نگاهی به مدرسه علمیه‌ای با بیش از دو قرن قدمت در کاشان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در کاشان، یکی از آثار و ابنیه دارالمومنین کاشان که افزون بر بعد تاریخی و قدمت جنبه فرهنگی و علمی نیز دارد مدرسه علمیه امام خمینی (ره) کاشان است که پیش از این به دلیل ساخت آن از سوی یکی از شاهان قاجار به نام مدرسه ‹‹سلطانی›› مشهور بوده است.

حضور ملا احمد نراقی در بدو تأسیس این مدرسه در مقام تولیت به این مکان تاریخی فرهنگی ارزشی مضاعف بخشید و توانست این مدرسه را به مرکزی مهم در پرورش طلاب و علمای مکتب آل الله مبدل سازد.

وقف این مدرسه برای پرورش شاگردان مکتب امام صادق(ع) یکی از اقداماتی بود که از سوی فتحعلی شاه قاجار و با نفس گرم ملا احمد نراقی صورت پذیرفت و توانست در کنار سایر مدارس و حوزه‌های علمیه منطقه کاشان، دارالمومنین را به عنوان خاستگاه پرورش عالم آل محمد معرفی کند.

مدرسه علمیه امام خمینی(ره) با بیش از دو قرن سابقه در وقف نامه به نام مدرسه سلطانی است به دلیل اینکه زمان ساخت این مدرسه در دوره پادشاه فتحعلی شاه قاجار بوده از این جهت به نام سلطانی نامگذاری شده است.

همسر فتحعلی شاه مقداری مال و ثروت داشته است که برای باقیات الصالحات در نظر می‌گیرد و آن را وقف این مدرسه می‌کند، از این جهت مدرسه علمیه سلطانی کاشان وقف زن شاه بوده و شاه نیز تولیت آن را به مرحوم ملا احمد نراقی واگذار می‌کند و ایشان در وقف نامه مشخص می‌کند، مدرسه سلطانی کاشان را خانم فتحعلی شاه وقف کرده و متولی آن من و اولاد من هستند.

از زمان ملا احمد نراقی بزرگانی، چون شیخ انصاری شیخ الفقها، حدود سه سال در اینجا مشغول تدریس بوده و این مدرسه از جهاتی با بزرگان و نفس بزرگان است و هرکس وارد این مدرسه می‌شود حالی را عوض می‌کرده است.

همانطوریکه در وقفنامه آمده است تولیت این مدرسه مبارکه بر عهده فقیه بلند پایه و عالی قدر ملا احمد فاضل نراقی بوده و بعد از او با اعدال و ارشاد اولاد او، بطنا بعد بطن بوده است، این وقفنامه از روی نسخه‌ای که جلد ۲۳ فرهنگ ایران زمین به چاپ رسیده تصویر برداری شده است.

از زمان ملااحمد نراقی بزرگانی، چون شیح انصاری، فرزندان ملا احمد نراقی، خاندان نطنزی‌ها که داماد ملا احمد نراقی بودند و ملا حبیب الله شریف که همسر دوم او از خاندان نراقی‌ها و مادر بزرگ آیت الله امامت است و ملا علی نطنزی بوده صاحب کتاب شرح اقلیدس و شرح کتاب هیأت در این مدرسه تدریس کرده اند.

بنای مدرسه علمیه امام خمینی(ره) کاشان ‹‹سلطانی سابق›› همزاد با نفس ملااحمد نراقی است و اگر ملا احمد نراقی نبود بنای این مدرسه هم گذاشته نمی‌شد، از این رو ظاهرا فتحعلی شاه مبنای بنای مدرسه را به ملا احمد نراقی واگذار کرده بوده و هندسه و مهندسی ساختمان مدرسه را بزرگان و علمایی که در کار بنایی نیز سرآمد بودند، بنای مدرسه را طراحی و از صفر تا صد مدرسه را خود علما ساخته اند و حتی اگر بنا‌های معروفی نیز برای کمک به ساخت مدرسه می‌آمدند با کسب اجازه علما بوده است.

