«کتابشناسی آثار پژوهشی ادبیات پایداری» در آستانه نشر

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، «کتابشناسی آثار پژوهشی ادبیات پایداری» عنوان اثری است که به همت «فاطمه سنگری» به رشته تحریر در آمده و به زودی از سوی سازمان انتشارات پژوهشگاه روانه بازار نشر خواهد شد.

 این کتاب، از حیث انتخاب و تمرکز بر «ادبیات پایداری» در زمره «کتاب‌شناسی‌های تخصصی» به شمار می‌آید و حاصل پژوهش و اهتمام چند ساله‌ای است که مولف در این عرصه داشته است.
او در مقدمه کتاب می‌نویسد: جست‌وجو در آثار منتشرشده نشان داد که به‌رغم وجود تعداد قابل‌توجهی از منابع مرجع با موضوع کتاب‌شناسی اعم از کتاب‌شناسی‌ها، کتاب‌نامه‌ها، فهرست‌ها، مأخذشناسی‌ها و… در زمینه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، هنوز منبع بالنسبه جامع و مستقلی که بتواند نمایاننده و شناسانندة آثار پژوهشی حوزه ادبیات پایداری باشد، وجود ندارد و درک و دریافت همین نیاز، انگیزه نگارش این اثر شد.

به همین مناسبت با «فاطمه سنگری» گفت‌وگویی صورت گرفته تا محتوا و آنچه که در تالیف او تحت عنوان «کتابشناسی آثار پژوهشی ادبیات پایداری» ارایه شده است از زبان نویسنده اثر برای مخاطبان ارایه شود.

 در ادامه حاصل این گفت وگو را می خوانید:

برای شروع گفت‌وگو در مورد ماجرای تدوین این کتاب برای مخاطبان بگویید و اینکه نوشتن آن از کجا شروع شد و اصلا هدف و دغدغه اولیه شما برای تالیف این اثر چه بود؛ به عبارت دیگر چه ضرورتی احساس کردید که ایده نگارش این کتاب به سراغتان آمد؟

بانک اطلاعات و شناسایی داده‌های موجود، یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های پژوهش در عرصه علم و دانش است. دریافت همین ضرورت در حوزه ادبیات پایداری، سبب شد که ایده تدوین و تألیف کتابشناسی آثار پژوهشی ادبیات پایداری شکل بگیرد تا از این رهگذر امکان شناسایی منابع مکتوب در قالب کتاب برای مخاطبان این حوزه ادبی فراهم شود. واقعیت ناگزیر این است که در عصر حاضر، حجم اطلاعات و انتشارات به اشکال و قالب های گوناگون به اندازه‌ای است که برای پژوهشگران دست‌یابی به منابع مورد نیاز، بدون بهره‌گیری از منابعی نظیر کتاب‌شناسی‌ها، نامحتمل و چه‌ بسا غیرممکن است؛ ازاین‌رو وجود کتاب‌شناسی‌های تخصصی می‌تواند با معرفی و شناساندن کتاب‌ها و در دسترس قراردادن اطلاعات، ابزاری مهم در تسهیل مطالعه و تحقیق و کلیدی برای پژوهش‌های علمی باشد و با راهنمایی متخصصان، کارشناسان، پژوهشگران و دانشجویان، مسیر شناسایی و انتخاب آثار مطلوب را هموار سازد.

مساله دیگر اینکه واقعه بزرگ و تأثیرگذار انقلاب اسلامی و پس از آن جنگ عراق علیه ایران، تأثیرات گسترده و مهمی در تمامی وجوه زندگی سیاسی- اجتماعی و فرهنگی ایران داشته است. تأثیراتی که در بعد فرهنگی، در ادبیات و هنر این سرزمین انعکاس یافته است و اینک با گذشت بیش از چهار دهه از تولید آثار ادبی که به ثبت فرهنگ و اندیشه این دوران اختصاص یافته و نیز کثرت و تعدد این آثار، لزوم شناسایی آثاری که به نقد و تحلیل و تشریح ادبیات شکل‌گرفته در این دوران پرداخته است، لازم بود؛ طبیعتا با این توضیح پیداست که هدف اصلی کتاب این است که منبعی برای شناخت پژوهش‌های ادبیات پایداری در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان این حوزه قرار دهد.

