یادداشت؛
توصیه‌های رهبر معظم انقلاب به مسئولان درباره نماز شب و نوافل
یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های موفقیت در مدیریت جامعه اسلامی، تقویت بنیه‌ی معنوی مسئولان است. تجربه و آموزه‌های دینی نشان می‌دهد مسئولیت‌های سنگین اجتماعی و سیاسی تنها با ظرفیت روحی و معنوی بالا قابل تحمل و هدایت صحیح هستند.
به گزارش گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مسئولان نظام بر این نکته تأکید کردند که مسئولان سنگین‌ترین بارهای اجتماعی و سیاسی را بر دوش دارند و بدون تقویت بنیه‌ی معنوی قادر به تحمل آن نخواهند بود. ایشان می‌فرمایند: «مردم عادی که مشغول کارهای زندگی خود هستند، اگرچه بنیه‌ی معنوی آنها می‌تواند آنها را در مسیر زندگی و امور روزمره حرکت دهد اما ما که مسئولیت داریم اگر بنیه‌ی معنوی خودمان را تقویت نکنیم نخواهیم توانست آن مسئولیت سنگین را به سرانجام برسانیم.»(1)
قرآن کریم و مسئولیت سنگین
قرآن کریم بارها نقش معنویت و عبادت در آمادگی برای تحمل مسئولیت‌های سنگین را یادآور شده است. در سوره مزّمّل، خداوند متعال خطاب به پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید:«یا أیُّهَا المُزَّمِّل قُمِ اللیلَ إلّا قَلیلًا، نصفهُ أو انقص منهُ قلیلاً أو زد علیه ورتل القرآن ترتیلاً، إنا سنُلْقی علیک قولاً ثقیلاً» این آیات شریفه پیامبر گرامی اسلام را به برخاستن در شب، عبادت و تضرع، دعا و قرائت قرآن با ترتیل سفارش می‌کند. معنای اصلی این توصیه آماده کردن روح و روان برای تحمّل بار مسئولیت است. خداوند در این آیات به صراحت یادآوری می‌کند که مسئولیت پیامبر(ص) سنگین و دشوار است و بدون آمادگی معنوی طاقت تحمل آن ممکن نیست.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در توضیح این موضوع می‌فرمایند: «اگر این بیداری نیمه‌شب، این تضرع و دعا و قرائت قرآن وجود داشته باشد می‌توانی بار مسئولیت را تحمّل کرده و به منزل برسانی؛ در غیر این صورت، نه.»(2) به عبارت دیگر ایشان نشان می‌دهند که حفظ و تقویت بنیه‌ی معنوی پیش‌نیاز تحمل مسئولیت‌های سنگین و مدیریت امور خطیر جامعه است.
این آیه و توصیه رهبر انقلا تنها محدود به پیامبر اکرم (ص) نیست بلکه درس روشنی برای تمامی مسئولان و رهبران اجتماعی و سیاسی است. وظایف سنگین، فشارهای روانی و پیچیدگی‌های مدیریت جامعه نیازمند یک منبع پایدار معنوی است. نماز شب و عبادت ابزارهایی هستند که انسان را در برابر فشارهای خارجی و دشواری‌های مسئولیت مقاوم می‌سازند.
علاوه بر این پیام این آیه نشان می‌دهد که عبادت و ارتباط با خداوند به‌ویژه در ساعات نیمه‌شب اثرات عمیق روحی دارد که در هیچ زمان دیگری از شبانه‌روز به همان شکل ظاهر نمی‌شود. برخاستن در شب خود نماد ایستادگی، تمرین صبر و خودکنترلی و آمادگی برای دشواری‌ها است. به همین دلیل است که در سنت اسلامی نماز شب به عنوان یکی از ارزشمندترین عبادات و نشانه تقوا و آمادگی معنوی توصیه شده است.
در حقیقت این آیات و توصیه‌های رهبر معظم انقلاب به ما یادآوری می‌کند که هیچ قدرت و توان انسانی به تنهایی قادر به تحمل مسئولیت‌های سنگین و دشوار نیست و تنها با تقویت روحی و معنوی می‌توان بر دشواری‌ها غلبه کرد. هر مسئول از مدیران میانی گرفته تا بالاترین مقام‌ها می‌تواند با بهره‌گیری از این آموزه‌ها توان خود را در مسیر خدمت به جامعه افزایش دهد و بار مسئولیت را با صبر و قدرت پیش ببرد.
اهمیت نافله‌های شب و ظهر
نماز شب و نافله‌های ظهر از مهم‌ترین ابزارهای تقویت بنیه‌ی معنوی و آماده‌سازی انسان برای تحمّل مسئولیت‌های سنگین هستند. سنت پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) بارها بر این عبادت‌ها تأکید کرده‌اند تا نشان دهند ارتباط مستمر و ویژه با خداوند رمز استقامت در مسیر دشوار زندگی و مسئولیت‌های خطیر است.
