لزوم هجرت علمی و فکری برای دستیابی به تشخیص حق از باطل/ مدیریت اخلاقی؛ راه اصلاح جامعه

به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، جلسه هفتگی درس اخلاق حضرت آیت‌الله جوادی آملی، مرجع عالی‌قدر جهان تشيع، امروز با حضور اقشار مختلف مردم در مسجد اعظم قم برگزار شد.

انسان دشمنِ نادانسته‌های خویش است

حضرت آیت‌الله  جوادی آملی در این جلسه، در ادامه مباحث شرح نهج‌البلاغه، به تفسیر حکمت ۱۷۲ از کلمات نورانی امیرالمؤمنین علی (ع) «النَّاسُ أَعْدَاءُ مَا جَهِلُوا» پرداخت.

وی با اشاره به علاقه عمیق انسان به ذات و افعال خود، بیان داشت: انسان به‌طور فطری به خود و اوصاف نفسانی و افعال خود علاقه‌مند است؛ و از این سه به عنوان حریم شخصی خود دفاع می کند و لذا به آنچه خود می‌داند یا انجام می‌دهد، دل‌بستگی دارد و نسبت به آنچه نمی‌داند یا دیگران انجام می‌دهند، بی‌علاقه و حتی معاند می‌شود. به همین دلیل است که فرمودند: «النَّاسُ أَعْدَاءُ مَا جَهِلُوا».

حضرت آیت الله جوادی آملی تأکید کرد: خدای سبحان دو سرمایه بزرگ به انسان عطا کرده است؛ یکی در عرصه علم، که بدیهیات را به صورت فطری در جان او نهاد و راه رسیدن از بدیهی به نظری را نیز به او آموخت: «طلب العلم فریضة علی کل مؤمن و مؤمنة». دیگری در حوزه عمل، با نهادن علاقه فطری به نیکی، عدالت و احسان: «تزکیه کنید و عمل صالح انجام دهید». اما اگر این سرمایه‌ها با هدایت انبیا همراه نباشد، انسان تنها به نفس خود دل می‌بندد و از دیگران می‌گریزد.

وی افزود: این دلبستگی به «خود» باعث می‌شود انسان به ویژگی‌های نفس خود دل‌بندد و ویژگی‌های دیگران را انکار کند؛ به افعال خود علاقه داشته باشد و افعال دیگران را نپذیرد. این جمله‌ی امیرالمومنین خبری است که به داعی انشاء بیان شده است یعنی باید به حق دل‌بست نه به خود؛ باید به وصف حقانی وابسته بود نه به وصف خود؛ و باید به افعال الهی‌پسند علاقه‌مند بود، نه صرفاً افعال شخصی.

ضرورت هجرت علمی و فکری برای دستیابی به تشخیص حق از باطل

حضرت آیت‌الله جوادی آملی در ادامه، هجرت علمی را مقدمه ضروری برای شناخت حق و باطل و زمینه‌ساز جهاد در مسیر الهی دانست.

وی با اشاره به حکمت 173 نهج البلاغه «مَنِ اسْتَقْبَلَ وُجُوهَ الْآرَاءِ، عَرَفَ مَوَاقِعَ الْخَطَإِ»، تأکید کرد: کسی که از تفکر و هجرت علمی دوری کند، در همان سطح ابتدایی باقی خواهد ماند و نمی‌تواند حقیقت را از باطل، هدایت را از ضلالت و زشتی را از زیبایی تشخیص دهد.

حضرت آیت الله جوادی آملی با اشاره به لزوم بهره‌گیری از سرمایه‌های فطری و الهی انسان، اظهار داشت: اگر کسی از معلومات بدیهی و اولیه‌ای که خداوند در نهاد او قرار داده و با هدایت رهبران الهی تکمیل شده است، بهره ببرد و در مسیر هجرت قرار گیرد، باید بیاموزد که چه چیزی حق و چه چیزی باطل است؛ چه چیزی نیکو و چه چیزی زشت است؛ چه کاری باید انجام شود و چه کاری نباید. این سرمایه در درون انسان نهفته است. بنابراین، «هجرت» تنها به معنای جابه‌جایی مکانی نیست، بلکه مهم‌تر از آن، هجرت در مکانت و جایگاه وجودی انسان است.

