«فقط یه بار تجربه» کنجکاوی طبیعی یا آسیب پنهان؟

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، یکی از چالش‌های اجتماعی و فرهنگی که نوجوانان ما با آن درگیر هستند موضوع تجربه گرایی است. منظور از تجربه‌گرایی این است که نوجوان به‌محض مواجه‌شدن با پیشنهادهای گوناگون در زندگی به بهانه یک‌بار تجربه‌کردن ترجیح می‌دهد که به هیچ درخواستی پاسخ منفی ندهد و وقتی با مخالفت والدین یا مربیان روبرو می‌شود در جواب این‌گونه اذعان می‌نماید که با یک‌بار تجربه‌کردن اتفاق بدی نمی‌افتد. «یه بار که چیزی نمیشه» اصطلاحی آشنا برای والدین است.

اولین نکته‌ای که لازم است والدین به آن توجه کنند این است که میل به تجربه در نوجوان امری کاملاً طبیعی است. نوجوان در مرحله‌ای از رشد قرار گرفته که ریوارد سیستم یا همان سیستم پاداش‌دهی مغز در او فعال است. وقتی که انسان در معرض یک امر لذت‌بخش قرار می‌گیرد مغز شروع به آزادسازی دوپامین می‌کند این بخش در مغز نوجوانان به دلیل شرایط سنی آن‌ها فعال‌تر است. همین ویژگی باعث می‌شود که میل به تجربه در نوجوان از مهار تجربه قوی‌تر باشد. دقت در این مسئله ساده باعث می‌شود که والدین برخورد منطقی‌تری با این قضیه داشته باشند.

فهم و درک خوبی‌ها و بدی‌ها به‌صورت فطری، در عمق روح انسان‌ها نهاده شده است. قرآن می‌فرماید:
«فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها»
«سپس فجور و تقوا (شرّ و خیرش) را به او الهام کرده است». (سوره شمس، آیه 8)
طبق این آیه ابتدا باید پلیدی‌ها را بشناسیم، سپس راه گریز و پرهیز از آنها را یاد بگیریم. در حقیقت کار تربیت مدیریت میل به واسطه آگاهی در وجود انسان است و نه حذف آن.

تجربه همواره به‌عنوان یکی از ابزارهای یادگیری معرفی می‌شود؛ اما آنچه در تجربه مهم است آگاهی و مسئولیت است. تجربه‌ای که بدون آگاهی و مسئولیت باشد نتایج منفی به بار خواهد آورد. وقتی نوجوانی به سمت تجربه‌های خطرناک می‌رود باید به تحلیل رفتارهای او پرداخت. گاهی نیاز نوجوان به تأیید اجتماعی او را به این تجربه‌ها سوق می‌دهد و برخی مواقع کمال‌گرایی یا حتی ترس ازدست‌دادن منجر به انتخاب این مسیر می‌شود. ضمن اینکه یکی از نشانه‌های بلوغ میل به تجربه‌کردن است. نوجوان برای اثبات بزرگی خویش دوست دارد هر چیزی را تجربه کند.
از دیگر عواملی که نوجوانان را به سمت تجربه‌گرایی سوق می‌دهد فشار همسالان است. نوجوان نمی‌خواهد در برابر پیشنهاد دوستش کم بیاورد به همین دلیل به درخواست او پاسخ مثبت می‌دهد. انسان وقتی در فضای تحریک قرار بگیرد قدرت تصمیم‌گیری اخلاقی‌اش کاهش می‌یابد. بارها گفته‌ایم که اگرچه فشار همسالان برای همه نوجوانان وجود دارد؛ اما نوجوانانی که از سمت والدین و مخصوصاً پدر به‌اندازه کافی محبت و عزت دریافت کرده باشند در برابر فشارهای اجتماعی دیرتر تسلیم می‌شوند.

برخورد والدین در برابر تجربه‌گرایی نوجوانان نیز بسیار مهم است. والدینی که به‌محض مواجه‌شدن باتجربه منفی فرزند خود، او را طرد کرده و با سرزنش و بدرفتاری قصد دارند او را از ادامه این کار پشیمان کنند طبیعتاً تربیت درستی را در پیش نگرفته‌اند. اگر نوجوان خطا کرد؛ مثلاً یک‌بار به مصرف سیگار یا مواد یا... رو آورد و والدین متوجه شدند لازم است تا با ایجاد فضایی برای گفتگو و تبادل نظر به فرزند خود اجازه دهند تا کامل به‌اشتراک‌گذاری تجربه خود با پدر و مادر بپردازد و در محیطی امن و بدون ترس از قضاوت حرف‌هایش را بزند. یادتان باشد فرزند نوجوان صرفاً توصیه اخلاقی نمی‌خواهد؛ بلکه او باید به خودآگاهی برسد و مسیر خودآگاهی از دل همین گفتگوها شکل می‌گیرد.

از دیگرعوامل تقویت فرایند یک‌بار تجربه‌کردن، همنشینی با افرادی است که از این تجربه‌ها ابایی ندارند. همنشین صالح در نگاه دین سپر روانی و اجتماعی در برابر فشار جمع محسوب می‌شود. همان‌گونه که در روایت می‌خوانیم:
«المَرءُ عَلی دینِ خَلیلِهِ، فَلیَنظُر أحَدُكُم مَن یُخالِلُ» (الأمالی للطوسی: ص 518 ح 1135)

پیامبر صلی‌الله علیه و آله می‌فرمایند: «آدمی بر دین (روش) دوست خود است. پس هر یک از شما باید بنگرد که چه کسی را به دوستی می‌گزیند».
بنابراین، بر والدین لازم است تا از طریق تعامل با فرزندان و رفت‌وآمد و همنشینی با خانواده‌های مؤمن و منطقی بستر معاشرت فرزند خود را با دوستان خوب فراهم آورند.