حکمرانی اسلامی بر پایه معنویت، عقلانیت و عدالت است

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا،  دکتر فرامرز عابدینی پژوهشگر حوزه اندیشه سیاسی در نشست تخصصی بررسی الگوی حکمرانی آیت الله العظمی خامنه ای که در مشهد مقدس برگزار شد، در تبیین مبانی و چالش‌های حکمرانی اسلامی اظهار داشت: حکمرانی اسلامی با سایر الگوهای حکمرانی تفاوت ماهوی دارد؛ این تفاوت نه تنها  در اهداف و مبانی بلکه حتی در نوع مشکلات و چالش‌ها نیز آشکار است.

وی اساس حکمرانی اسلامی را بر سه رکن معنویت، عقلانیت و عدالت دانست و افزود: در این نظام حکمرانی از جنس بشری است اما اهداف آن الهی است. هدایت الهی با اراده مردمی درهم‌تنیده و در ساختار سیاسی اثرگذار می‌شود. از همین رو جمهوری اسلامی الگویی متفاوت عرضه می‌کند؛ جامعه‌ای که امامت در آن حاکمیت دارد و زیست اجتماعی رنگ و بوی اسلامی می‌گیرد.

عابدینی هدف غایی انقلاب اسلامی از منظر رهبر معظم انقلاب را ایجاد تمدن نوین اسلامی دانست و تصریح کرد: این تمدن دو بخش دارد؛ نخست بخش ابزاری یا سخت‌افزاری که شامل پیشرفت‌های علمی، صنعتی، اقتصادی، نظامی و سیاسی است و دستاوردهای چشمگیری در این حوزه حاصل شده است. دوم بخش حقیقی یا نرم‌افزاری که مربوط به سبک زندگی اسلامی در خانواده، ازدواج، مصرف، آموزش، سیاست، رسانه، کسب‌وکار، تفریح و روابط اجتماعی است. این بخش متن اصلی تمدن را تشکیل می‌دهد و هنوز در آن پیشرفت کافی صورت نگرفته است.

وی با تأکید بر اینکه چالش اصلی نظام اسلامی همین بخش نرم‌افزاری و سبک زندگی است، خاطرنشان کرد: بدون تحول در متن زندگی، پیشرفت‌های سخت‌افزاری به رستگاری، آرامش و امنیت واقعی منجر نمی‌شود. از نگاه رهبر معظم انقلاب اسلام تنها مجموعه‌ای از معارف ذهنی نیست بلکه باید در متن جامعه تحقق یابد؛ همان‌گونه که رسالت انبیاء نیز ساختن انسان و برپایی جامعه توحیدی برای اقامه عدالت بوده است. بنابراین حکمرانی اسلامی نیازمند پیوند معارف نظری با واقعیت‌های عینی و اجتماعی است.

این پژوهشگر حوزه حکمرانی در ادامه به برخی چالش‌های موجود در مسیر تحقق این اهداف اشاره کرد و گفت: ضعف نظریه‌پردازی در علوم انسانی اسلامی و همچنین کم‌کاری در گفتمان‌سازی و واژه‌سازی از جمله این چالش‌هاست.

ضرورت نظریه‌پردازی مستقل اسلامی

وی یادآور شد: رهبر معظم انقلاب بارها بر ضرورت نظریه‌پردازی مستقل اسلامی تأکید کرده‌اند؛ چراکه اگر این خلأ پر نشود اندیشه‌های غربی جای آن را خواهد گرفت. به باور ایشان عقلانیت اسلامی مهم‌ترین ابزار حکمرانی است؛ عقلانیتی که نه به معنای محافظه‌کاری بلکه سرچشمه تحولات عظیم و مبنای عدالت، پیشرفت و استقلال است.

دکتر عابدینی با اشاره به مکتب امام خمینی (ره) اظهار داشت: سه رکن اصلی عقلانیت، معنویت و عدالت باید به‌طور هم‌زمان دیده شوند. هرگونه افراط در یکی و غفلت از دیگری موجب انحراف می‌شود. جامعه اسلامی برای اینکه به الگو تبدیل شود باید این سه رکن را در سبک زندگی و ساختار اجتماعی نهادینه کند.

وی خاطرنشان کرد: هدف حکمرانی اسلامی چیزی فراتر از اداره یک کشور است؛ رسالت جمهوری اسلامی خدمت به بشریت و نجات انسان‌ها از نظام‌های باطل است. اما تحقق این مأموریت نیازمند قدرت ملی، انسجام اجتماعی، کارآمدی نهادها و گسترش عقلانیت و معنویت در همه عرصه‌های زندگی است.

این استاد دانشگاه سپس به جایگاه قوا و نقش رهبری در نظام اسلامی اشاره کرد و گفت: اختلاف دیدگاه میان مسئولان امری طبیعی است؛ رئیس‌جمهور و رئیس قوه قضاییه ممکن است در موضوعی نظر متفاوت داشته باشند. قانون اساسی برای حل چنین مواردی رهبر را به عنوان هماهنگ‌کننده سه قوه معرفی کرده است. وظایف هر قوه روشن است: قوه مجریه عهده‌دار اداره کشور و اجرای بودجه کلان، قوه مقننه مسئول قانون‌گذاری و نظارت بر دولت، قوه قضاییه متکفل پیگیری تخلفات و تحقق عدالت و رهبری سیاست‌های کلان کشور را مشخص می‌کند تا همه در چارچوب آن حرکت کنند. تجربه نشان داده است که هر جا این سیاست‌ها اجرا شده کشور سود برده و هرجا تخلف شده خسارت دیده است.

