فرقه‌هایی از جنس رسانه

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت الاسلام محمد‌حسین پیشاهنگ، پژوهشگر و مدرس سواد رسانه در خصوص موج‌های فرهنگی بیگانه شرقی، اظهار کرد: در گذشته، مباحث مرتبط با محصولات فرهنگی شرق آسیا به صورت کلی و در قالب یک موضوع کلیشه‌ای مطرح می‌شد؛ اما اکنون مشخص شده که هر بخش از این محصولات (مانند موسیقی پاپ کره‌ای، انیمه‌های ژاپنی و سریال‌های کره‌ای) به اندازه کافی اهمیت دارند که به صورت مستقل بررسی شوند.

 

حجت الاسلام پیشاهنگ در بیان چرایی اهمیت بالا محصولات شرق آسیا افزود: برای مثال، کی‌پاپ (موسیقی پاپ کره‌ای) یا انیمه‌های ژاپنی اکنون نه‌تنها یک سبک موسیقی یا یک سبک انیمیشن هستند، بلکه به یک سبک زندگی برای طرفدارانشان تبدیل شده اند، چرا که بر اساس ویژگیهای خاص خود، در مخاطب تولید رفتار یا سبک زندگی می‌کنند.

 

وی با اشاره به این نکته که محصولات فرهنگی شرق آسیا، به‌ویژه در قالب انیمیشن‌ها و سریال‌ها، دیگر صرفاً سرگرمی نیستند، گفت: این محتوا‌ها در دل خود، داستان‌هایی از عشق، خانواده، ازدواج، طلاق و حتی چیستی و معنای زندگی را روایت می‌کنند که مبتنی بر نوعی نظام باور‌ها و اعتقادات بوده و این فرایند، چیزی فراتر از "سبک زندگی" است و می‌تواند "نظام باورها" را تغییر دهد. 

 

پژوهشگر و مدرس سواد رسانه افزود: این محصولات نظام باور‌ها و اعتقادات خاص خود را در مخاطب نهادینه کرده و حتی تولید مناسک کرده اند؛ از این رو تأثیر این آثار فراتر از تأثیرات سطحی رفته و به نوعی فرقه تبدیل شده اند که می‌توان آنها را «فرقه‌های رسانه‌ای نامید». 

 

 

حجت الاسلام پیشاهنگ در توضیح چیستی فرقه گفت: فرقه در معنا‌های مختلف، به گروه یا جامعه‌ای اشاره دارد که اعضای آن به یک مجموعه اعتقادات، آموزه‌ها یا شیوه‌های خاص رفتاری پایبند هستند و از دیگر گروه‌ها یا جریان‌های اصلی جامعه متمایز می‌شوند.

 

وی در خصوص فرقه‌های فرهنگی بیان داشت: در دنیای امروز، اصطلاح «فرقه» گاهی به گروه‌های هواداری یا پیروان یک پدیده فرهنگی خاص اطلاق می‌شود؛ برای مثال، گروه‌هایی که حول موسیقی، فیلم، یا محصولات خاصی تشکیل شده و برای سبک زندگی و باور‌های خود از آن الهام می‌گیرند، وقتی با یکدیگر ارتباط برقرار کرده، شبکه انسانی و ارتباطی یا جامعه خاص خود را تشکیل می‌دهند، تلویحا فرقه نامیده می‌شوند.

 

حجت الاسلام پیشاهنگ، با اشاره به نشانه های رفتاری فرقه ای، تأکید کرد: رفتار های فرقه ای که در بین حامیان و طرفداران این دست از محصولات رسانه ای دیده می‌شود را، می توان به ایجاد هویت جمعی مستقل برای طرفداران، تبلیغ و ترویج آثار و هویت برساخته آنها، آموزش و ترویج مناسک عملی بین طرفداران و بروز تعصب نسبت به خود آثار و هویت ایجاد شده، خلاصه کرد.

