بیانیه رهبر انقلاب، منشور تحول تمدنی حوزه علمیه است

حجت‌ الاسلام والمسلمین میرعلی سیدرسولی، پژوهشگر حوزوی و کارشناس اندیشه اسلامی، در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا در آذربایجان شرقی، در تبیین ابعاد بیانیه رهبر معظم انقلاب به مناسبت یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم، اظهار داشت: این بیانیه را باید «منشور تحول تمدنی حوزه» دانست؛ چرا که معظم‌ له در آن هم افق آینده را ترسیم کرده‌اند و هم راهکار های عملی تحول را بیان فرموده‌اند.

محور نخست: تحول در ساختار، محتوا و روش آموزش

بازنگری در سرفصل‌ها

استاد حوزه علمیه تبریز با اشاره به ضرورت بازنگری در سرفصل‌های آموزشی حوزه گفت: امروز فقه، اصول و فلسفه باید از حالت صرفاً فردی و آموزشی به مرحله «کاربرد اجتماعی و تمدنی» برسند.

به گفته وی، در فقه باید بخش‌ های نوینی مانند فقه نظام سیاسی، فقه خانواده، فقه ارتباطات، فقه محیط زیست و فقه اقتصاد نوین تقویت شوند و در اصول فقه نیز مباحث استنباط اجتماعی، اصول سیاست‌ گذاری و اجتهاد نظام‌ مند مورد توجه قرار گیرد.

روش‌ های تدریس

حجت الاسلام سیدرسولی افزود: گذار از شیوه سنتی تدریس به روش‌ های مسئله‌ محور و کارگاهی، نیازمند زیرساخت‌ های آموزشی نو، کارگاه‌ های فقه حکومتی، مراکز شبیه‌ سازی تصمیمات شرعی در نظام اداره جامعه و شبکه اساتید مهارت‌ محور است.

وی تأکید کرد: فقه باید در میدان زندگی تجربه شود نه فقط در صفحات کتاب باشد.

تربیت تخصصی و میان‌ رشته‌ای

این استاد حوزه تصریح کرد: برای تربیت نیرو های طراز در عرصه‌ های میان‌ رشته‌ای، حوزه باید مدارس تخصصی با گرایش‌ های فقه اقتصاد، فقه رسانه، فلسفه سیاست، حکمت علوم انسانی و اخلاق کاربردی ایجاد کند تا طلاب از آغاز مسیر آموزشی، هدفمند به سمت تخصص‌ های تمدنی حرکت کنند.

نسبت حوزه و دانشگاه

وی در ادامه با اشاره به لزوم هم‌ افزایی علمی حوزه و دانشگاه گفت: این ارتباط باید بر مبنای تولید علم دینی و نظریه‌ پردازی مشترک شکل گیرد، نه بر مبنای تقلید متقابل.

وی افزود: حوزه باید در این تعامل، روح معنا و جهت‌ دهی الهی را حفظ کند و دانشگاه، روش‌ های علمی و تجربی را در خدمت این هدف قرار دهد.

محور دوم: نقش‌آفرینی اجتماعی، حکومتی و تمدنی

طراحی نظامات اجتماعی

حجت‌ الاسلام سیدرسولی تأکید کرد: مراد از «طراحی نظامات اجتماعی» در بیانیه رهبر انقلاب، ایجاد ساختار های مبتنی بر فقه و حکمت اسلامی در اداره جامعه است.

به گفته وی، اولویت حوزه در این عرصه باید نظام‌ های اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و رسانه‌ای باشد؛ زیرا این حوزه‌ ها مستقیماً با هویت و سبک زندگی مردم مرتبط‌اند.

استقلال و مسئولیت حوزه در قبال نظام اسلامی

وی گفت: حوزه باید ضمن حفظ استقلال علمی خود، در برابر نظام اسلامی احساس مسئولیت داشته باشد؛ یعنی نه در ساختار اداری دولت ادغام شود و نه از ایفای نقش راهبری و هدایت فکری جامعه غافل بماند.

پژوهشگر افزود: این توازن تنها با تقویت نهاد های سیاست‌ گذاری علمی و مرجعیت فکری حوزه ممکن است.

مدیریت فرهنگی و نظارت اجتماعی

این کارشناس فرهنگی حوزه تصریح کرد: حوزه باید در هدایت نهادهای فرهنگی کشور نقش فعال داشته باشد به تعبیر وی، حوزه «ناظر کلان بر فرهنگ جامعه» است و باید با تربیت متخصصان فرهنگی، از انحرافات فکری و سبک‌ های زندگی غرب‌ زده جلوگیری کند.

جهان اسلام

وی با اشاره به بخش بین‌المللی بیانیه گفت: برای ایفای نقش سرآمدی در جهان اسلام، حوزه علمیه قم باید شبکه ارتباطی مؤثر با سایر حوزه‌های دینی جهان تشکیل دهد و در حل مسائل کلان مانند فلسطین، وحدت امت اسلامی و مقابله با اسلام‌هراسی جهانی پیش‌قدم باشد.

محور سوم: مسائل نوپدید و آینده‌پژوهی

فقه نوپدید

حجت الاسلام سیدرسولی اظهار داشت: امروز فقه باید به‌صورت فوری وارد عرصه‌ های نوینی همچون فقه هوش مصنوعی، فقه داده و فضای مجازی، فقه زیست‌ فناوری و فقه محیط زیست شود؛ زیرا این حوزه‌ ها در حال شکل دادن به سبک زندگی بشر آینده‌اند.

آینده‌پژوهی در حوزه

وی افزود: آینده‌ پژوهی باید به عنوان یک مهارت در حوزه نهادینه شود تا حوزه همیشه «چند گام جلوتر از زمان» حرکت کند.

به گفته وی، ایجاد مرکز آینده‌ پژوهی حوزه، بانک داده تحولات جهانی و رصد فناوری‌های اثرگذار بر ایمان و اخلاق جامعه از نیازهای فوری است.

تحولات جهانی و موضع حوزه

وی تأکید کرد: در برابر تحولات جهانی نظیر نظم نوین قدرت، انقلاب هوش مصنوعی و بحران اقلیم، حوزه نباید منفعل باشد، بلکه باید «نظام فکری مقابله و هدایت» طراحی کند تا جهان اسلام در این گردونه هضم نشود.

محور چهارم: شاخص‌ها و ضمانت اجرا

سنجش پیشرفت بیانیه

این پژوهشگر حوزوی با اشاره به شاخص‌های تحقق بیانیه گفت: تعداد نظریه‌های نو در فقه حکومتی، میزان تولید ادبیات علمی در حوزه تمدن اسلامی، و افزایش متخصصان میان‌رشته‌ای» از مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی هستند.

مسئولیت اجرا و مشارکت طلاب

وی خاطرنشان کرد: مسئولیت اجرای این بیانیه باید با مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و شورای عالی حوزه‌ها باشد، اما مشارکت عمومی اساتید و طلاب شرط موفقیت آن است.

به گفته وی، تحول از بالا دستور نمی‌خواهد، بلکه از متن کلاس‌ها و حلقه‌های درس آغاز می‌شود.

موانع و راهکارها

در پایان، حجت الاسلام سیدرسولی سه مانع اصلی تحقق بیانیه را ساختار های سنتی غیر منعطف، کمبود نگاه آینده‌ نگر و ضعف ارتباطات علمی شبکه‌ای دانست و تأکید کرد: تنها با نوسازی مدیریتی، بازتعریف مأموریت آموزشی و پیوند میان حوزه و جامعه می‌توان حوزه‌ای پیشرو و سرآمد ساخت.