چالش اساسی در مسیر پیشرفت کشور

وی گسست میان دانش و حکمرانی را یکی از چالش‌های اساسی دانست و افزود: اندیشمندان باید خود را درگیر موضوعات کلان کنند؛ از جمله تدوین الگوی اسلامی–ایرانی پیشرفت که در دل خود مسائل متعددی دارد. حوزه نیز باید در برابر پرسش‌های نوظهور جهان غایب یا منفعل نباشد؛ بلکه پاسخ‌های روزآمد، منطقی و مبتنی بر اسلام ارائه کند.

عابدینی افزود: جامعه نخبگانی کشور هنوز در بسیاری از حوزه‌ها به نتیجه مطلوب نرسیده است. برای حل مسائل جدید مانند اقتصاد و بانکداری باید فقه حکومتی و درس‌های خارج استدلالی به‌طور جدی وارد میدان شوند و پاسخ‌های مستحکم عرضه کنند.

وی ادامه داد: نسل اول انقلاب با شور انقلابی کارهای بزرگی انجام داد اما بسیاری از مسائل را ساده‌انگارانه دید. اکنون باید با نگاه دقیق‌تر و علمی‌تر به مسائل پیچیده مانند اسلامی‌سازی دانشگاه‌ها، اقتصاد و فرهنگ پرداخته شود. حکمرانی اسلامی نیازمند «نرم‌افزار» است؛ یعنی نقشه جامع و زنجیره کامل سیاست‌ها، نهادسازی، پایش، بازخورد و اصلاح مستمر.

وی با اشاره به نظام‌سازی و نهادسازی در انقلاب اسلامی گفت: نظام‌سازی فرآیندی تدریجی است نه یک‌باره. باید نهادها و ساختارها روزبه‌روز تکمیل شوند و اگر خطا یا نقصی بود اصلاح گردند. انقلاب اسلامی هم تحول در دستگاه‌های موجود مانند ارتش را انجام داد و هم نهادهای نوین مانند سپاه را ایجاد کرد.

عابدینی در ادامه یادآور شد: آرمان‌های نظام اسلامی مانند عدالت، آزادی، پیشرفت و رفاه عمومی ریشه در فطرت دارند و تغییرناپذیرند؛ اما سازوکارها و سیاست‌ها متناسب با شرایط زمان می‌توانند تغییر یابند بنابراین نظام اسلامی هم ثبات در آرمان‌ها دارد و هم انعطاف در روش‌ها و همیشه می‌تواند جوان و پویا بماند.

وی اصول تغییرناپذیر انقلاب اسلامی را چنین برشمرد: مردم‌سالاری دینی، عدالت اجتماعی، خدمت به مردم، مبارزه با فساد و تبعیض، حفظ استقلال و مقابله با نفوذ دشمن و دفاع از مظلومان جهان و گفت: روش‌ها و تاکتیک‌ها می‌توانند متغیر باشند اما این اصول ثابت‌اند.

جایگاه مصلحت در نظام اسلامی

این کارشناس مسائل سیاسی با اشاره به جایگاه مصلحت در نظام اسلامی گفت: امام خمینی (ره) مجمع تشخیص مصلحت را برای هماهنگی میان اجرای احکام اسلامی و رعایت مصالح عمومی جامعه ایجاد کردند. بنابراین توجه به مصلحت به معنای عدول از احکام نیست بلکه ناظر به اقتضائات زمان و نیاز جامعه است.

وی در ادامه سخنان خود ویژگی‌های حکمران تراز انقلاب را برشمرد و تصریح کرد: کارگزاران نظام باید دارای ویژگی‌های اعتقادی، اخلاقی و انقلابی باشند؛ ایمان و تقوا، ساده‌زیستی، عدالت‌خواهی، سلامت مالی، خدمت‌گزاری به مردم، پایبندی به سیاست‌های رهبری، روحیه تحولی و مجاهدت از جمله این ویژگی‌هاست که ضامن پایداری و موفقیت نظام اسلامی خواهد بود.

عابدینی افزود: مسئولان باید هم آرمان‌خواه باشند و هم واقع‌بین. آرمان‌گرایی بدون توجه به واقعیات خیال‌پردازی است و واقع‌بینی بدون آرمان‌گرایی به رکود می‌انجامد. ترکیب این دو حرکت کشور را عقلانی و مجاهدانه به سمت اهداف بلند انقلاب پیش می‌برد.

وی در پایان با تأکید بر نقش مردم در پیشبرد اهداف انقلاب گفت: پیشرفت کشور بدون مشارکت مردم در عرصه‌های اقتصاد و فرهنگ ممکن نیست. حضور آگاهانه و فعال مردم در کنار مدیریت مسئولان، شرط تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی است.