گنبد آجری منحصر به فرد مدرسه علمیه امام خمینی(ره) کاشان که نمونه آن در کمتر شهرستانی است، دارای دو لایه مانند پنجره دوجداره به فاصله یک متر است که برای پرچم زدن بر فراز گنبد از این دولایه گنبد عبور می‌کردند.

مساحت کل مدرسه حدود ۲ هزار متر مربع است و همانطوریکه در وقف نامه نوشته است ضمن استفاده از حجره ها، حتی آب انبار و سرداب‌ها نیز کاربری حجره را داشته است و حتی از آب انبار ۶۴ پله‌ای آن که در فصل گرم تابستان خنک بوده و نیازی به پنکه هم نبوده برای تدریس طلاب استفاده می‌شده است.

در وقف نامه مدرسه علمیه امام خمینی(ره) سرداب‌ها نیز در ردیف حجره‌ها محاسبه شده است چرا که در تابستان از سرداب‌ها برای تدریس استفاده می‌کردند، از این رو، تمام سرداب‌ها و حجرات تکی و بزرگ و متوسط جمعا ۵۵ حجره در وقف نامه نام برده شده است و آنچه که برآورد ما است، چندین مَدرَس، دو حجره اساتید، سه سرداب در مجموع ۴۴ حجره دارد که با سرداب‌ها ۵۵ حجره محاسبه شده است.

مدرسه علمیه امام خمینی(ره) کاشان ‹‹سلطانی سابق›› دارای یک مسجد با گنبد بزرگ آجری است، که بیش از ۹۰ درجه این مسجد با قبله اختلاف دارد.

در بخش جنوبی مدرسه علمیه امام خمینی(ره) مکان بلا استفاده‌ای به مساحت ۳۰۰ متر مربع است که در طرح توسعه مدرسه سالن مطالعه‌ای با مخزن کتاب در نظر گرفته شده است و بخش دیگری از این قسمت بلااستفاده از آن به عنوان برف انداز استفاده می‌شده است که ۸ تا ۱۰ متر با بازار تاریخی کاشان فاصله دارد، قسمت برف انداز مدرسه با بازار مشترک است.

مدرسه علمیه امام خمینی بیشترین وقفیات را در کاشان دارد، بازار تاریخی کاشان به ویژه بازار مسگر‌های کاشان یکی از وقفیات این مدرسه از زمان قتحعلی شاه است، اما بعد از آن به دلیل اعتقاد مسلمین و علما به گذاشتن باقیات الصالحات بخش زیادی از شهر کاشان نیز وقف این مدرسه می‌شود و گستره وقفیات آن حتی به برخی از روستا‌های شهرستان نیز می‌رسد.

ملا احمد نراقی در وقف نامه مدرسه تمام درآمد‌های حاصل از وقفیات این مدرسه را تفکیک و مجزا می‌کند و حدود ۵۴ درصد آن را برای طلاب و بقیه آن را براساس درصد برای خادم، متولی، چراغ و آب و اذان گو، امام جماعت مسجد و اساتید مدرسه مشخص می‌کند.

وقف نامه‌ای که در آن زمان از سوی ملا احمد نراقی نوشته شده است وقفیاتی که مربوط به آن زمان بوده ملا احمد نراقی تسلط بر حق حکم آن را داشته است، از این رو این وقفیات براساس وقف نامه عمل می‌شود، اما وقفیاتی که مردم در ادامه وقف مدرسه کردند را متولی می‌تواند هم براساس وقف نامه قبلی برای آن تصمیم بگیرد و هم می‌تواند هزینه کار‌های جدید در نظر بگیرد.

اگر تمامی وقفیات موجود این مدرسه در شهر کاشان را در نظر بگیریم، مدرسه علمیه امام خمینی ‹‹سلطانی سابق›› به لحاظ میزان و حجم وقفیات، رتبه اول را بین مدارس دیگر علمیه کاشان دارد./۱۳۰۷/