عاشورا به‌مثابه الگوی جهانی مقاومت

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، عاشورا اگرچه در سال ۶۱ هجری رخ داد، (ابن‌أثیر، الکامل فی‌التاریخ، بیروت، ج۴، ص ۴۶-۹۳.) اما تأثیر آن به‌مراتب فراتر از یک واقعه تاریخی باقی مانده است. در جلسات گذشته، از زوایای مختلفی چون مفاهیم قرآنی مقاومت، تحلیل اجتماعی و سیاسی واقعه، نقش زنان، جنگ رسانه‌ای، سبک زندگی یاران، و آثار راهبردی عاشورا بر آینده، این نهضت را بررسی کردیم. اکنون وقت آن است که این قطعات پازل را در کنار یکدیگر قرار دهیم و عاشورا را به‌مثابه یک الگوی جهانی مقاومت تحلیل کنیم.

چرا عاشورا یک الگوست، نه صرفاً یک روایت تاریخی؟

الگو بودن عاشورا به این دلیل نیست که صرفاً مظلومیت در آن موج می‌زند، بلکه به این خاطر است که:

الف: ساختار دقیق و هدف‌مند دارد؛ از تصمیم‌گیری تا شهادت.

ب: دارای نظام ارزش‌مداری روشن و جامع است: عدالت، عزت، آگاهی، بصیرت و کرامت.

رهبری معظم انقلاب می‌فرمایند «کسی پایش نمی‌لرزد که اولاً در حد اعلی بصیرت داشته باشد و ثانیاً قدرت نفس داشته باشد و ضعف نفس نگیرد. این دو خصوصیت را امام حسین علیه‌السّلام در کربلا نشان داد.» (بیانات در مراسم هفتمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله)، ۱۳۷۵/۰۳/۱۴)

یکی از خصوصیات حادثه‌ی عاشورا این است که از آغاز حرکت از مدینه، بذر معرفت پاشیده شد - بذر بصیرت پاشیده شد. اگر مردمی، امتی از بصیرت برخوردار نباشند، حقایق گوناگون، کار آنها را اصلاح نخواهد کرد؛ گره از مشکلات آنها گشوده نخواهد شد.. اخلاص، موقع‌شناسی، پاشیدن بذرِ یک حرکتِ فزاینده‌ی تاریخی، از خصوصیات مهم عاشوراست. (بیانات در دیدار اقشار نمونه بسیج سراسر کشور - ۱۳۹۰/۰۹/۰۶) 

ج: قابل بازتولید در شرایط مختلف است؛ عاشورا قابلیت انطباق در محیط‌ها و زمان‌های گوناگون را دارد.

ماجرا فقط در ظهر عاشورا تمام نشد؛ در واقع از ظهر عاشورا یک جریانی در تاریخ شروع شد، که همچنان رو به افزایش و گسترش است. بعد از این هم همین خواهد بود چرا که امام حسین (علیه‌السّلام) برای اعلای کلمه‌ی حق و برای نجات خلق، همه‌ی داشته‌های خود را به میدان آورد. (بیانات در دیدار اقشار نمونه بسیج سراسر کشور - ۱۳۹۰/۰۹/۰۶)

مؤلفه‌های جهانی در الگوی مقاومت حسینی

الف) جهانی‌بودن مفاهیم

آزادی‌خواهی، مبارزه با ظلم، کرامت انسانی و پرهیز از تسلیم در برابر فساد مفاهیمی جهانی هستند که مخاطب آن صرفاً مسلمانان نیستند. مقاومت به عنوان یک مفهوم جهانی در جهان و فراتر از مرزهای جغرافیایی و ملی است و به عنوان یک نیروی متحدکننده برای ملت‌های مختلف در برابر سلطه و استکبار جهانی مطرح می‌شود.

ب) مشارکت همه اقشار جامعه

عاشورا نه‌تنها با حضور امام و یاران نخبه بلکه با حضور کودکان، زنان، سالخوردگان و حتی اقلیت‌ها (جون، وهب نصرانی) به یک حرکت جامع‌نگر تبدیل شده است. این تنوع، الگویی برای مقاومت فراگیر ارائه می‌دهد.

خداوند متعال می‌فرماید :الَّذينَ قالَ لَهُمُ النّاسُ إِنَّ النّاسَ قَد جَمَعوا لَكُم فَاخشَوهُم فَزادَهُم إيمانًا وَقالوا حَسبُنَا اللَّهُ وَنِعمَ الوَكيلُ (اینها کسانی بودند که (بعضی از) مردم، به آنان گفتند: «مردم [= لشکر دشمن] برای (حمله به) شما اجتماع کرده‌اند؛ از آنها بترسید!» اما این سخن، بر ایمانشان افزود؛ و گفتند: «خدا ما را کافی است؛ و او بهترین حامی ماست.») (سوره مبارکه آل عمران آیه ۱۷۳)

ج) پیوستگی میان عقل، ایمان و احساس

مقاومت در عاشورا نه‌فقط با شور، بلکه با شعور، و نه‌فقط با ایمان، بلکه با تحلیل عقلانی شکل گرفت. این سه‌گانه، عاشورا را از حرکت‌های احساسیِ زودگذر متمایز می‌سازد.