 

وی در بیان ویژگی‌های فرقه‌های رسانه‌ای یا فرهنگی به مواردی از جمله: هویت جمعی و تعلق به یک گروه خاص، ارزش‌ها، نماد‌ها و رسوم مشترک، وابستگی عاطفی شدید به یک هنرمند، محصول یا برند، تأثیر قابل توجه بر سبک زندگی و باور‌های فردی اشاره کرد و یادآور شد در خصوص محصولات فرهنگی و رسانه‌ای شرق آسیا تقریبا با تمام این حالات مواجه شده‌ایم.

 

پژوهشگر و مدرس سواد رسانه، ضمن ابراز نگرانی از ترویج غیرمستقیم فرهنگ‌های شرقی گفت: برنامه‌های پخش‌شده از فیلم و سریالهای کره‌ای از شبکه‌های فیلم خانگی یا VODها سبب افزایش چشمگیر طرفداران این سبک در ایران شده است؛ هرچند که بسیاری از منتقدان بر این باورند که رسانه‌های داخلی، از جمله صداوسیما، با پخش محتوا‌های مرتبط، به نوعی به این جریان‌ها دامن می‌زنند.

 

حجت الاسلام پیشاهنگ با انتقاد از اتخاذ رویکرد‌های نادرستی که از مسئولان فرهنگی در مقابله با فرقه‌ها صادر شده، افزود: نمایشگاه‌های برگزارشده برای هشدار درباره فرقه‌ها و نماد‌های متعدد، به‌جای آگاهی‌بخشی مؤثر، به دلیل ارائه جذابیت‌های بصری و اطلاعات تحریک‌کننده، باعث افزایش کنجکاوی و جذب مخاطبان شده‌اند، این در حالی است که لازم است این رویکرد‌ها با نگاهی علمی و برنامه‌ریزی هدفمند مورد بازنگری قرار گیرند تا بتوان به شکلی مؤثر با این موج‌های فرهنگی مقابله کرد.

 

 

پژوهشگر و مدرس سواد رسانه در خصوص، رفتار‌ها و حتی وابستگی‌های سیاسی و اقتصادی که توسط این محصولات ایجاد میشود، هشدار داد و گفت: محصولات فرهنگی (مانند موسیقی، فیلم، سریال، یا انیمه‌های شرق آسیا) نه‌تنها جنبه سرگرمی دارند، بلکه می‌توانند تأثیر عمیقی بر باور‌ها و اعتقادات افراد بگذارند؛ این تأثیر ممکن است به‌گونه‌ای باشد که ارزش‌ها، نگرش‌ها یا حتی شیوه زندگی مخاطبان را تغییر دهد.

 

وی در توضیح چگونگی دگرگون شدن نظام فکری یا باور‌های فردی و جمعی به‌طور غیرمستقیم توسط این محصولات ادامه داد: ممکن است مخاطب ارزش‌های فرهنگی خاصی مانند شیوه‌های ارتباطی یا اهمیت روابط خانوادگی را از سریال‌ها یا انیمه‌ها الهام بگیرد، یا حتی، باور‌های جدیدی در مورد موفقیت، عشق، زیبایی، یا عدالت در ذهن او شکل بگیرد که پیش‌تر وجود نداشته است.

 

حجت الاسلام پیشاهنگ افزود: این تأثیر به‌ویژه زمانی قوی‌تر می‌شود که محصولات فرهنگی با ظرافت داستانی و جذابیت‌های بصری همراه باشند، زیرا مخاطب به‌طور ناخودآگاه با محتوا همذات‌پنداری می‌کند و آن را درونی می‌سازد؛ و تا اکنون نیز متاسفانه، در این عرصه موفق بودند و می‌توان به عنوان مثال به سریال بازی مرکب اشاره کرد که با زیبایی شناسی کارگردان، پیام‌های خود را به طور باورنکردی و غیر مستقیم به مخاطبان می‌رساند.

 

وی در پایان با اشاره به این نکته که استفاده از واژه "فرقه" برای مخاطبان یا طرفداران این محصولات ممکن است حس وفاداری و هویت‌مندی ایجاد شده در آنان را تقویت کند، بیان کرد: بهتر است از این واژه در محافل عمومی اجتناب شود و تنها به‌منظور آگاهی از وجود پدیده‌ای جدید به نام "فرقه‌های رسانه‌ای" به‌کار گرفته شود.