وی افزود: اگر انسان با عقل و فطرت خود به استقبال آرا و افکار مختلف برود، می‌تواند حق را از باطل، نیکو را از زشت، و راه درست را از نادرست تشخیص دهد. پس از این شناخت، نوبت به جهاد می‌رسد؛ خواه جهاد علمی، فرهنگی و فکری باشد و خواه جهاد نظامی.

غضب الهی شمشیری برای مبارزه با باطل است

حضرت آیت‌الله جوادی آملی در تفسیر حکمت ۱۷۴ نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین، با اشاره به اهمیت هدایت نیروی غضب در انسان، اظهار داشت: خداوند سرمایه‌هایی همچون نیروی غضب در وجود انسان قرار داده است. غضب از بهترین نعمت‌های الهی است که اگر در مسیر الهی به‌کار گرفته شود، جهاد و دفاع از حق را تأمین می‌کند.

وی با استناد به فرمایش امیرالمؤمنین  که فرمودند«مَنْ أَحَدَّ سِنَانَ الْغَضَبِ لِلَّهِ قَوِيَ عَلَى قَتْلِ أَشِدَّاءِ الْبَاطِلِ​​​​​​​»، تصریح کرد: غضب به‌منزله‌ شمشیری است که باید آن را برای باطل‌زدایی تیز کرد، کسی که شمشیر غضب را برای خدا تیز کند، توان مقابله با سرسختان باطل را خواهد داشت.

استاد برجسته تفسیر قرآن افزود: انسان باید هم جهاد درونی داشته باشد و با رذائل اخلاقی و افعال ناپسند درون خود بجنگد، و هم در برابر متجاوزان به دین، مرز و بوم ایستادگی کند. اما اگر این سلاح الهی، کُند و بی‌اثر شود، در روز خطر توان دفاع نخواهد داشت.

حضرت آیت‌الله جوادی آملی تأکید کرد: تیز کردن این سلاح نیازمند کارگاه تربیت و تزکیه است، نباید هر مخالفتی با دیدگاه‌های شخصی را معارضه با دین تلقی کرد و با او جهاد کرد، بلکه هر کس با دین مخالف است باید با او جهاد کرد و البته پیش از هرگونه مقابله با دشمن خارجی، انسان باید با دشمن درونی یعنی هوا و هوس خود بجنگد؛ چنان‌که قرآن می‌فرماید ﴿فَاقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ﴾

وی خاطرنشان کرد: اگر کسی با هوس‌های باطل درونی مبارزه کند، از دشمنان بیرونی واهمه‌ای نخواهد داشت، در چنین شرایطی، غضب الهی وسیله‌ای برای دفاع از حقیقت و مبارزه با باطل خواهد بود.

غلبه بر ترس‌های علمی با همت و بلند‌نظری ممکن است

در بخش دیگری از جلسه درس اخلاق، حضرت آیت الله جوادی آملی با شرح حکمت نهج‌البلاغه «إِذَا هِبْتَ أَمْراً فَقَعْ فِيهِ، فَإِنَّ شِدَّةَ تَوَقِّيهِ أَعْظَمُ مِمَّا تَخَافُ مِنهُ»، به بیان راهکار عبور از ترس‌های ذهنی پرداخت و تأکید کرد: انسان اگر در مسیر علم‌آموزی از دشواری‌های درسی یا سنگینی یک رشته علمی بترسد، در واقع این ترس بیش از خود دشواری است و باید با همت بلند و اعتماد به سرمایه‌های درونی خود، بر آن غلبه کرد.

وی با اشاره به اهمیت همت و شرح صدر در مسیر علم و معرفت افزود: گاه دانشجو یا طلبه‌ای از سنگینی یک کتاب یا سختی دروس شکایت دارد، اما باید بداند که با تلاش بیشتر و جدیت در درس و بحث، این هیبت علمی فرو می‌ریزد و مسیر برای پیشرفت باز می‌شود، ترس از یک علم یا رشته، اگر بیش از خود آن علم باشد، مانع رشد و ترقی خواهد شد.