بازتاب عاشورا در ادبیات پایداری معاصر

الف) در ادبیات دینی و انقلابی

عاشورا الهام‌بخش ادبیات پایداری در دوران انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، و مقاومت فلسطین، یمن و لبنان بوده است. اشعار، خاطرات، رمان‌ها و حتی فیلم‌های مستند همگی با ریشه‌یابی در عاشورا مفاهیم پایداری را بسط داده‌اند.

ب) در جهان غیرمسلمان

شخصیت‌هایی مانند مهاتما گاندی، نلسون ماندلا، مالکوم ایکس و دیگر رهبران آزادی‌خواه، به‌صراحت از عاشورا به‌عنوان یک الگوی فکری و اخلاقی نام برده‌اند.

گاندی گفته بود: من از حسین آموختم چگونه پیروز شوم در حالی که مظلوم باشم.

پروفسور ادوارد گرانویل براون مشهور به ادوارد براون، پزشک و مستشرق بزرگ انگلیسی و استادیار زبان فارسی در دانشگاه کمبریج از قیام با عظمت کربلا چنین یاد می‌کند: «آیا اقلیتی پیدا می‌شود که حدیث کربلا را بشنود؛ اما آشفته و محزون نگردد، حتی غیر مسلمانان نیز نمی‌توانند پاکی روحی را که این جنگ اسلامی در تحت لوای آن انجام گرفت، انکار کنند»( هاشمی‌نژاد، عبدالکریم، درسی که حسین (علیه‌السلام) به انسان‌ها آموخت، ص۴۴۱ ـ ۴۴۲)

ج) در فضای مجازی و رسانه بین‌المللی

انتشار روایت‌های عاشورا در قالب موشن‌گرافی، مستند، شعر و تحلیل، حتی در زبان‌های غیرعربی و غیرفارسی، نشان می‌دهد که این پیام جهانی شده و می‌تواند فرهنگ مقاومت را از یک مرز جغرافیایی خاص فراتر ببرد.

استفاده از فضای مجازی برای ترویج فرهنگ مقاومت، فرصتی مغتنم برای انتقال ارزش‌ها و آرمان‌های مقاومت به نسل‌های جدید و مخاطبان گسترده‌تر است. این فضا با قابلیت‌های بی‌نظیر خود، امکان تولید و انتشار محتوای غنی و متنوع در قالب‌های مختلف را فراهم می‌کند و می‌تواند به عنوان ابزاری کارآمد در مقابله با هجمه‌های فرهنگی و تهاجم رسانه‌ای دشمنان عمل کند.

به این منظور هست که رهبری معظم انقلاب می‌فرماید : «حوزه فضای مجازی به اندازه انقلاب اسلامی اهمیت دارد  .این فضا مثل یک رودخانه پر از آب و خروشان است که می آید و دائماً هم بر آب آن افزوده و خروشان تر می شود. اگر ما بر این رودخانه تدبیر کنیم و برنامه داشته باشیم، زه کشی کنیم و هدایت کنیم این رودخانه را تا به سد بریزد، می شود فرصت. اگر رهایش کنیم و برنامه ای برای آن نداشته باشیم می شود یک تهدید».

عاشورا به‌مثابه یک مدل راهبردی در مبارزات امروز

مقاومت در برابر تحریم، تحقیر و تهاجم رسانه‌ای، همگی نمونه‌های مدرن از مصادیق نبرد حق و باطل‌اند که با الگوبرداری از عاشورا می‌توان در آن‌ها راهبرد طراحی کرد.

جنبش‌های ضد استبداد، عدالت‌خواهی اجتماعی، و حتی مقاومت فرهنگی در برابر سبک زندگی تحمیلی مدرن، همگی می‌توانند با رجوع به اصول عاشورا، عمق و هویت بیابند.

بازگشت به عاشورا، بازگشت به ریشه‌ها، عاشورا تنها یک سوگواری سالانه نیست؛ بلکه یک فرهنگ جاری و الهام‌بخش است. برای آن‌که جامعه‌ای عزتمند و مقاوم بسازیم؛ باید عاشورا را در تربیت فرزندان، مدیریت اجتماعی، دیپلماسی فرهنگی و مقاومت رسانه‌ای وارد کنیم. عاشورا باید در برنامه‌ریزی استراتژیک امت اسلامی جایگاه یابد، نه فقط در تقویم مناسکی.

در پایان می‌توان بیان کرد عاشورا، مدرسه مقاومت جهانی است، روشن شد که عاشورا یک «مدرسه» است؛ مدرسه‌ای که در آن نه‌فقط آموزه‌های معنوی، بلکه اصول استراتژیک و کاربردی برای ساخت آینده نیز تعلیم داده می‌شود. از فهم مفهوم مقاومت در قرآن تا حضور در میدان‌های رسانه‌ای و جهانی، عاشورا همچنان زنده است. اگر آن‌گونه که باید بفهمیم و بپرورانیم، می‌تواند تمدنی تازه بسازد؛ تمدنی مبتنی بر عقل، عشق، عدل و آزادی.

حامد میرزاخان