در وصیت پیامبر(ص) به امیرالمؤمنین علی (ع) سه بار بر نماز شب تأکید شده است: «و علیک بصلاة اللیل، و علیک بصلاة اللیل، و علیک بصلاة اللیل» این تکرار نشان‌دهنده اهمیت بسیار بالای نافله شب است. برخاستن در نیمه‌شب و عبادت کردن خصوصیاتی دارد که در هیچ یک از نمازهای روزانه دیده نمی‌شود؛ از جمله تمرین صبر، تقویت اراده و تمرکز ذهنی و ایجاد فضایی برای ارتباط عمیق و خالص با پروردگار.
مرحوم آقای قاضی نیز در توصیه‌های خود به شاگردان برگزیده از جمله علامه طباطبایی، اولین توصیه را به نماز شب اختصاص داده و فرموده‌اند: «اگر دنیا می‌خواهی نماز شب بخوان اگر آخرت می‌خواهی نماز شب بخوان.» این توصیه‌ها نشان می‌دهد که نماز شب عاملی است که انسان را برای مواجهه با دشواری‌ها و مسئولیت‌های سنگین آماده می‌کند و به او قدرت و استقامت روحی می‌دهد.
رهبر معظم انقلاب نیز اهمیت نوافل ظهر را یادآور شدهاند و فرموده‌اند: «و علیک بصلاة الزوال، و علیک بصلاة الزوال، و علیک بصلاة الزوال» این تأکید سه‌باره نشان می‌دهد که نافله ظهر یا همان «صلاة الاوّابین» نیز نقش بسیار مهمی در تقویت روحیه و ظرفیت تحمل مسئولیت‌ها دارد. نافله ظهر فرصتی است برای بازگشت دل به خدا، تضرع و تقویت روح در طول روز و جبران ضعف‌های معنوی که ممکن است در طول فعالیت‌های روزانه ایجاد شده باشد.
در مجموع توجه به نافله‌های شب و ظهر یک سرمایه معنوی برای مسئولان و افراد متعهد است. این عبادت‌ها به آنها امکان می‌دهد که در مواجهه با فشارها و چالش‌های زندگی و مسئولیت‌های خطیر استقامت کنند و با روحیه‌ای قوی و توکل بر خدا، مسیر خدمت به جامعه را با پایداری طی نمایند.
توکل و استغاثه به خداوند
یکی از ارکان مهم در تحمل مسئولیت‌های سنگین و دشوار اتکای کامل به قدرت الهی و درخواست کمک از خداوند است. رهبر معظم انقلاب اسلامی بر این نکته تأکید کردند و فرمودند:«به خدا توکل کنید و حقیقتاً از او کمک بخواهید و از او استغاثه کنید. عجز ما باید به قدرت بی‌نهایت پروردگار وصل شود تا آسیب‌ناپذیر شویم.»(3) این بیانات نشان می‌دهد که هیچ توان و قدرت انسانی به تنهایی قادر به مقابله با مسئولیت‌های سنگین و دشوار نیست. انسان با اتکا به خود و توان محدود انسانی در برابر فشارها و سختی‌ها آسیب‌پذیر خواهد بود. از این رو وصل کردن عجز و ناتوانی انسان به قدرت بی‌نهایت خداوند راه رسیدن به استقامت، تاب‌آوری و مصونیت معنوی است.
رهبر انقلاب همچنین تأکید کردند که طهارت و صفای فردی هرچند مهم است برای تحمل مسئولیت‌های سنگین کافی نیست. بلکه روز به روز باید ارتباط با خداوند، توسل و توکل افزایش یابد تا انسان بتواند در برابر فشارها و چالش‌های اجتماعی و سیاسی، استقامت خود را حفظ کند.
در این مسیر نافله‌های شب به ویژه نقش برجسته‌ای ایفا می‌کنند. برخاستن در نیمه‌شب برای دعا و تضرع فرصت ویژه‌ای برای اتصال قلبی و معنوی با خداوند فراهم می‌آورد و روح را آماده می‌سازد تا بتواند مسئولیت‌های سنگین را با صبر و قدرت تحمل کند. به بیان دیگر نماز شب و دعا وسیله‌ای است برای تقویت روح، افزایش توکل و استغاثه و ایجاد آرامش و ثبات در برابر دشواری‌ها.
این آموزه یک راهبرد عملی برای تمامی مسئولان و رهبران اجتماعی و سیاسی است: تقویت بنیه معنوی و اتصال دائمی به قدرت الهی نه تنها به فرد توان مقابله با دشواری‌ها را می‌دهد بلکه به او امکان می‌دهد تصمیمات درست و سنجیده بگیرد و در مسیر خدمت به جامعه با پایداری و استقامت حرکت کند.
