بسترهای فنی در کشور.
منبع: تسنیم
ارسال نظرات