بنابراین مخاطبان اصلی این اثر، پژوهشگران عرصه ادبیات پایداری هستند

بله و پیش از آن، دانشجویان گرایش ادبیات پایداری. این نکته را باید مد نظر قرار دهیم که کمبود منابع کتاب‌شناسی کارا و از سوی دیگر لزومِ روزآمد ‌شدن اطلاعات این حوزه برای مخاطبان، از مهمترین اهدافی بود که سبب شد ایده تهیه و تنظیم این اثر شکل گیرد. این کتاب‌شناسی می‌تواند یاری‌گر مخاطبان خود در چند زمینه باشد از جمله اینکه اولاً شناساندن و ارائه چکیده‌ای از محتوای کتاب‌های پژوهشی اعم از پژوهش‌های توصیفی، پژوهش‌های تحلیلی، مجموعه مقالات، گفت‌وگوها، میزگردها، یادنامه‌ها و … را در خود دارد و در وهله دوم تسهیل شناسایی صاحبان اثر و پیایند آن شناسایی امهات آثار و صاحب‌نظران در انواع ادبی پایداری را ممکن می کند.

کتاب از چه بخش‌هایی تشکیل شده و اساسا چه تعداد از آثار پژوهشی در این کتابشناسی معرفی شده است؟  

 این کتاب، گونه‌ای از «کتاب‌شناسی توصیفی» است که از میان اطلاعات کتاب‌شناختی اثر؛ عنوان کتاب، نام پدیدآور/ پدیدآوران و مترجم، محل انتشار، نام ناشر، نوبت چاپ، سال چاپ، تعداد صفحات و شمارگان برای نمایه‌سازی انتخاب شد؛ همچنین در گزارشی توصیفی، کوشش شد تا محتوای کتاب به صورت خلاصه ارائه شود؛ به‌گونه‌ای که نمایاننده هدف نویسنده و پژوهشگر و محتوای کتاب باشد؛ بنابراین «روش چکیده‌نویسی راهنما» مدنظر قرار گرفت تا به این وسیله بخش چکیده گویای عناوین و مطالب و سرفصل‌های مندرج در کتاب، منویات نویسنده در پیشگفتار و مقدمه اثر و محتوای اصلی کتاب باشد و مخاطب تا حدود زیادی با محتوای اثر آشنا گردد.

از سوی دیگر در ارائه‌ خلاصه و معرفی سعی شد تا بدون هیچ‌گونه نقد و نظر و داوری، صرفاً با تکیه بر روش کتاب‌شناسی توصیفی، نمایی کلی از اثر نشان داده شود ضمن اینکه کوشش شد حتی‌المقدور به مواردی چون برگزیده‌شدن و کسب موفقیت اثر در جشنواره‌ها، مسابقات و… نیز اشاره شود. هم‌چنین درصورتی‌که محتوای کتاب، دربرگیرنده مطالبی چون جدول، نمودار، نمایه، تصویر، پیوست‌ها، ضمائم و مواردی از این دست بود، به آن‌ها اشاره شد ضمن اینکه به جهت هرچه کاربردی‌ترشدن این کتاب‌شناسی، در معرفی کتاب‌های مجموعه مقالات، عموماً عنوان تمام مقالات و نویسندگان آنها ذکر شد تا یاری‌گر مخاطبان، در یابش هرچه بیشتر و بهتر مندرجات اثر باشد و در نهایت آنچه در مسیر پژوهش حاصل شد شامل ۶۵۴ اثر بود که در فصل اول با عنوان کلیات ادبی، ۱۱۶ اثر، در فصل دوم با موضوع شعر، ۳۲۵ اثر، در فصل سوم با موضوع داستان، ۱۳۹ اثر، در فصل چهارم تحت عنوان ادبیات مستند، ۶۵ اثر و در آخرین فصل کتاب با عنوان ادبیات نمایشی، ۹ اثر معرفی شد.

کتاب‌هایی که در این اثر نمایه شده‌اند از لحاظ زمانی چه محدوده‌ای را در بر می‌گیرند؟

محدوده زمانی بررسی آثار نیز تولید و انتشار کتاب‌های پس از انقلاب اسلامی در نظر گرفته شده است؛ بر این‌ اساس آثار منتشر شده در این موضوع در بازه زمانی ۱۳۵۷ تا پایان سال ۱۴۰۲ شناسایی و در این مجموعه معرفی شده است. از میان آثار جست‌وجو ‌شده، کتاب «شعر شهادت است» اثر «فرامرز سلیمانی» که به نقد و بررسی شعر انقلاب پرداخته و در سال ۱۳۶۰ منتشر شده، قدیمی‌ترین منبع پژوهشی شناسایی‌شده (پس از وقوع انقلاب اسلامی) است. ازسوی‌دیگر در سال ۱۴۰۲ (که به‌عنوان حد نهایی زمان در نظر گرفته‌شده) تعداد ۳۶ اثر شناسایی و معرفی شد که جدیدترین پژوهش¬های صورت‌گرفته در این حوزه به‌شمار می‌روند.