تجربه عملی امام خمینی (ره)
یکی از نمونه‌های بارز اهمیت تقویت بنیه‌ی معنوی در مواجهه با مسئولیت‌های سنگین زندگی و تجربه عملی امام خمینی (ره) است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در تحلیل زندگی امام(ره) می‌فرمایند: « من در زندگی امام بزرگوارمان (رضوان الله تعالی علیه) این را یافتم که وقتی بار عظیمی بدون سابقه بر دوش او قرار می‌‌‌گرفت، با اتصال و ارتباط معنوی و قلبی، خودش را تقویت می‌‌‌کرد. در این اواخر، معمولًا ایشان در ماه رمضان با کسی ملاقات نمی‌‌‌کردند. من بعد از ماه رمضان که ایشان را زیارت می‌‌‌کردم، بوضوح می‌‌‌دیدم که نورانی‌‌‌تر شدهاند؛ به خاطر همین نورانیت بود که ایشان تا آخرین ماههای عمرشان مثل کوه ایستاده بودند..»(4)
این بیانات نشان می‌دهد که اتصال قلبی و معنوی به خداوند، منبع اصلی قدرت، پایداری و تاب‌آوری امام(ره) در برابر فشارهای سیاسی و اجتماعی بوده است. حتی زمانی که مسئولیت‌های بی‌سابقه و دشواری‌های فراوان بر دوش ایشان بود این ارتباط معنوی به ایشان توان ادامه مسیر و تصمیم‌گیری درست می‌داد. رهبر انقلاب با اشاره به این تجربه تأکید می‌کنند که نورانیت و آرامش درونی ناشی از ارتباط مستمر با خداوند عامل اصلی ایستادگی و پایداری در برابر مشکلات است. امام خمینی (ره) نمونه‌ای زنده و عملی از تأثیر عبادت، تضرع، نافله‌های شب و تقویت معنوی برای تحمل مسئولیت‌های سنگین بودند.
این تجربه تاریخی درس بزرگی برای تمامی مسئولان و رهبران اجتماعی و سیاسی است: هیچ نیروی انسانی به تنهایی قادر به تحمل فشارها و مسئولیت‌های سنگین نیست و اتصال به قدرت لایزال خداوند، تنها راه حفظ استقامت و توان ادامه مسیر است. به عبارت دیگر زندگی امام خمینی (ره) نشان می‌دهد که قدرت معنوی و روحانی ستون اصلی تاب‌آوری و پایداری در مسیر مدیریت و رهبری جامعه اسلامی است و مسئولان باید توجه ویژه‌ای به تقویت این بعد روحی و معنوی خود داشته باشند.
توصیه به تمامی مسئولان
رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره بر ضرورت تقویت بنیه‌ی معنوی در میان مسئولان نظام اسلامی تأکید داشته‌اند و آن را یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت و پایداری در مسیر خدمت به مردم دانسته‌اند. ایشان در بیاناتی تصریح کرده‌اند که همه مسئولان، از مدیران میانی تا عالی‌ترین مقامات کشور باید ارتباط خود با خداوند را مستحکم کنند و این ارتباط را همچون پشتوانه‌ای روحی و فکری برای تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات خود بدانند.
از نگاه ایشان، جامعه‌ای که مدیران و مسئولانش به نماز، ذکر، تلاوت قرآن و عبادت‌های شبانه اهتمام دارند، از درون مستحکم‌تر، تصمیم‌هایش دقیق‌تر و اعتماد مردم به آن بیشتر خواهد بود. چنین جامعه‌ای می‌تواند در برابر توطئه‌ها، فشارها و سختی‌ها با توکل بر خدا ایستادگی کند و مسیر پیشرفت و عدالت را با آرامش و اطمینان ادامه دهد.
جمع‌بندی
می‌توان نتیجه گرفت که تقویت بنیه معنوی مسئولان، اتصال به خداوند و اهتمام به نوافل و عبادات مستحبی نه تنها زمینه پایداری و موفقیت آنان در مسئولیت‌ها را فراهم می‌کند بلکه مسیر رهبری و مدیریت صحیح جامعه را نیز هموار می‌سازد. این اصول برگرفته از قرآن کریم، سنت پیامبر اکرم و اهل بیت (ع) و تجربه بزرگانی همچون امام خمینی (ره) است و باید همواره مورد توجه و عمل مسئولان قرار گیرد.
در نهایت مسئولان باید در کنار تلاش‌های عملی و مدیریتی، ظرفیت معنوی و روحانی خود را افزایش دهند و با استفاده از ابزارهای دینی همچون نماز شب، نمازهای نافله، دعا و تضرع، توان خود را در برابر مسئولیت‌های سنگین و فشارهای روزافزون افزایش دهند.
.....................
پی نوشت:
(1) بیانات در دیدار مسئولان نظام ۱۳۹۷/۰۳/۰۲
(2) همان
(3) دیدار اعضای کادر مرکزی حزب‌الله لبنان در سال ۱۳۷۰/۱۲/۱۳
(4) دیدار اعضای کادر مرکزی حزب‌الله لبنان در سال ۱۳۷۰/۱۲/۱۳
ارسال نظرات