حضرت آیت الله جوادی آملی ادامه داد: خداوند شرح صدر و بلند‌نظری را دوست دارد و کسی که با دید وسیع و نگاهی بلند وارد عرصه علم و مدیریت شود، به موفقیت خواهد رسید. همان‌گونه که در سیره پیامبر اکرم (ص) آمده است، افق‌های وسیع برای کسانی گشوده می‌شود که از تحجیر و محدوده‌سازی ذهنی فاصله می‌گیرند و به سمت میدان‌های باز اندیشه و تلاش گام برمی‌دارند.

مدیریت اخلاقی، راه اصلاح جامعه

وی در ادامه به اهمیت مدیریت درون و اخلاق فردی پرداخت و بیان داشت: انسان اگر بخواهد مدیری موفق باشد، باید زود عصبانی نشود، برای هر اشتباهی افراد را تنبیه نکند و در مقابل، افراد موفق و متعهد را تشویق کند، مدیریت اخلاقی یعنی تربیت و اصلاح، نه فقط اخراج و مجازات؛ باید به جای قهر و حذف، به دنبال اصلاح و هدایت باشیم.

وی تأکید کرد: کسی که می‌خواهد جامعه را اصلاح کند، ابتدا باید درون خود را اصلاح کند. اگر قلب انسان پاک شود، تصمیمات او نیز از منبعی پاک خواهد جوشید و رأی درست، از دل درست بیرون می‌آید. همان‌طور که آب زلال از چشمه پاک می‌جوشد، رأی صحیح نیز از دل سالم و نیت خالص صادر می‌شود.

حضرت آیت الله جوادی آملی بیان داشت: اگر کسی بخواهد مدیر خوبی باشد، نباید برای هر اشتباهی دیگران را مجازات کند. زندگی سالم، دو سومش با زیرکی و درایت می‌گذرد و یک سومش با تغافل؛ یعنی باید گاهی خود را به ندیدن و نشنیدن بزند تا فضا آرام بماند و دیگران رشد کنند.

وی تاکید کرد: همان‌طور که باید خطاکاران را با تدبیر اصلاح کرد، شایستگان نیز باید مورد تشویق قرار گیرند. اداره جامعه علمی بدون نگاه توأم با مهربانی، بزرگواری و تدبیر، ممکن نخواهد بود.

علم و معرفت اهل بیت، نشانه قرب الهی و خضوع در پیشگاه خداوند است

در آستانه سالروز شهادت حضرت امام جواد(ع)، حضرت آیت‌الله جوادی آملی با اشاره به روایاتی از امامان معصوم، به بیان مراتب علمی و معنوی اهل بیت(ع) پرداخت و بیان داشت: گاهی از امام معصوم سؤال می‌شود که چگونه از رحلت پدرشان مطلع می‌شوند، در حالی که در سرزمینی دور هستند، پاسخ می‌دهند که ما حالتی از ذلت و خضوع شدید در پیشگاه خداوند احساس می‌کنیم که پیش از آن نداشته‌ایم؛ از این حالت می‌فهمیم که امام پیشین رحلت کرده است.

وی افزود: این شناخت، گاه از طریق علم غیب و گاه از طریق شدت احساس معنوی است که در برابر ذات اقدس الهی به انسان دست می‌دهد. گاهی انسان در اثر ترس، خضوع یا حضور معنوی شدید، خود را بسیار کوچک و خداوند را بسیار بزرگ می‌بیند. این احساس، علامتی است بر قرب الهی.

استاد برجسته درس خارج حوزه علمیه قم تأکید کردند: امام جواد(ع) می‌فرماید آن‌گاه که چنین خضوعی در ما پدید می‌آید که پیش از آن نبود، می‌فهمیم که حادثه‌ای بزرگ رخ داده است. این درک، ثمره‌ی پاکی، علم و قرب الهی است.

در پایان، حضرت آیت‌الله جوادی آملی با دعا برای بهره‌مندی جامعه اسلامی از انوار هدایت اهل بیت علیهم‌السلام، اظهار امیدواری کردند که به برکت نورانیت امام جواد صلوات الله علیه، حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها، ملت بزرگ ایران و همه مسلمانان عالم از لطف و فیض اهل بیت(ع) بهره‌مند شوند.