ویژگی یا ویژگی‌های شاخص این کتاب‌شناسی چیست؟

واقعیت آن است که این کتاب‌شناسی به کلیه آثار پژوهشی (نقد/ شرح/ تبیین/ توصیف و…) در حوزه کلیات یا یکی از انواع ادبیات پایداری (شعر، داستان، ادبیات مستند شامل خاطره، زندگی‌نامه وادبیات نمایشی) اختصاص دارد؛ همچنین دربرگیرنده یادنامه‌ها، مجموعه مقالات، یادداشت‌ها و گفت‌وگوها، زندگی‌نامه‌ها و یا هر اثری است که به‌نحوی در نقد و تحلیل و بررسی آثار تولیدشده می‌تواند یاری‌گر پژوهشگران این حوزه باشد. از ویژگی‌های این اثر آن است که کوشش شد تا کتاب‌هایی که تنها بخشی از آن‌ها به موضوع مرتبط است اما می‌تواند به‌عنوان منبعی برای پژوهش پژوهشگران و پیشینۀ تحقیق باشد نیز معرفی شوند. در معرفی و ارائه خلاصه اثر، فهرست مطالب، مقدمۀ مؤلف و معرفی اجمالی متن کتاب مبنا قرار گرفت.

کمی فضای بحث را تغییر دهیم؛ به طور معمول، نویسندگان در مراحل آفرینش اثر با چالش‌ها، موانع و مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند. چالش‌های پیش روی شما در مسیر شکل‌گیری اثر حاضر چه بود؟

هر چند در پی شناسایی منابع، دسترسی به آن‌ها، کار را دشوار می‌ساخت اما تعیین چارچوب موضوعی و مرزبندی آثار و قراردادن آن‌ها در یکی از فصول کتاب، مهم‌ترین چالش پیش روی پژوهش حاضر بود. با وجود تعیین تعریف مشخص برای تحدید گستره موضوع، تعیین بازه زمانی و رجوع مکرر به استادان، در نهایت تشخیص قرارگرفتن برخی از آثار در دامنه موضوعی ادبیات پایداری، اصلی‌ترین دشواره این راه به‌شمار می‌رفت. ازاین‌رو برخی از منابع، چندین‌بار مطالعه و در مشورت با استادان، برای افزودن به این کتاب‌شناسی انتخاب می‌شد. پرسش‌هایی مکرراً ترجیع‌بند ذهن مؤلف بود: آیا افزودن فلان کتاب به مجموعه منابع احصا شده می‌تواند ربطی موضوعی یا محتوایی به ادبیات پایداری داشته باشد؟ آیا آثار پژوهشی در تعارض با گفتمان انقلاب و جنگ می‌توانند در این کتاب‌شناسی مد نظر قرار گیرند؟ آیا اثر شناسایی‌شده در مسیر پژوهشی پژوهشگران این حوزه (خصوصاً ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس) می‌تواند گره‌گشا باشد؟

علاوه بر این موارد برخی از آثار، تنها در حد چند صفحه به موضوع ادبیات پایداری پرداخته بودند که در مقابل حجم اثر، ناچیز بود. تصمیم درباره احصاء و ثبت این موارد نیز محل تردید بود. از دیگر چالش‌ها تعیین‌تکلیف کتاب‌هایی بود که به انواع شعر، داستان و… هم‌زمان پرداخته بودند، توجه به همین مهم، سبب‌ساز شکل‌گیری فصلی جدید با عنوان «کلیات ادبی» گردید.

اگر در پایان نکته‌ای در مورد این اثر باقی است برای مخاطبان ما بیان کنید.

این کتاب جدا از هویت مستقل و مسئله‌مندی خود، بخشی از منظومه اهداف و برنامه‌های اندیشکده ادبیات پایداری حوزه هنری و در راستای پژوهش‌های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در راستای تسهیل امر پژوهش در حوزه ادبیات پایداری شکل گرفت؛ از این رو  ضمن قدردانی و سپاسگزاری از هدایت و عنایت استادان این دو مجموعه، امیدوارم اثر حاضر دست‌مایه‌ای برای پژوهش‌های بعدی فراهم سازد و گامی هر چند کوتاه در مسیر پژوهش در ادبیات پایداری برداشته باشد.